Οι αθλητές της σκοποβολής είναι ρεαλιστές και πολύ πιο σταθεροί,

συναισθηματικά, από εκείνους που ασχολούνται με την ξιφασκία, τη ρυθμική ή την

κολύμβηση. Οι ποδοσφαιριστές είναι κομφορμιστές και πειθαρχημένοι χαρακτήρες,

ενώ, αντίθετα, όσοι ασχολούνται με την ξιφασκία έχουν έντονο το αίσθημα της

ανεξαρτησίας και συχνά μοιάζουν επιθετικοί. Οι αθλητές στους δρόμους

ταχύτητας, την υδατοσφαίριση, τη σκοποβολή έχουν μεγαλύτερη γενική νοημοσύνη

από τους αθλητές ποδηλασίας και πάλης, κι αυτό δεν θα πρέπει σε καμία

περίπτωση να θεωρηθεί «προσβλητικό», μιας και κανείς από τους αθλούμενους δεν

βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο του γενικού πληθυσμού. Αυτό είναι το

συμπέρασμα μιας σειράς ερευνών και μετρήσεων με τις οποίες ασχολούνται χρόνια

τώρα ειδικευμένοι επιστήμονες ­ θεωρητικοί και πρακτικοί ­ της αθλητικής

ψυχολογίας.

Η προσπάθεια να σκιαγραφήσει κανείς την προσωπικότητα και την ιδιαίτερη

ψυχολογία ενός αθλητή, τα ιδιαίτερα γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν τους

επαγγελματίες διαφορετικών αθλημάτων, μοιάζει με… κατάδυση σε βάθος

εκατοντάδων μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, με ταξίδι στο απόλυτο

σκοτάδι. Το γνωρίζει καλά αυτό ο δρ Αναστάσιος Σταλίκας, κλινικός αθλητικός

ψυχολόγος και ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Αθλητικών Ερευνών, του ΟΑΚΑ, ο

οποίος μελέτησε σε βάθος το θέμα της προσωπικότητας των αθλητών, στα πλαίσια

της διδακτορικής τους διατριβής, κατ’ αρχήν, αλλά και αργότερα. Στη μελέτη του

με θέμα «Προσωπικότητα και Υψηλός Αγωνιστικός Αθλητισμός», ο ίδιος επιχείρησε,

στηριζόμενος σε προσωπική έρευνα, αλλά και στη διεθνή βιβλιογραφία, μελέτη και

εμπειρία, να εντοπίσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αθλητών, συγκεκριμένων

αθλημάτων.

Η ψυχολογία

Όπως αναφέρει ο ίδιος, για να μπορέσει να συγκεντρωθεί το ερευνητικό υλικό

ζητήθηκε από αθλούμενους και μη να περάσουν από πολύ συγκεκριμένα ψυχολογικά

τεστ, ενώ το ίδιο δείγμα ανθρώπων εξετάστηκε, εκτός από το Τμήμα Ψυχολογίας

του Εθνικού Κέντρου Αθλητικών Ερευνών και από τα Τμήματα Αθλητιατρικής,

Εργοφυσιολογίας, Βιοχημείας και Άσκησης και Βιοκινητικής. «Αξιολογήθηκαν

συνολικά 36 παράμετροι, μεταξύ των οποίων η ηλικία, το φύλο, το αν πρόκειται

για αθλούμενο ή όχι, ενώ, συγκεκριμένα για τους αθλητές, στηριχθήκαμε σε

συγκεκριμένες ερευνητικές μεθόδους για να εντοπίσουμε πέντε στατιστικά

σημαντικούς παράγοντες που περιγράφουν την προσωπικότητα του καθενός: αυτοί

είναι ο ηγετικός χαρακτήρας, η κινητική αντίδραση, ο δυναμικός χαρακτήρας, η

διάρκεια προσοχής και η νοημοσύνη».

Ένα από τα θέματα στα οποία η στατιστική επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων

επιχείρησε να ρίξει φως, ήταν οι ψυχολογικές διαφορές στην προσωπικότητα

αθλητών διαφορετικών αθλημάτων. «Και σε ορισμένα χαρακτηριστικά της

προσωπικότητας, εντοπίστηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των αθλητών

διαφορετικών αγωνισμάτων», εξηγεί ο κ. Σταλίκας. Ενδεικτικά αναφέρει τις

διαφορές σ’ αυτό που ονομάζεται «γενική νοημοσύνη» και αφορά την ευφυία και

την ικανότητα των ανθρώπων να αντιλαμβάνονται γρήγορα. «Τις μεγαλύτερες τιμές

εμφάνισαν οι αθλητές στους δρόμους ταχύτητας, στη σκοποβολή και στην

υδατοσφαίριση, ενώ τους χαμηλότερους μέσους όρους οι αθλητές της ποδηλασίας

και της πάλης. Ωστόσο, κανείς από τους αθλούμενους σ’ αυτά τα δύο αθλήματα δεν

βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο του γενικού πληθυσμού. Μια πιθανή εξήγηση ίσως

να βρίσκεται στην ηλικία των αθλητών. Στη σκοποβολή, για παράδειγμα, συναντάμε

ακόμη και αθλητές άνω των 35 ετών, που σημαίνει ωριμότητα σε πολλούς τομείς.

