Tζορτζ Όργουελ: προφήτης ή καταδότης;

«Οι άγιοι πρέπει πάντα να θεωρούνται ένοχοι μέχρις αποδείξεως της αθωότητάς

τους», έγραψε κάποτε ο Τζορτζ Όργουελ στον Γκάντι. Ήταν λίγους μήνες πριν

κάνει το ατόπημα που έμελλε να αμαυρώσει το όνομά του. Λίγο πριν παραδώσει σε

γραφείο αντικομμουνιστικής προπαγάνδας του Φόρεϊν Όφις, λίστα συγγραφέων και

δημοσιογράφων φιλοκομμουνιστικών διαθέσεων.

«Καρφί» ο Τζορτζ Όργουελ; Ο δεδηλωμένος αριστερός, ο φανατικός

δημοκράτης, ο ήρωας του ισπανικού εμφυλίου στις γραμμές του αντιφασιστικού

αγώνα; Φαίνεται πως η απάντηση στο ερώτημα δεν έχει ακόμη δοθεί οριστικά.

Σήμερα, 25 Ιουνίου του 2003, που συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του,

το αντιοργουελικό μένος της δεκαετίας του ’90, οι ταμπλόιντ αφορισμοί και η

ανακάλυψη στο πρόσωπό του ενός εύκολου θύματος προς κατανάλωση – πώς να

υπερασπιστεί ο νεκρός τη μνήμη του; – φαίνεται να δίνουν τη θέση τους σε πιο

ψύχραιμες προσεγγίσεις.

Ο Τζορτζ Όργουελ την έφτιαξε πράγματι τη λίστα. Περιέχει 38 ονόματα, αυτό

είναι βέβαιο. Βέβαιο είναι επίσης ότι οι φήμες είχαν οργιάσει και τα ονόματα

που έπαιζαν στο χρηματιστήριο των «αποκαλύψεων» ήταν μεγαλύτερα από αυτά που

πράγματι είχαν περιληφθεί εκεί. Ο Τσάρλι Τσάπλιν ήταν μέσα. Ο Μπέρναρ Σο δεν

ήταν. Το έγγραφο υπάρχει πλέον, το έδωσε η κόρη της τελευταίας ιέρειας του

Τζορτζ Όργουελ, της Σίλια Κίργουαν, στον δημοσιογράφο της «Γκάρντιαν» Τίμοθι

Γκάρτον Ας, ο οποίος και το δημοσίευσε πριν από λίγες μέρες.

Σερσέ λα φαμ, λοιπόν; Είναι η εύκολη εξήγηση. H Σίλια Κίργουαν ήταν μια

πανέμορφη γυναίκα που αποτέλεσε τον τελευταίο πόθο του Όργουελ πριν πεθάνει.

Ήταν δίδυμη αδελφή της Μαμέιν, συντρόφου τού Άρθουρ Κέσλερ, στενού φίλου του

Όργουελ. Ήταν επίσης γυναίκα που κινείτο στα αριστερά φιλολογικά σαλόνια, και

που είχε μόλις μετακινηθεί από το Παρίσι στο Λονδίνο. Ήταν και υπάλληλος του

Φόρεϊν Όφις, στο Τμήμα Αναζήτησης Πληροφοριών.

Ο Τζορτζ Όργουελ την ερωτεύτηκε, για την ακρίβεια βρήκε στο πρόσωπό της την

αντανάκλαση της ανάγκης του να αγαπήσει και να αγαπηθεί, την ώρα ακριβώς που

έδινε μάχη με τον θάνατο. Ήταν φθισικός, είχε μόλις μπει σε σανατόριο και είχε

ξοδέψει την τελευταία ικμάδα των δυνάμεών του κατά τη συγγραφή τού «1984» που

ήταν και το κύκνειο άσμα του. Πέθανε από τη φυματίωση ένα χρόνο μετά, το 1950.

