Μία νέα χαραυγή για τη Μέση Ανατολή; Όχι και τόσο. H Δύση χρειάζεται έναν

εχθρό στο Ισλάμ; Κουταμάρες. Ο Φρεντ Χαλιντέι, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στην

Οικονομική Σχολή του Λονδίνου, καταρρίπτει τους δέκα πιο διαδεδομένους μύθους

για τους Άραβες και τους μουσουλμάνους.

1. Οι Άραβες είναι ένας λαός της ερήμου.

Αυτό δεν αλήθευε ούτε τον 7ο αιώνα. Δεν αληθεύει ούτε τώρα. Συγγραφείς όπως ο

T.E. Λόρενς ήταν θαρραλέοι εξερευνητές, αλλά μας λένε λίγα πράγματα για τον

σύγχρονο αραβικό κόσμο. Οι περισσότεροι άνθρωποι στην Αραβική Χερσόνησο δεν

είναι νομάδες. Είναι αγρότες (Υεμένη, Ομάν) ή κάτοικοι των περίπου οκτώ

παραλιακών μεγαλουπόλεων, από την Πόλη του Κουβέιτ μέχρι την Τζέντα.

2. Υπάρχει μόνο μία αραβική γλώσσα, η οποία ομιλείται από το Ιράκ μέχρι το

Μαρόκο.

Το θέμα… σηκώνει συζήτηση. Από γλωσσολογική άποψη, δεν υπάρχει μόνο μία αλλά

πολλές αραβικές γλώσσες. H γλώσσα των επίσημων διακηρύξεων και των μέσων

ενημέρωσης, η σύγχρονη επίσημη αραβική, είναι μία, διακριτή και με κοινή μορφή

σε όλες τις χώρες, αλλά πουθενά δεν αντιστοιχεί στις ομιλούμενες μορφές, οι

οποίες ποικίλλουν εξαιρετικά από το Μαρόκο έως την Αίγυπτο και από το Ιράκ έως

την Υεμένη. H σύγχρονη αραβική γλωσσολογία επιχείρησε να συμβιβάσει την

ομιλουμένη με τη γραπτή γλώσσα, αλλά η τεταμένη ατμόσφαιρα των εθνικιστικών

και θρησκευτικών συζητήσεων δεν επέτρεψε να δοθεί λύση σε αυτό το πρόβλημα.

3. H Δύση είναι εχθρική έναντι του Ισλάμ εδώ και αιώνες.

Ούτε ο όρος Δύση μπορεί να πει κάποιος ότι έχει διαχρονικό περιεχόμενο ούτε ο

όρος Ισλάμ, εκτός από κάποιες κοινές θρησκευτικές πεποιθήσεις και μια κοινή

αίσθηση της αδικίας, έχει ιδιαίτερο πολιτικό βάρος. Αν αυτά αναλυθούν με βάση

συγκεκριμένες χώρες και πολιτικά ζητήματα, δεν παρουσιάζονται κοινά σημεία. Ο

ισχυρισμός ότι υπάρχει μία διαχρονική αντιπαράθεση αποτελεί πολιτική ευκολία

και μύθο που υπάρχει και στις δύο πλευρές.

4. Όταν πια έχασε έναν εχθρό με την πτώση του κομμουνισμού και το τέλος του

Ψυχρού Πολέμου, η Δύση επινόησε έναν άλλο: το Ισλάμ.

Ο όρος «ισλαμοφοβία» που έχει γίνει γενικής χρήσεως, στις αρχές της δεκαετίας

του 1990 προωθήθηκε από μουσουλμανικές ομάδες στους κόλπους της δυτικής

κοινωνίας, οι οποίες επιδίωκαν να νομιμοποιήσουν τη δική τους κοινωνική θέση

έναντι μιας μη μουσουλμανικής κοινωνίας. H εχθρότητα έναντι του Ισλάμ ως

θρησκείας, που ήταν κάτι σύνηθες σε προηγούμενους αιώνες, είναι σπάνια σήμερα.

H σύγχρονη μισαλλοδοξία κατευθύνεται εναντίον των μουσουλμάνων ως λαού και

κανονικά δεν θα έπρεπε να αποκαλείται «ισλαμοφοβία» αλλά

«αντιμουσουλμανισμός». Ο πιο αμφισβητήσιμος μύθος είναι ο ισχυρισμός ότι η

Δύση «χρειάζεται» έναν εχθρό. Ωστόσο, σύμφωνα με τη λογική του καπιταλισμού, ο

πιο επιθυμητός είναι ένας κόσμος ειρηνικός όπου οι χώρες θα εμπορεύονται και

θα συναγωνίζονται ειρηνικά μεταξύ τους. Επίσης, εκτός από το ότι προκαλεί

απόγνωση στη Δύση, αυτός ο ισχυρισμός κάνει τους ισλαμιστές να αισθάνονται ως

οι «αμφισβητίες» της Δύσης, μετά την αποτυχία του κομμουνισμού σε αυτόν το

ρόλο.

5. Το Ισλάμ δεν επιτρέπει τον διαχωρισμό της θρησκείας από την πολιτική.

Πρόκειται για απλούστευση μιας πολύ πιο σύνθετης ιστορίας. H ενότητα της

πολιτικής και της θρησκευτικής εξουσίας διήρκεσε στο Ισλάμ λιγότερο από μία

γενιά, από την ίδρυση του μουσουλμανικού κράτους στη Μέκκα το 632 μ.X. μέχρι

τον θάνατο του τέταρτου χαλίφη Αλί το 661 μ.X. Έκτοτε, αν και όλοι οι ηγέτες

χρησιμοποιούσαν τη θρησκεία για να νομιμοποιούν την εξουσία τους,

ισχυριζόμενοι ότι είναι απόγονοι του Προφήτη, υπήρξε σαφής διάκριση ανάμεσα

στον πολιτικό ηγέτη (σουλτάνο ή βασιλιά) και στις θρησκευτικές αρχές (ουλεμάδες).

6. Ο παλαιστινιακός εθνικισμός είναι δημιούργημα των αραβικών κρατών, που

το χρησιμοποίησαν για να ασκήσουν πίεση στο Ισραήλ.

Ακόμη και τα πιο σκοτεινά χρόνια της δεκαετίας του 1950, αυτόνομες

παλαιστινιακές οργανώσεις και εθνικιστές ήταν ανεξάρτητοι από τον έλεγχο των

αραβικών χωρών. Μετά τον πόλεμο του 1967, όλες οι παλαιστινιακές οργανώσεις

επιδίωξαν να συγκροτήσουν συμμαχίες με χώρες της περιοχής και εκτός αυτής. Το

περιεχόμενο και το ύφος του παλαιστινιακού εθνικισμού δεν διαμορφώθηκε από τις

αραβικές χώρες, αλλά από την άρνηση του Ισραήλ να επιτρέψει τη δημιουργία

βιώσιμου παλαιστινιακού κράτους.

7. Την αυγή της νέας χιλιετίας ξεπροβάλλει μία «νέα Μέση Ανατολή».

Ας αφήσουμε κατά μέρος το γεγονός ότι η έναρξη της νέας χιλιετίας – κατά το

χριστιανικό ημερολόγιο – δεν σημαίνει τίποτα το ιδιαίτερο για τους

περισσότερους ανθρώπους στη Μέση Ανατολή. H έκκληση για μία «νέα Μέση Ανατολή»

διατυμπανίστηκε από την κυβέρνηση Μπους το διάστημα 2003-2004, όταν η Αμερική

εισέβαλε στο Ιράκ και διακήρυξε μία πρωτοβουλία για την πρόοδο και τη

μεταρρύθμιση των αραβικών κοινωνιών. Ωστόσο, η περιοχή έχει τη δική της

ιστορία μεταρρυθμίσεων, που άρχισαν στη δεκαετία του 1840 με τις αλλαγές που

υιοθέτησε η Οθωμανική αυτοκρατορία, το «τανζιμάτ», και με παρόμοιες αλλαγές

που έγιναν στο Ιράν, σε αντίδραση προς τις εξωτερικές στρατιωτικές και

οικονομικές πιέσεις.

8. Το τοπίο της ενημέρωσης στον αραβικό χώρο μεταμορφώθηκε με την εμφάνιση

νέων δορυφορικών τηλεοπτικών σταθμών – όπως το Αλ Τζαζίρα – που αποτελούν

ανεξάρτητη πηγή πληροφοριών.

Πρόκειται, πράγματι, για κάτι νέο και διαφορετικό. Ωστόσο, οι νέοι δορυφορικοί

σταθμοί δεν είναι οι φορείς μιας νέας και πιο ελεύθερης ενημέρωσης, αφού όλοι

ελέγχονται και αποτελούν ιδιοκτησία αραβικών κρατών με συγκεκριμένα

συμφέροντα. Αρκούνται σε ριζοσπαστικές θέσεις για εθνικά ζητήματα όπως το

Παλαιστινιακό και το Ιρακινό, αλλά άλλα πιο ευαίσθητα ζητήματα, όπως η

διαφθορά, το δημόσιο χρήμα, η κατάσταση των γυναικών και των παιδιών, οι

θρησκευτικές ή σεξουαλικές ελευθερίες, αποτελούν απαγορευμένες περιοχές.

9. H μουσουλμανική θρησκεία απαγορεύει στους πιστούς τη συμμετοχή σε

δυτικές οικονομικές και τραπεζικές δραστηριότητες.

Το Κοράνι ποτέ δεν απέτρεψε τους μουσουλμάνους τραπεζίτες να χρεώνουν και να

εισπράττουν τόκους ούτε, την πιο σύγχρονη εποχή, να μετέχουν ως επενδυτές και

πιστωτές στα διεθνή τραπεζικά και χρηματοπιστωτικά συστήματα. Αντίθετα, η

πρόσφατη ανάπτυξη που παρουσιάζει η «ισλαμική» τραπεζική δραστηριότητα δείχνει

τις προσπάθειες μιας νέας και φιλόδοξης γενιάς επενδυτών στη Μέση Ανατολή να

εισέλθουν στην αγορά με εντελώς διαφορετικό «πρόσωπο».

10. H πολιτική στην Κεντρική Ασία, την Κασπία και την Υπερκαυκασία δεν

είναι παρά ακόμη ένα κεφάλαιο στο «Μεγάλο παιχνίδι» των μεγάλων δυνάμεων του

19ου αιώνα.

Καμία ομοιότητα του σήμερα με το τότε. Πρώτον, τον 19ο αιώνα, το ζήτημα του

πετρελαίου στα κράτη της Κεντρικής Ασίας δεν ήταν σημαντικό. Δεύτερον, τα ίδια

τα κράτη δεν ήταν τόσο σημαντικά όσο είναι σήμερα, με τις μετακομμουνιστικές

και κλεπτοκρατικές ηγεσίες τους. Τρίτον, η Κίνα, η Τουρκία και το Ιράν, αν και

ανεξάρτητες χώρες τότε, δεν ήταν σημαντικοί παράγοντες στο διεθνές σκηνικό

όπως είναι σήμερα.

©The Times, 2005

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Φρεντ Χαλιντέι «100 μύθοι για τη Μέση

Ανατολή», που θα κυκλοφορήσει 14 Απριλίου στην Αγγλία (Εκδόσεις Saqi Books).

Επιμέλεια: Ρούσσος Βρανάς

Τελευταία Νέα