Αντίθετα, στα υπόλοιπα αθλήματα υπάρχουν περιορισμοί σχετικά με την ηλικία».

Οι διαφορές μεταξύ ατομικών και ομαδικών αθλημάτων

Λίγο έως πολύ, οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στην ίδια κατηγορία

αθλημάτων (ομαδικά, αντοχής ή ατομικά αγωνίσματα) έχουν κοινά χαρακτηριστικά

προσωπικότητας. «Οι αθλητές στα αθλήματα διαρκούς αντοχής (αντοχή, ημιαντοχή,

κολύμβηση, σκι, ποδηλασία, κωπηλασία) είναι πιο εσωστρεφείς, επιφυλακτικοί,

ψυχροί, αποφεύγουν τους συμβιβασμούς», αναφέρει ο κ. Σταλίκας. «Είναι

σχολαστικοί, αλύγιστοι και αναποφάσιστοι. Από την άλλη, οι αθλητές στα ομαδικά

σπορ είναι περισσότερο εξωστρεφείς, εκδηλώνουν πιο εύκολα τα συναισθήματά

τους, είναι πρόθυμοι για συνεργασία, ευχάριστοι και προσαρμόζονται εύκολα».

Πολλοί ξένοι ερευνητές έχουν εντοπίσει αντίστοιχες διαφορές στην ψυχολογία

αθλητών, ανάλογα με το αν ασχολούνται με ομαδικά ή ατομικά αθλήματα. Ορισμένοι

μάλιστα έχουν διατυπώσει τη θεωρία πως όσο αυξάνεται η απόσταση που διανύει

ένας δρομέας, τόσο αυξάνεται και η εσωστρέφειά του. «Είναι γεγονός», λέει ο κ.

Σταλίκας, «πως υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην ψυχολογία ατομικών και

ομαδικών αθλημάτων. Οι άνθρωποι που επιλέγουν τα ομαδικά αθλήματα και τα

αθλήματα διαρκούς αντοχής είναι, σε σύγκριση με τους άλλους αθλητές, πιο

αυστηροί και ευσυνείδητοι, με δυνατό »υπερεγώ» και δεν εγκαταλείπουν καθόλου

εύκολα την προσπάθειά τους».

Από την άλλη, οι αθλητές στα ατομικά αγωνίσματα χαρακτηρίζονται «μποέμ»

τύποι. «Είναι εκείνοι που δεν τους αγγίζει η καθημερινότητα, κινητοποιούνται

μόνοι τους, είναι δημιουργικοί και αναζητούν την ουσία των πραγμάτων. Συχνά

δεν μοιάζουν ρεαλιστές και είναι τόσο εκδηλωτικοί και παρορμητικοί που, αν

βρίσκονταν σε μια ομάδα, θα απορρίπτονταν».

Ντροπαλοί οι ποδοσφαιριστές, κοινωνικοί οι ξιφομάχοι

Τις μεγαλύτερες διαφορές στο ψυχολογικό τους προφίλ έχουν οι αθλητές του

ποδοσφαίρου και εκείνοι της ξιφασκίας.

Οι ποδοσφαιριστές, σύμφωνα με την έρευνα του δρος Αναστάσιου Σταλίκα από το

Εθνικό Κέντρο Αθλητικών Ερευνών του ΟΑΚΑ, είναι συνήθως αυτάρκεις, αλλά

ντροπαλοί και συνεσταλμένοι στις διαπροσωπικές επαφές.

Αντίθετα, όσοι ασχολούνται με την ξιφασκία είναι άτομα κοινωνικά, τα οποία

μπορούν εύκολα να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν σχέσεις με άλλους

ανθρώπους. Οι ποδοσφαιριστές είναι συναισθηματικοί τύποι και απογοητεύονται

εύκολα, όταν ματαιώνονται οι προσδοκίες τους.

Επηρεάζονται εξίσου εύκολα (από τους γύρω τους και ­ κυρίως ­ από τους

θεατές), είναι μετριόφρονες και έχουν έντονο το αίσθημα της πειθαρχίας.

Αντίθετα, οι ξιφομάχοι είναι παρορμητικοί, ενθουσιώδεις, ανέμελοι, ζωηροί και

συχνά οξύθυμοι.

Είναι άνθρωποι ανεξάρτητοι, αυτόνομοι, σίγουροι για τον εαυτό τους και μερικές

φορές αυταρχικοί.

«Τα ευρήματα αυτά ήταν αναμενόμενα», εξηγεί ο κ. Σταλίκας, «και επαληθεύουν τη

σχέση μεταξύ της επικινδυνότητας των αθλημάτων και του ρόλου της «κυριαρχίας»

στον χαρακτήρα των αθλητών. Η ξιφασκία ήταν το πιο επικίνδυνο από τα ένδεκα

αθλήματα που συγκρίναμε και άθλημα το οποίο απαιτεί την ψυχοκινητική

ενεργοποίηση του αθλητή.

Το ποδόσφαιρο, από την άλλη, ως ομαδικό άθλημα έχει ανάγκη την ομαδική

εξάρτηση, είναι απαραίτητη για τη συνοχή της ομάδας».