H Σίλια Κίργουαν είχε διακριτικά αρνηθεί τον έρωτά του, φυσικά και την

πρόταση γάμου που της απηύθυνε. Δεν έχασε όμως την ευκαιρία να του ζητήσει,

για λογαριασμό της υπηρεσίας στην οποία εργαζόταν, τη λίστα των συνοδοιπόρων

και των συμπαθούντων, που είχε σε ένα σημειωματάριό του ο Όργουελ. «Αν αντί

για εκείνην, του το ζητούσε το αφεντικό της, με τη λεπτή ρίγα και το καπελάκι

μπόουλερ, θα του έδινε τη λίστα;», αναρωτιέται, χάριν υπερβολής, ο Ας. Ο

Όργουελ έδωσε τη λίστα. Φυσικά, δεν είναι λίγες περιπτώσεις δημοσίων προσώπων,

που καταρρακώνουν την εικόνα τους από αδυναμία, όταν είναι στα πρόθυρα του θανάτου…

«Ανακάλυψε» πρώτος τον Ψυχρό Πόλεμο

Αν κατηγορήσουμε τον Όργουελ ως έναν «ψυχρό πολεμιστή», θα έχουμε πέσει

μέσα. Ο Άγγλος συγγραφέας ανακάλυψε τον Ψυχρό Πόλεμο πριν από τους πολιτικούς.

Το αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης αναφέρει ότι πρώτος αυτός χρησιμοποίησε στα

αγγλικά τον συγκεκριμένο όρο.

Ο Όργουελ έγραψε την αντικομμουνιστική σάτιρα «H φάρμα των ζώων», όταν οι

περισσότεροι έβλεπαν στους Σοβιετικούς μόνο τους μεγάλους αγωνιστές του B’

Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ίδιος, ενώ πολεμούσε στην Ισπανία, είχε την «τιμή» να

πέσει θύμα κατασκοπείας των Σοβιετικών, διότι – σχεδόν κατά τύχη – πολεμούσε

στο πλευρό τροτσκιστών. Μάλιστα δεν τον παρακολουθούσε όποιος κι όποιος, αλλά

ένας μαθητής του Ραμόν Μερκαντέρ, του δολοφόνου του Τρότσκι, όπως λέει μια

πρόσφατη βιογραφία του Όργουελ. Είχε λοιπόν τους λόγους του να θεωρεί ότι

πρέπει να προστατεύσει τον δημοκρατικό σοσιαλισμό από τον μοιραίο εναγκαλισμό

του σοβιετικού καθεστώτος. Και ας μην ξεχνάμε: Ο Όργουελ πολέμησε με πιστόλι

τον φασισμό, έφαγε και μια σφαίρα στον λαιμό και γλίτωσε από θαύμα. Τον

κομμουνισμό τον πολέμησε με τη γραφομηχανή του, και με κούραση που επέσπευσε

την κατάρρευση και τον θάνατο.

Αν πάλι κατηγορήσουμε τον Όργουελ ως έναν στυγνό πληροφοριοδότη της μυστικής

αστυνομίας, θα έχουμε πέσει εντελώς έξω. Το Τμήμα Αναζήτησης Πληροφοριών (IRD)

του Φόρεϊν Όφις δεν ήταν η ΜΙ6 (η περιβόητη υπηρεσία αντικατασκοπίας).

Αποστολή του ήταν να μαζεύει πληροφορίες για στραβοπατήματα Σοβιετικών και

κομμουνιστών και να τα δημοσιοποιεί μέσω στημένων δημοσιευμάτων. Επίσης να

χρηματοδοτεί αντικομμουνιστικά άρθρα γνωστών συγγραφέων – από τα ταμεία της

είχε περάσει και ο Μπέρτραντ Ράσελ. Όσο για τον Τζορτζ Όργουελ, ισχυρίζεται ο

Τίμοθι Γκάρτον Ας, «αντίθετα με τον μεγαλοφυή πλην φρικτό Μπέρτολτ Μπρεχτ,

εκείνος ποτέ δεν πίστεψε ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».

«Ποιοι θα γίνονταν ναζί…»

Του Τζορτζ Όργουελ του άρεσαν οι λίστες. Σε ένα γράμμα του το 1942 προς

το περιοδικό «Partisan Review» έγραφε: «Νομίζω ότι θα μπορούσα να καταρτίσω

τουλάχιστον μία προκαταρκτική λίστα ανθρώπων που θα μπορούσαν να πάρουν το

μέρος των ναζί αν οι Γερμανοί κατελάμβαναν την Αγγλία». Αυτή τη λίστα φαίνεται

πως δεν την έκανε.

Την άλλη που έκανε, τη μάθαμε τώρα επειδή την άνοιξη πέθανε η Σίλια Κίργουαν.

