Στο αριστουργηματικό έργο «Φάουστ» του Γερμανού ποιητή Γκαίτε ο μεταμορφωμένος

Σατανάς-Μεφιστοφελής προσπαθεί με αρκετές αλήθειες να εξαπατήσει τον γερο-σοφό

Φάουστ, που ανάλωσε τον βίο του να σπουδάσει Φιλοσοφία και Νομική και Ιατρική

και, αλίμονο, και Θεολογία, αλλά έχασε όμως τη νιότη του και τη χαρά της ζωής.

Για να τον εμπλέξει στα δίκτυα του και να τον πλανέψει, τον απογοητεύει ακόμα

περισσότερο για τον πρότερο ανέραστο βίο του, τον δοσμένο αποκλειστικά στην

επιστήμη: «βραχύς ο χρόνος, η τέχνη μακρά».

Κι αφού τον πείθει ότι δεν μπορεί να φτάσει στην κορυφή, «στης ανθρωπότητας

την κορόνα», με μαργιόλικο και σαγηνευτικό τρόπο τού ξεφουρνίζει τη μεγάλη

αλήθεια, μέχρι να τον ανεβάσει στο ντιρέκι, για να είναι μεγάλη και η πτώση

του: «E, είσαι ό,τι είσαι μια φορά. / Βάλε περούκες με

μυριάδες τρίχες/ Ψηλούς κοθόρνους φόρεσε δυο πήχες/ Θα μείνεις πάντα ό,τι

είσαι μια φορά»

Οι παραπάνω αλήθειες δεν ισχύουν μόνο στην ατομική ψυχολογία, αλλά και στην

κοινωνική και πολιτική συμπεριφορά ομάδων και κομμάτων. Είναι σημαντικό ότι ο

Γκαίτε μιλά ως ψυχολόγος του βάθους και της συμπεριφοράς, του μπιχεβιερισμού,

που τόση πέραση έχουν στην εποχή μας.

Ο άνθρωπος, κατά τη θεωρία της ψυχανάλυσης, αφού ως παιδί σχηματίσει τον

χαρακτήρα του, δεν αλλάσσει πλέον. Μπορεί να διαμορφώνει διά βίου την

προσωπικότητά του, όμως «θα μείνει πάντα ό,τι είναι μια φορά». Αυτός ο

αδήριτος νόμος ισχύει, δυστυχώς, όχι μόνο για τα άτομα, αλλά και τις ομάδες,

τις ιδεολογικές και πολιτικές που συναπαρτίζουν. Ο συνδυασμός ψυχολογίας του

βάθους, κοινωνιολογίας, πολιτικής ιστορίας και ιδίως της βιολογίας με την

αποκρυπτογράφηση του DNA ίσως δώσει την ερμηνεία του φαινομένου, που

συναντάται στη σημερινή πολιτική κατάσταση, διεθνώς, αλλά και στη χώρα μας.

Οι συντηρητικές, αντιδραστικές ή φασιστικές πολιτικές δυνάμεις και καθεστώτα

δεν αλλάζουν ιδεολογία ή συμπεριφορά. Κι αν για λόγους σκοπιμότητας ή

κοινωνικών συνθηκών παρουσιάζονται με άλλο προσωπείο κι αν βάζουν «περούκες με

χιλιάδες τρίχες» ή φορούν «ψηλούς κοθόρνους», υψηλά υποδήματα του αρχαίου

θεάτρου, δοθείσης ευκαιρίας μένουν «ό,τι είναι μια φορά». Αργά ή γρήγορα θα

παρουσιάσουν την πραγματική ιδεολογία τους και θα εφαρμόσουν τις γνωστές

αντιδημοκρατικές πρακτικές τους.

Ο προοδευτικός χώρος, με άλλη αντίληψη για τον άνθρωπο και την κοινωνική

δικαιοσύνη, μπορεί να κάνει, και κάνει, λάθη. Όμως, πάλι κατά τον Γκαίτε, «ο

καλός και στη θολή του ορμή τον δρόμο τον σωστό τον βλέπει».

Όχι, βέβαια, πως δεν υπάρχουν στον συντηρητικό χώρο αξιόλογοι άνθρωποι. Αλλά

με την ομαδική ψυχολογία, η συντηρητική «παράταξη» όσες περούκες κι αν βάλει

δεν μπορεί, αδυνατεί, να γίνει «μεσαίος» χώρος. Όσους «κοθόρνους» κι αν

φορέσει δεν μπορεί να ψηλώσει και να αποξενωθεί από τον αυταρχισμό, τη

βιαιότητα και τις μεθόδους που στρέφονται κατά του ανθρώπου.

Γιατί, αργά ή γρήγορα στη ζωή, βγαίνει η περούκα όσων τη φορούν (και τη φορούν

υποκριτικά τα πρόσωπα της ασχήμιας) και φανερώνεται αυτό που είναι «μια φορά».

Ο Αντώνης Σανουδάκης είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης – συγγραφέας.