ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ Η επιστροφή του ατόμου

Ας τελειώνουμε με τον παλιό μύθο της Αριστεράς: η ευτυχία δεν αποτελεί

πολιτικό ζήτημα.

Πρώτον: η Ιστορία δεν ακολουθεί μια ενιαία και αναπόφευκτη πορεία, αλλά

αντιφατικές κατευθύνσεις που δεν αποκλείουν και πισωγυρίσματα. Δεύτερον: η

λογική δεν είναι ίδιον κανενός ανθρώπου και κανενός θεσμού, αλλά κάτι που

πρέπει συνεχώς να κατακτάται και να κτίζεται. Τρίτον: η πολιτική δεν είναι το

βασίλειο του Καλού, αλλά του μικρότερου κακού, δεν είναι το βασίλειο του

αληθινού, αλλά του δίκαιου. Τέταρτον: ο έρωτας και η ευτυχία δεν έχουν καμιά

σχέση με την πολιτική.

Αυτά είναι τα βασικά συμπεράσματα από τα δύο καινούργια βιβλία του Τζβέταν

Τοντόρωφ. Στο «Εγκώμιο του ατόμου: δοκίμιο για τη φλαμανδική ζωγραφική της

Αναγέννησης» (εκδ. Adam Biro), ο Γάλλος ιστορικός, φιλόσοφος και κριτικός

περιγράφει μέσα από μια σειρά πινάκων του 15ου αιώνα τη γέννηση του ατόμου.

Στο «Μνήμη του κακού, πειρασμός του καλού: έρευνα για τον αιώνα» (εκδ. Robert

Laffont), ο βουλγαρικής καταγωγής συγγραφέας αναφέρεται στο ζήτημα που κατά

την άποψή του έπαιξε κεντρικό ρόλο στον προηγούμενο αιώνα, δηλαδή την εμφάνιση

του ολοκληρωτισμού και τη διαμάχη του με τις δημοκρατίες. Ούτε ο Στάλιν ούτε ο

Χίτλερ επιδίδονταν στη λατρεία του διαβόλου, λέει ο Τοντόρωφ σε συνέντευξή του

στο περιοδικό Le Point. Και οι δύο ήθελαν, με τον τρόπο τους, το καλό

της ανθρωπότητας. Εξ ου και η προειδοποίηση του Βασίλι Γκρόσμαν: «Εκεί όπου

χαράζει η αυγή του καλού, παιδιά και γέροι χάνονται, και το αίμα κυλά». Αυτή

είναι η κακή χρήση του καλού. Η καλή χρήση του κακού είναι να υπενθυμίζεις

στους άλλους ότι υπήρξες γενναίος ήρωας ή αθώο θύμα. Αυτό όμως δεν προσθέτει

τίποτα στην αξία σου. Το μόνο που μπορεί να μας κάνει καλύτερους είναι να

συνειδητοποιήσουμε το κακό που κάναμε στους άλλους.

«Ηθικά ευπρεπές», κατά τον Τοντόρωφ, είναι η απόπειρα να αποδράσεις από μια

αλήθεια που είναι συχνά αφόρητη και να αποκομίσεις κέρδη από το γεγονός ότι

βρίσκεσαι στην «καλή πλευρά». Είναι όμως νοητή η άσκηση πολιτικής χωρίς ηθικές

αναφορές; «Ο διαχωρισμός της ηθικής και της πολιτικής αποτελεί θεμέλια πράξη

της σύγχρονης δημοκρατίας: δεν θέλουμε ούτε μια πολιτική που υπόκειται στην

ηθική (όπως στις θεοκρατίες) ούτε μια ηθική που στηρίζεται σε πολιτικές

επιλογές (όπως στα ολοκληρωτικά κράτη). Οι πολιτικές πράξεις κρίνονται από τα

αποτελέσματα, όχι από τα κίνητρά τους. Τι με ενδιαφέρει αν ο άνθρωπος που

εισήγαγε τον θεσμό της αδείας μετ’ αποδοχών ήταν ιεροκήρυκας ή ένας

πολιτικάντης που ενδιαφερόταν για την επανεκλογή του, αφού εγκρίνω τα

αποτελέσματα της πράξης του; Ο ηθικολόγος, μια φιγούρα αρκετά συνηθισμένη στη

σύγχρονη κοινωνία, θέλει να αποκαταστήσει τη συνέχεια ανάμεσα στην ιδιωτική

ηθική και τη δημόσια ζωή. Κι έτσι στιγματίζει όσους αντιτίθενται στο «ηθικά

ευπρεπές», όσους αρνούνται για παράδειγμα να χωρίσουν τον κόσμο στα δύο,

ανάμεσα στους ρατσιστές και τους αντιρατσιστές, στους συνενόχους του φασισμού

και τους αντιφασίστες».