ΤΖΟΝ ΡΟΛΣ Η Δικαιοσύνη έχασε τον φιλόσοφό της

Η «Θεωρία της Δικαιοσύνης», το βιβλίο του Τζον Ρολς, κορυφαίας φυσιογνωμίας

της πολιτικής φιλοσοφίας του 20ού αιώνα (που πέθανε στα 82 του) κυκλοφόρησε το

1971 – στην Ελλάδα μόλις 30 χρόνια μετά, σε μία εξαιρετική μετάφραση και

παρουσίαση των Εκδόσεων Πόλις – και θεωρείται από την επιστημονική κοινότητα

ως ένα κλασικό έργο, το μόνο, ίσως, ικανό να κατατάξει έναν πολιτικό φιλόσοφο

του 20ού αιώνα δίπλα στα ονόματα ενός Λοκ, ενός Χομπς, ενός Ρουσό, ενός Μαρξ.

Ο Τζον Ρολς προσπαθεί να θεμελιώσει την έννοια της δικαιοσύνης ως πρώτο

και βασικότατο ζήτημα της ηθικής. Και θέλει να συγκεράσει την κοινωνική

δικαιοσύνη με τις ατομικές ελευθερίες αλλά και την οικονομική

αποτελεσματικότητα, πράγματα δηλαδή που έως τότε και σε ένα βαθμό εθεωρούντο

δύσκολα συμβιβάσιμα.

Κάποιοι μιλούν για προσπάθεια να οδηγήσει τη φιλοσοφία «πέρα από τον Μαρξ»,

κάποιοι άλλοι μιλούν για προσπάθεια υπέρβασης του διπόλου

μαρξισμού-φιλελευθερισμού. Ο Ρολς είναι ένας φιλελεύθερος διανοητής, όπου όμως

η έννοια του φιλελευθερισμού καθόλου δεν πρέπει να συγχέεται με τη

νεοφιλελεύθερη σκέψη των ημερών μας. Ο Αμερικανός φιλόσοφος προτάσσει τη

δικαιοσύνη εις βάρος της ωφελιμιστικής σκέψης. Η αγγλοσαξωνική φιλοσοφική

άποψη περί θετικού ισοζυγίου κερδών και απωλειών στη μάχη για το συλλογικό

καλό, τον βρίσκει αντίθετο. Δεν μπορεί να δεχθεί την επιδείνωση της θέσης έστω

και ελάχιστων κοινωνικών μονάδων για χάρη της συλλογικής προόδου.

Για να συνδυάσει πολιτικές ελευθερίες, οικονομική αποτελεσματικότητα

και κοινωνική δικαιοσύνη, ο Τζον Ρολς εισάγει δύο βασικές αρχές. Σύμφωνα με

την πρώτη, το κάθε άτομο απολαμβάνει της μεγαλύτερης δυνατής ελευθερίας που να

είναι συμβατή με ίσο βαθμό ελευθερίας για τα υπόλοιπα άτομα. Σύμφωνα με τη

δεύτερη, κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες δεν είναι επιτρεπτές παρά μόνο

υπό δύο όρους: να αφορούν σε θέσεις και αξιώματα προσβάσιμα σε όλους, υπό

συνθήκες ισότητας ευκαιριών, και να καταλήγουν σε ωφέλεια των λιγότερο

ευνοημένων.

Με άλλα λόγια, η δικαιοσύνη θεωρείται σημαντικότερη από την κοινωνική

ευημερία. Αλλά για να ορίσει το τι είναι κοινωνικά δίκαιο, ο Τζον Ρολς

κατέφυγε σε μία υπόθεση που έμεινε γνωστή στην ορολογία της πολιτικής

φιλοσοφίας ως το «πέπλο της άγνοιας». Αν το κάθε άτομο χωριστά δεν γνώριζε

ούτε την κοινωνική του θέση στη δεδομένη κοινωνία ούτε το εισόδημά του ούτε τη

θέση στην κοινωνική ιεραρχία μιας δίκαιης, μελλοντικής κοινωνίας ούτε καν το

φύλο του, θα επέλεγε ως αρμόζουσες τις αρχές εκείνες που θα οδηγούσαν σε ένα

μάξιμουμ πλεονεκτημάτων ακόμα και για εκείνους που θα βρίσκονταν στην πιο

δυσμενή θέση.

Σοφία και ανθρωπισμός

Ο Τζον Ρολς γεννήθηκε στη Βαλτιμόρη του Μέριλαντ από εύπορη οικογένεια και

έκανε τις βασικές του σπουδές στο Κεντ και στο Πρίνστον. Από το 1943 έως το

1945 υπηρέτησε στο αμερικανικό πεζικό, πολεμώντας στη Νέα Γουινέα, τις

Φιλιππίνες και την Ιαπωνία. Αργότερα περιέγραψε τη θητεία του αυτή ως

«μοναδικά άσημη». Ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στη Φιλοσοφία το 1950, στο

Πρίνστον. Ήδη από την εποχή εκείνη αναλαμβάνει τη διεύθυνση του περιοδικού

«Θεωρία της Δικαιοσύνης», όπου επί 20 χρόνια, μέχρι τη δημοσίευση του

ομότιτλου βιβλίου, θα δημοσιεύει άρθρα που προκαλούν ευρείες συζητήσεις.

Έγινε καθηγητής πρώτα στο Κορνέλ, κατόπιν στο ΜΙΤ, για να περάσει το 1959 στο

Χάρβαρντ, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Ο πρόεδρος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ

εξέφρασε τη μεγάλη του θλίψη για τον θάνατο ενός ανθρώπου που «συνδύασε βαθιά

σοφία με τον ίδιο βαθύ ανθρωπισμό». Και συμπλήρωσε: «Ελάχιστοι σύγχρονοι

φιλόσοφοι είχαν τόσο αποφασιστική επίδραση στο πώς σκεπτόμαστε για τη

δικαιοσύνη. Οι ειδικοί σε ποικίλα πεδία θα συνεχίσουν να μαθαίνουν από εκείνον

για πολλές γενεές ακόμη», είπε.

Ο Τζον Ρολς άφησε πίσω του σύζυγο, τέσσερα παιδιά και τέσσερα εγγόνια. Ο

θάνατος, ύστερα από αλλεπάλληλα εγκεφαλικά επεισόδια, τον βρήκε στην οικία του

στο Λέξινγκτον της Μασαχουσέτης.

INFO

Τζον Ρολς, «Θεωρία της Δικαιοσύνης», Εκδ. Πόλις 2001, σελ. 696, τιμή: 32,28

ευρώ.

Τζον Ρολς, «Το δίκαιο των λαών», Εκδ. Ποιότητα 2002,σελ. 350,τιμή: 19,83 ευρώ.