Διδασκαλείο… δελφινιών!

H εικόνα που αντίκρυσαν οι επιστήμονες ήταν, τουλάχιστον, περίεργη. Λίγες

δεκάδες μέτρα μακριά από την ακτή, μερικά δελφίνια «χοροπηδούσαν» κυνηγώντας

την τροφή τους και έχοντας κολλημένο στα ρύγχη τους κάτι που έμοιαζε με…

σφουγγάρι! Το πρώτο πράγμα που πέρασε από το μυαλό των – έκπληκτων –

επιστημόνων, ήταν ότι επρόκειτο για κάποιο δείγμα αλλόκοτης συμπεριφοράς των

πανέξυπνων κητωδών, που δεν είχε παρατηρηθεί ξανά έως σήμερα. Κατά κάποιον

τρόπο, είχαν δίκιο.

Ο μυστηριώδης αυτός «χορός» των δελφινιών παρατηρήθηκε στη δυτική πλευρά της

Αυστραλίας, εκεί όπου βρίσκεται ο λεγόμενος Κόλπος του Καρχαρία. Ο Μίχαελ

Κρούτζεν, από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, συγκέντρωσε συναδέλφους του από

άλλες χώρες οι οποίοι ειδικεύονται στη Θαλάσσια Βιολογία και όταν παρατήρησαν

με μεγαλύτερη προσοχή το τι συνέβαινε στον Κόλπο του Καρχαρία, κατάλαβαν ότι

είχαν πολλά ακόμη να διδαχθούν από τα δελφίνια.

«Γάντι» προστασίας. Οι σπόγγοι υπήρχαν στο ρύγχος δελφινιών κάθε

ηλικίας. Αυτό σημαίνει ότι τα μικρά δελφίνια διδάχθηκαν το… κόλπο αυτό από

κάποιον γονέα τους ή από άλλο δελφίνι μεγαλύτερης ηλικίας που υπήρχε στην

ομάδα. Ο σπόγγος, όπως θα δούμε παρακάτω, είναι πράγματι ένας ευφυές τέχνασμα

που χρησιμοποιούν τα δελφίνια για συγκεκριμένο λόγο· όμως και το γεγονός ότι

το «κόλπο» αυτό διδάσκεται και δεν είναι μια έμφυτη συνήθεια που υπαγορεύεται

από κάποια γονιδιακή εντολή, σημαίνει κατά τους επιστήμονες ότι τα δελφίνια

ανήκουν στην «ελίτ» των ειδών τού ζωικού βασιλείου που έχουν την ικανότητα να

μεταδίδουν τα «ήθη» και τις διάφορες «κατακτήσεις» – «επιτεύγματά» τους στους

στους απογόνους τους. Τα σφουγγάρια, λοιπόν, δεν είναι τίποτε άλλο από ένα…

γάντι, που χρησιμοποιείται για να προστατεύει το ρύγχος τους κάθε φορά που

κυνηγούν την τροφή τους ανάμεσα σε βράχους ή στον πυθμένα, όπου υπάρχουν

αιχμηρά κοράλλια ή πετρόψαρα εφοδιασμένα με σουβλερό κεντρί. H τροφή που

κυνηγούν τα δελφίνια είναι συνήθως τα πολύ μικρά ψάρια και τα διαφόρων ειδών

όστρακα. Ο Μίχαελ Κρούτζεν, μάλιστα, τονίζει στην εφημερίδα «Los Angeles

Times» πως «όταν τα δελφίνια καταδύονται στον βυθό για να συλλέξουν την τροφή

τους, συναντούν αρκετές δυσκολίες. H χρήση του σπόγγου τα βοηθά, ώστε να μην

πληγώνονται».

Ζώα και εργαλεία. Υπάρχουν αρκετά είδη του ζωικού βασιλείου, που

χρησιμοποιούν «εργαλεία» για να επιτύχουν κάποιον σκοπό. Το πτηνό κουρούνα,

για παράδειγμα, διαμορφώνει βοηθητικά «εργαλεία» από φύλλα και κλαδάκια και με

αυτά αναζητεί τροφή. Άλλα όντα εμπεδώνουν ορισμένες συμπεριφορές ή πρακτικές,

βλέποντας τι πράττουν τα μεγαλύτερα μέλη της κοινότητας στην οποία ανήκουν.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο λέγεται ότι τα πτηνά εξέλιξαν το κελάηδισμά τους.