H κόρη της βρήκε στα αρχεία της ένα αντίγραφο – καρμπόν – του πρωτότυπου

εγγράφου, που έχει χαθεί στους δαιδάλους του υπουργείου Εξωτερικών. Παρά το

γεγονός ότι το 1996 ελευθερώθηκαν τα αρχεία του Φόρεϊν Όφις της κρίσιμης

περιόδου, το πρωτότυπο απουσιάζει από τους φακέλους που δόθηκαν στη

δημοσιότητα. Ο δημοκράτης και φανατικός αντισταλινικός Όργουελ συνήθιζε να

κρατάει σημειώσεις σε προσωπικό σημειωματάριο, στο οποίο μάλιστα έκανε και

ιδιαίτερους χαρακτηρισμούς. Υπήρχαν οι «κρυπτοκομμουνιστές», οι «πράκτορες»,

οι «συνοδοιπόροι», οι «συμπαθούντες». Υπήρχαν και άλλες κατηγορίες: ο

δημοσιογράφος του «Νιου Στέιτσμεν», Κίνγκσλεϊ Μάρτιν, ήταν «πολύ ανέντιμος για

να είναι κρυπτοκομμουνιστής ή συνοδοιπόρος, είναι όμως απροκάλυπτα φιλορώσος

σε όλα τα μεγάλα θέματα». Ο ιστορικός E. Καρ ήταν απλώς «οπαδός του

κατευνασμού».

Ο δυστυχής Τσάρλι Τσάπλιν, που έφυγε από την Αμερική την περίοδο του

Μακαρθισμού, έπεσε και αυτός στα δίχτυα της λονδρέζικης λίστας του Όργουελ.

Ήταν ο πιο διάσημος από τους καταχωρισθέντες – μπορεί επίσης να βρει κανείς

εκεί και τα ονόματα του ηθοποιού Μάικλ Ρεντγκρέιβ, του συγγραφέα Τζέι Μπι

Πρίστλεϊ κ.ά.

Το μεν σημειωματάριο είναι από καιρό γνωστό, μπορεί μάλιστα κανείς να το δει

στο University College του Λονδίνου, όπου και το Αρχείο Όργουελ. Από τα 135

ονόματα που περιέχονται σε αυτό, ο Όργουελ διάλεξε 38 και τα έδωσε στη Σίλια

Κίρουαν. Οι επιπτώσεις της ενέργειάς του, λέει ο Άγγλος αρθρογράφος, μάλλον

ήταν σοβαρές. Οι περισσότεροι έκαναν καριέρα, έγιναν γνωστοί, και το

βιογραφικό τους δεν υποδεικνύει μεροληψία εναντίον τους. Όσο για το αν είχε ο

Όργουελ δίκιο στους χαρακτηρισμούς του, τα αρχεία του Μιτρόχιν με τα

ντοκουμέντα της Κα Γκε Μπε αποδεικνύουν ότι σε μερικές περιπτώσεις δεν έπεφτε

έξω: ο Πίτερ Σμόλετ – ο οποίος, κατά τον Όργουελ, «δίνει την εντύπωση

Σοβιετικού πράκτορα» – ήταν πράγματι στρατολογημένος από τον Κιμ Φίλμπι με το

ψευδώνυμο ΑΒΟ. Αλλά και ο Τομ Ντρίμπεργκ – ο Όργουελ τον χαρακτηρίζει «μη

αξιόπιστο φιλοκομμουνιστή» – στρατολογήθηκε το 1956 αφού έγινε εραστής ενός

πράκτορα της Κα Γκε Μπε.

Ταμπέλες που σοκάρουν

Για την περίφημη αντικομμουνιστική του λίστα ο Όργουελ, όπως δηλώνουν τα

γράμματά του στην «αγαπημένη» του Σίλια, της έλεγε ότι «δεν θα πει στους

φίλους σου τίποτα παραπάνω από όσα ήδη γνωρίζουν». Το σημειωματάριο που

κρατούσε και είχε πιο ευρύ περιεχόμενο, θα μπορούσε άλλους να σοκάρει

περισσότερο. Ως στοιχείο όχι πια της δημόσιας δράσης του συγγραφέα, αλλά του

χαρακτήρα και των αντιλήψεών του, σήμερα θα προκαλούσε την ευαισθησία μας,

ιδίως για την ταμπέλα του Εβραίου που κολλούσε δίπλα σε ονόματα. Άλλος ήταν

απλά Εβραίος (ο Τσάρλι Τσάπλιν), άλλος Πολωνοεβραίος, άλλος Άγγλος Εβραίος.

«Όλη η ζωή του Όργουελ», λέει ο Τίμοθι Γκάρτον Ας, «ήταν μία μάχη να υπερβεί

της προκαταλήψεις της τάξης και της γενιάς του. Εδώ βρίσκουμε μια προκατάληψη

που δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει».