Το σύνθημα – δίλημμα «Τι Παπάγος, τι Πλαστήρας»

Οι Αμερικανοί επέβαλαν το πλειοψηφικό σύστημα για τις εκλογές του 1952,

προκειμένου ν’ ανοίξουν τον δρόμο στον Αλ. Παπάγο. Ο Πλαστήρας έπεσε στην

παγίδα και δέχθηκε, νομίζοντας ότι το κόμμα του θα «σάρωνε»

Στις 21 Οκτωβρίου, ο ραδιοσταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα» μετέδωσε το «εκλογικό

πρόγραμμα του ΚΚΕ και του ΑΚΕ». Ανάμεσα στ’ άλλα, αναφέρθηκαν και τα εξής:

«Δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ Πλαστήρα και Παπάγου. Και οι δυο είναι λακέδες της

αμερικανοκρατίας. Ο Πλαστήρας και ο Παπάγος είναι οι δύο όψεις του

αμερικανικού νομίσματος. Ο Πλαστήρας είναι πιο επικίνδυνος από τον Παπάγο,

γιατί εμφανίζεται με δημοκρατική μάσκα…».

Λιπόψυχοι

Ο Αντώνης Μπριλλάκης, αναθεωρώντας παλιές εκτιμήσεις του, παραδεχόταν το 1980

ότι επειδή το ΚΚΕ δεν μπορούσε να επανατοποθετηθεί πάνω στα λάθη και τις

ευθύνες του για την ήττα και να παραδεχθεί ότι το παιχνίδι της εξουσίας είχε

χαθεί, «έπρεπε να επιμείνει στο ότι η νέα κατάσταση περικλείει επαναστατικές

δυνατότητες. Και τελικά να αντιμετωπίζει σαν λιπόψυχους όσους θεωρούσαν ότι το

πρόβλημα της εξουσίας είναι λυμένο και σαν επικίνδυνους αντιπάλους όσες

πολιτικές δυνάμεις έπαιρναν μέρος στη μετεμφυλιακή πολιτική ζωή, με

προοδευτικές σχετικά θέσεις. Με αυτά τα δεδομένα, είναι δυνατόν να κατανοηθεί

η πορεία διαμόρφωσης τόσο του ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος όσο και της

πολιτικής γραμμής που ακολουθήθηκε στα χρόνια εκείνα. Μιας πολιτικής γραμμής

που σημαδεύτηκε με το σύνθημα “Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος” και που στην ουσία ­

επαναφέροντας αντιλήψεις περί “σοσιαλφασιστών” ­ παραγνώριζε για αρκετό

διάστημα την ανάγκη να προσανατολισθεί η Αριστερά προς μια δημιουργική

πολιτική δράση στις νέες συνθήκες. Είναι φανερό ότι η γενική γραμμή του ΚΚΕ

την περίοδο εκείνη δεν μπορούσε να οδηγήσει σ’ αυτό που διεκήρυσσε: σε ρήξη,

δηλαδή με το καπιταλιστικό καθεστώς της χώρας.

Απομόνωση

Μόνο όμως μια τέτοια γραμμή βρισκόταν σε αντιστοιχία με την επιλογή του

εμφυλίου πολέμου και με την άρνηση της ηγεσίας του ΚΚΕ να αποδεχθεί ως

βαρύτατο λάθος αυτήν την επιλογή. Έμοιαζε λοιπόν περισσότερο σαν άλλοθι έναντι

των λαθών της προηγούμενης περιόδου, παρά σαν μια κατεύθυνση που έτεινε σε

επαναστατικές αλλαγές». Ακόμη ο Αντώνης Μπριλλάκης παραδεχόταν ότι το ΚΚΕ με

την τότε τακτική του, «διευκόλυνε αντικειμενικά τις προσπάθειες των

αντιδραστικών δυνάμεων να αξιοποιήσουν τη νίκη τους στον εμφύλιο πόλεμο,

εμπόδιζε την ανασύνταξη των δυνάμεων της Αριστεράς, και συνέβαλλε στην

απομόνωσή της…».

Ο Γρηγόρης Φαράκος στο βιβλίο του «Μαρτυρίες και στοχασμοί» αναφέρει: «Η άποψη

της ηγεσίας του ΚΚΕ, κατηγορηματική και ασφυκτικά πιεστική, ήταν ότι οι

συνδυασμοί τής ΕΔΑ έπρεπε να υπάρξουν σε όλη τη χώρα. Αυτό τελικά κι έγινε.

Υπήρξαν όμως στελέχη της ΕΔΑ που επέμεναν ότι όλες οι δυνάμεις της Αριστεράς

έπρεπε να ψηφίσουν τους συνδυασμούς του Κέντρου. Η πλήρης απουσία της ΕΔΑ από

την εκλογική αναμέτρηση θα ήταν λαθεμένη. Η Αριστερά θα καταγραφόταν ως δύναμη

συμπληρωματική του Κέντρου. Η στάση της θα υποθήκευε για μεγάλο διάστημα το

μέλλον της Αριστεράς. Οι ψηφοφόροι της, συνηθίζοντας να ρίχνουν ψήφο υπέρ του

Κέντρου, θα εγκλωβίζονταν σ’ εκείνο τον πολιτικό χώρο, ενώ ήταν εντελώς

απίθανο η λύση αυτή να ανατρέψει το αποτέλεσμα των εκλογών. Ακόμη και αν όλοι

οι ψήφοι της ΕΔΑ πήγαιναν στην ΕΠΕΚ, και πάλι κατά πολύ υπολειπόταν από τον

Συναγερμό. Ήταν όμως δυνατόν να βρεθεί άλλη διέξοδος, αν η ΕΔΑ σε ορισμένες

εκλογικές περιφέρειες απέσυρε τους συνδυασμούς της και, αξιοποιώντας το

εκλογικό σύστημα, απαιτούσε να κερδίσει ορισμένες έδρες…».

«Μύθος Στάλιν»

Κάτω από τη σκληρή, άκαιρη και άδικη πολεμική τής Ζαχαριαδικής ηγεσίας κατά

της ΕΠΕΚ και του ΣΚΕΛΔ, ο Ηλίας Τσιριμώκος, σχολιάζοντας αργότερα αυτή τη

νοοτροπία, επεσήμαινε: «Πολλοί τείνουν να εμπιστεύονται πάντοτε εκείνον που

εισηγείται την ακρότητα πολύ περισσότερον από εκείνον που εισηγείται την

μετριοπάθειαν, έστω και αν εδοκίμασαν επανειλημμένως την θλιβεράν αλήθειαν ότι

η ακρότης ωδήγησεν εις καταστροφάς. Επίστευσαν εκάστοτε ό,τι τους είπαν, φερ’

ειπείν, ότι διά τας αποτυχίας έφταιξε ο Τίτο ή ακόμη και οι “Σβώλος –

Τσιριμώκος” και όχι η γραμμή που ηκολουθήθη. Εις αυτήν την νοοτροπίαν ήτο

εύκολον να ριζώσει βαθύτατα ο μύθος του Στάλιν…».

Υπηρεσιακή Κυβέρνηση Κιουσόπουλου

Στις 10 Οκτωβρίου διαλύθηκε η Βουλή και ο βασιλιάς Παύλος ανέθεσε στον

εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Δημ. Κιουσόπουλο να σχηματίσει υπηρεσιακή

κυβέρνηση. Οι εκλογές ορίσθηκαν για τις 16 Νοεμβρίου 1952. Αμέσως μόλις

προκηρύχθηκαν οι εκλογές, ορισμένα στελέχη του Κόμματος των Φιλελευθέρων

προσχώρησαν στον Συναγερμό. Εκτός από τον συνιδρυτή της ΕΠΕΚ Εμμ. Τσουδερό,

προσχώρησαν και οι φιλελεύθεροι Κ. Αδαμόπουλος, Γερ. Λύχνος, Δ. Ιωάννου,

Χρήστος Σολωμονίδης, Χαρ. Ψαρρός, Γεώργ. Εξηντάρης, Ιω. Μελάς, Πέτρος

Λεβαντής, Κ. Γιαβάσογλου, Θ. Κιζάνης κ.ά.

Ο Αρλεκίνος

Μια δεξιά εφημερίδα, που υποστήριζε τον Παπάγο, δημοσίευσε ένα οξύ άρθρο με

τίτλο «Ο πολυκομματικός αρλεκίνος» και επετέθη κατά του Κέντρου, επειδή

δέχθηκε στους συνδυασμούς του παράγοντες της παλιάς Δεξιάς, όπως τους Κων.

Τσαλδάρη και Θεόδ. Τουρκοβασίλη και της Αριστεράς, τους Σβώλο και Τσιριμώκο.

Ταυτόχρονα, σχολίαζε ευνοϊκά το γεγονός ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου θα έμπαινε

στον συνδυασμό του Ελληνικού Συναγερμού στην Αχαΐα, ενώ φίλοι του βουλευτές,

όπως ο Έξαρχος, θα ήταν στον συνδυασμό των Τρικάλων, ο Μαλιάκας στη Λέσβο

κ.λπ.

Στη συνθηματολογία του Παπάγου επικρατούσαν συνθήματα όπως: «Οι Έλληνες θα

έχουν να εκλέξουν μεταξύ του Συναγερμού και των Κομμουνιστών». Με αυτόν τον

τρόπο ο Στρατάρχης θέλησε να δώσει την αίσθηση ότι Κέντρον και Κομμουνιστές

είναι το ίδιο. Ο Πασαλίδης συμφώνησε με τη γραμμή του Ζαχαριάδη να κατεβάσει η

ΕΔΑ συνδυασμούς σε ολόκληρη τη χώρα, γιατί πίστευε ότι το κόμμα του θα

κατέγραφε σημαντικές δυνάμεις. Ιδιαίτερα σε ορισμένες περιοχές. Στη Διοικούσα

Επιτροπή υπήρξαν όμως σοβαρές αντιρρήσεις για την τακτική αυτή, ενώ

κυκλοφορούσε ο ψίθυρος ότι ο Ζαχαριάδης θα συμφωνούσε ώστε η ΕΔΑ να αποσύρει

από τις περισσότερες περιφέρειες τους συνδυασμούς της. Τις διαβεβαιώσεις αυτές

για «ελιγμό» του ΚΚΕ τις πίστεψε ο Ηλιού, ο οποίος μάλιστα τις διεμήνυσε στον

Πλαστήρα και στον Βενιζέλο. Τελικά, όμως, δεν έγινε τέτοιος ελιγμός. Αντίθετα,

η επίθεση της Αριστεράς κατά του Πλαστήρα γινόταν όλο και πιο σκληρή. Πολλοί

όμως, όπως ο Πασαλίδης και ο Ηλιού, ήσαν προσεκτικοί στις διατυπώσεις τους για

το Κέντρον. Όταν ήλθε η στιγμή για τις ραδιοφωνικές ομιλίες των εκπροσώπων των

κομμάτων, ο υπηρεσιακός πρωθυπουργός Δ. Κιουσόπουλος προέβη σε μια πρωτοφανή

αντιδημοκρατική πράξη: Λογόκρινε το κείμενο της ομιλίας του στρατηγού Σαράφη!

Λογοκρισία

Η «Αυγή» έγραφε: «Με κατάπληξη χιλιάδες ακροατές του ραδιοφώνου είδαν να

ματαιώνεται η ομιλία του στρατηγού Σαράφη που ορίστηκε για τις 7 το βράδυ και

θα ήταν η πρώτη ομιλία από μέρους της ΕΔΑ. Το ΕΪΡ εφήρμοσε πρωτοφανή

λογοκρισία, κόβοντας τα σημαντικότερα μέρη από τον λόγο του στρατηγού,

αφαιρώντας την ουσία και τον παλμό των βασικότερων σημείων του προγράμματος

της ΕΔΑ».

Στις 23 Οκτωβρίου ο Πασαλίδης επισκέφθηκε τον Πλαστήρα και του πρότεινε

επίσημα εκλογική συνεργασία ΕΠΕΚ – ΕΔΑ, αφού του έδωσε σημείωμα με σχέδιο για

κοινό πρόγραμμα που αναφερόταν στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου του λαού, στην

κατασφάλιση της εθνικής ανεξαρτησίας κ.λπ. Ο Πλαστήρας απέρριψε τις προτάσεις

της ΕΔΑ για ανοιχτή συνεργασία. Είπε όμως στον πρόεδρο της ΕΔΑ ότι θα δεχόταν

να υποδείξει η ΕΔΑ πέντε όχι πολύ γνωστά πρόσωπα της Αριστεράς για να τα

περιλάβει στους συνδυασμούς του Κέντρου. Αλλά ο Πασαλίδης δεν δεχόταν κρυφή

συνεργασία. Ήθελε φανερή και ισότιμη. Λίγο αργότερα, σε δηλώσεις του, ο

Πλαστήρας, απαντώντας στην πρόταση της ΕΔΑ, αφού αναφέρθηκε στο έργο της

κυβέρνησής του, πρόσθεσε: «Τώρα βρισκόμαστε υπό την κρίσιν του λαού. Ο λαός θ’

αποφανθεί ελεύθερα ποίοι θέλει να τον κυβερνούν. Τα κόμματα της ΕΠΕΚ και των

Φιλελευθέρων, επικεφαλής της δημοκρατικής προοδευτικής παρατάξεως, θ’

απευθυνθούν προς ολόκληρον τον ελληνικόν λαόν». Και ο Πλαστήρας κατέληξε με τη

δήλωση: «Η πρότασις της ΕΔΑ περί συνεργασίας δεν είναι δυνατόν να γίνει

αποδεκτή από εμέ».

Συναγερμός

Στις 10 Νοεμβρίου η συμπρωτεύουσα βρισκόταν σε συναγερμό για την προεκλογική

συγκέντρωση της ΕΔΑ. «Στη Θεσσαλονίκη, θα νικήσουμε», ήταν η φωνή τού

αδούλωτου δημοκρατικού λαού. Οι ντόπιοι εκτιμούσαν ότι η συμπρωτεύουσα

ξανάζησε τις μεγάλες ημέρες του 1945, όταν μιλούσε στο πλήθος η Εαμική

αντιπροσωπεία και ο Ζαχαριάδης. Στις 5.30 η Τσιμισκή, η Ερμού, η Εγνατίας

είχαν κατακλυσθεί από μια λαοθάλασσα. Ο ενθουσιασμός του πλήθους κορυφώθηκε

όταν φάνηκαν τα τρία αυτοκίνητα που μετέφεραν τους ομιλητές και τους άλλους

υποψηφίους. Και όταν ο Πασαλίδης, ο Σαράφης με τη σύζυγό του Μάριον,

πλαισιούμενοι από τους υποψηφίους της περιοχής, εμφανίσθηκαν στον εξώστη του

κινηματογράφου «Ελληνίς», η Θεσσαλονίκη τραντάχτηκε από τις ζητωκραυγές:

­ Πα-σαλί-δης, α-ρχη-γός!

­ Ο Σα-ρά-φης στη Βουλή!

Στην αρχή, απηύθυνε χαιρετισμό από μέρους της ΕΔΑ Βορείου Ελλάδος ο

Μουστεράκης, και ύστερα μέσα σε συνεχείς ζητωκραυγές μίλησε ο Πασαλίδης,

τονίζοντας, μεταξύ άλλων: «Τα ανελεύθερα ψηφίσματα και νόμοι, ο στραγγαλισμός

των συνδικαλιστικών ελευθεριών και η παράδοση των εργατών στην ακόρεστη

βουλιμία της ολιγαρχίας, με την ουσιαστική αχρήστευση των συνδικαλιστικών

οργανώσεων, είναι τα γνωρίσματα των καιρών μας. Τα στρατοδικεία, οι

εκτελέσεις, τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, οι επιτροπές ασφαλείας

στέρησαν τον Έλληνα πολίτη από τα απαραβίαστα δικαιώματά του και τον άφησαν

ανυπεράσπιστο στη νοοτροπία του αστυνομικού κράτους. Και όλα αυτά, μέσα σε μια

ατμόσφαιρα μισαλλοδοξίας που επίμονα καλλιεργείται και αποβλέπει στην

αντιλαϊκή αντεθνική προσπάθεια να διχάσει τον λαό, να μην τον αφήσει

απερίσπαστο να επιδοθεί στα ειρηνικά του έργα…».

Αναφερόμενος στον Εμφύλιο, ο Πασαλίδης είπε: «Εμείς, η ΕΔΑ, από το βήμα της

Βουλής δηλώσαμε και δηλώνουμε επίσημα προς τον ελληνικό λαό ότι κλείσαμε με

βαριά κλειδιά τις πόρτες του εμφυλίου πολέμου. Ειλικρινά απλώσαμε και

απλώνουμε το χέρι μας προς όλες τις κατευθύνσεις. Και καλούμε όλους να μην

αναμοχλεύουν τα μίση και τα πάθη του παρελθόντος, και να μην καλλιεργούν τη

μισαλλοδοξία. Γι’ αυτό εμείς είμαστε υπέρ της Γενικής Αμνηστίας προς όλες τις

κατευθύνσεις. Σ’ αυτήν την περίοδο ο στρατηγός Πλαστήρας παρουσιάστηκε στις

εκλογές του 1950 και 1951 ως ειρηνοποιός και συνεπής δημοκράτης, σωτήρας του

λαού. Και με τα συνθήματα αυτά, κατάφερε να παρασύρει με την ΕΠΕΚ εκατοντάδες

χιλιάδες που ποθούν την ειρήνη, τη δημοκρατία, την ανεξαρτησία. Ο λαός μας,

ψηφίζοντας αυτά τα συνθήματα, έδωσε στον Πλαστήρα τη δυνατότητα να σχηματίσει

κυβέρνηση το 1950 και το 1951. Δυστυχώς, η ΕΠΕΚ δεν τήρησε την υπόσχεση που

έδωσε στον λαό…».

Αποθέωση

Μετά τη Θεσσαλονίκη, ο Πασαλίδης μίλησε στην Καβάλα, όπου και εκεί αποθεώθηκε

από τα πλήθη του δημοκρατικού κόσμου.

Την ίδια ημέρα έφθασε στα χέρια του προέδρου της ΕΔΑ ένα τηλεγράφημα, από τον

Άη Στράτη, από τον βράχο της εξορίας. Του έγραφε ο πρώην βουλευτής της ΕΔΑ, ο

Νίκος Τσόχας, που οι αρχές είχαν ακυρώσει την εκλογή του και τον ξανάστειλαν

πίσω:

«Ο λογοτέχνης και νεοελληνιστής Τάσος Βουρνάς, προσβληθείς εκ φυματιώσεως,

αιμοπτύει συνεχώς. Η ζωή του ευρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο. Παρακαλούμεν

ενεργήσατε διά ταχείαν απόλυσίν του»…

Οι συγκεντρώσεις του Πειραιά και της Αθήνας

Στις 12 Νοεμβρίου μίλησε στον Πειραιά ο στρατηγός Σαράφης. Η πρώτη εργατούπολη

είχε ξεσηκωθεί για να δώσει το «παρών» στο σάλπισμα της Δημοκρατίας. Οι

συνοικίες άρχισαν να κατεβαίνουν από νωρίς προς το κέντρο και τα λεωφορεία της

Κοκκινιάς, των Ταμπουρίων και των ακραίων συνοικιών δεν προλάβαιναν να

κουβαλούν κόσμο. Η Πλατεία Κοραή ήταν κατάμεστη και ο λαός υποδέχθηκε με

θερμές εκδηλώσεις την εμφάνιση του Σαράφη, ενώ την ατμόσφαιρα δονούσαν τα

συνθήματα:

­ Όχι άλλο αίμα!

­ Φτάνουν οι πόλεμοι…

Στις 13 Νοεμβρίου, είχε ορισθεί η μεγάλη συγκέντρωση της Αθήνας. Η Ομόνοια,

απ’ όπου θα μιλούσε ο πρόεδρος της ΕΔΑ, είχε γεμίσει ασφυκτικά. Υπήρχε παλμός

και ενθουσιασμός. Ο Πασαλίδης ανάμεσα σε ζητωκραυγές, συνθήματα και

χειροκροτήματα έδωσε με τη βροντερή φωνή του μήνυμα νίκης και αγώνα:

«Λαέ των Αθηνών, Σας φέρνω θερμό χαιρετισμό από την Βόρειο Ελλάδα, όπου

διακηρύξαμε προς ολόκληρο τον ελληνικόν λαό τις προγραμματικές αρχές του

κόμματος της ΕΔΑ. Σήμερα, καλώ ολόκληρο τον ελληνικόν λαό να ατενίζει προς τον

Βράχο της Ακροπόλεως. Απ’ αυτόν τον αιώνιο Βράχο διεδόθη το φως της αληθείας

σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα. Θα θυμάστε, πριν από δέκα χρόνια, η αγριεμένη

χιτλερική αντάρα σκόρπισε τη φρίκη και τον θάνατο και σκέπασε με το μαύρο βαρύ

φτερό της τη Δύση για να σβήσει το φως του Βράχου της Ακροπόλεως. Και οι

σιδηρόφρακτες ορδές του Χίτλερ προχωρούσαν προς την Ανατολή, τη χώρα των

Σοβιέτ, για να σβήσουν κι εκεί το φως του λυτρωμένου πια Προμηθέα του

Καυκάσου. Τότε ένας νεαρός Έλληνας μαζί μ’ έναν σύντροφό του, ο Μανόλης

Γλέζος, με θάρρος και με τόλμη, ανέβηκε στον βράχο και ξέσχισε τη σημαία του

σκότους και της σκλαβιάς, κι έδωσε το σύνθημα της εθνικής αντιστάσεως…».

Αναφερόμενος στην κίνηση του Παπάγου, ο Πασαλίδης είπε: «Εμφανίζεται ο

στρατάρχης Παπάγος σαν νέο κίνημα, ενώ μάζεψε κάτω από τα φτερά του όλο τον

κόσμο της λαοπροβλητίας. Και σε κάθε λόγο του διακηρύσσει ότι είναι

δημοκρατικός για να πείσει τον λαό γι’ αυτό, αλλά και τον εαυτό του φαίνεται.

Υπόσχεται να σώσει και αυτός τον τόπο αυτό, και ομιλεί διαρκώς για ασφάλεια

της χώρας. Και ερωτάται: Από ποιους κινδυνεύει η ασφάλεια της χώρας; Μια

ειρηνική Ελλάδα δεν κινδυνεύει από κανέναν. Κινδυνεύει όμως από εκείνους που

θέλουν να τη χρησιμοποιήσουν για δικούς τους πολεμικούς σκοπούς. Ο Παπάγος,

που ξεχωρίζει τους Έλληνες σε κακούς και καλούς, δεν ημπορεί να μιλάει για

χρηστή διοίκηση».