Εκτός από τους ανθρώπους, τα μόνα πλάσματα που είναι γνωστό ότι μεταδίδουν

πρότυπα συμπεριφορών μέσω της αλληλεπίδρασης, στα πλαίσια μικρών ή μεγάλων

κοινοτήτων που συγκροτούν, είναι τα πρωτεύοντα θηλαστικά. Οι χιμπαντζήδες

διδάσκονται – από γενιά σε γενιά – τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να

χρησιμοποιούν τα ραβδιά από κλαδιά δέντρων, προκειμένου να βγάζουν τα

μυρμήγκια από τις φωλιές τους. Επιπλέον, κάποια είδη ουραγκοτάγκων αναπτύσσουν

αξιοπρόσεκτες μεθόδους για να βρίσκουν την τροφή τους ή προκειμένου να

κοιμούνται με τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια – και όλα αυτά τα μαθαίνουν και στα

υπόλοιπα μέλη της ομάδας! Οι ερευνητές πιστεύουν ότι πρόκειται για

παραδείγματα κοινωνικώς μεταδιδόμενης «κουλτούρας».

Μάλιστα, τα δελφίνια δεν αποκλείεται να είναι το πρώτο είδος θαλάσσιου

θηλαστικού που επιδεικνύει αντίστοιχους κανόνες συμπεριφοράς, φανερώνοντας

έτσι ότι η περίπλοκη κοινωνική επαφή ίσως να είναι περισσότερο κοινή στο ζωικό

βασίλειο απ’ ό,τι πίστευαν οι επιστήμονες μέχρι σήμερα.

Λεπτή διαχωριστική γραμμή. «Τα όρια μεταξύ ανθρώπων και ζώων γίνονται,

συνεχώς, ολοένα και πιο δυσδιάκριτα», λέει ο Κρούτζεν. «Πριν από 30 χρόνια,

άπαντες πίστευαν ότι ο άνθρωπος ήταν πολύ διαφορετικός από τα ζώα. Σε κανενός

το μυαλό δεν μπορούσε να «χωρέσει» ότι τα ζώα χρησιμοποιούν «εργαλεία» ή ότι

διέθεταν το παραμικρό ίχνος «κουλτούρας». Το παράδειγμα των δελφινιών – που

έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά από άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις –

αποδεικνύει τού λόγου το αληθές».

H ερευνητική ομάδα, υπό τον Κρούτζεν, μελέτησε τα δελφίνια επί σειρά ετών. Στο

διάστημα αυτό εξέτασαν και το γενετικό υλικό τους, προκειμένου να μπορέσουν να

κατανοήσουν εάν το «κόλπο» με το σφουγγάρι διδάσκεται από δελφίνι σε δελφίνι ή

αν «πηγάζει» εξαιτίας κάποιου γονιδίου. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα

ότι η συνήθεια αυτή αποτελεί δείγμα μεταδιδόμενης «κουλτούρας».

H γιαγιά… δελφίνα ανακάλυψε το μυστικό!

Το αξιοπερίεργο σ’ αυτήν την ιστορία με τα δελφίνια είναι ότι μόνο τα

θηλυκά χρησιμοποιούν τα σφουγγάρια. Επιπλέον, όπως προέκυψε από την εξέταση

του γονιδιακού τους υλικού – μελετήθηκαν 13 εξ αυτών -, τα δελφίνια έχουν το

ίδιο μητρικό γονίδιο! Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι είναι απόγονοι τού ίδιου

θηλυκού δελφινιού. Κάθε θηλυκό δελφίνι έμαθε από τη μητέρα του να χρησιμοποιεί

το σφουγγάρι, προκειμένου να μην τραυματίζεται αναζητώντας τροφή. Το ερώτημα

όμως που προκύπτει, είναι γιατί και τα αρσενικά δελφίνια δεν καταφεύγουν στο

ίδιο τέχνασμα. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η αναζήτηση τροφής στον πυθμένα

είναι μια μοναχική διαδικασία και τα αρσενικά έχουν τη συνήθεια να «ξοδεύουν»

τον περισσότερο χρόνο τους ταξιδεύοντας σε ομάδες, ψάχνοντας για θηλυκούς

συντρόφους. H Τζάνετ Μαν, επίκουρη καθηγήτρια Ψυχολογίας και Βιολογίας στο

Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν, σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Los Angeles Times»

τόνισε ότι τα αρσενικά δελφίνια σχηματίζουν παρέες από δύο ή τρία, που

συνεργάζονται μακροπρόθεσμα για να απομονώνουν τα θηλυκά. «Αν παρέμεναν επί

μακρό χρονικό διάστημα στη συγκεκριμένη περιοχή όπου τα θηλυκά χρησιμοποιούν

σπόγγους, τότε αυτό θα αποδυνάμωνε την ικανότητά τους να συγχρωτίζονται με τις

μέλλουσες… φιλενάδες τους».

Επιμέλεια: Στέφανος Κρίκκης, Εύη Ελευθεριάδου