Αναζήτηση
Το συνεχώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον αναπαράγει στον άνθρωπο την
ανασφάλεια, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα τις τυφλές συγκρούσεις και την
αναβίωση του εθνικισμού. Η διεθνοποίηση της αγοράς και των επικοινωνιών, σε
συνδυασμό με τη μείωση της ανθρώπινης υπευθυνότητας, οδήγησε στον μονοδιάστατο
άνθρωπο, αποκομμένο στο αφιλόξενο περιβάλλον, στην εχθρότητα και στους
πολέμους.
Η βαλκανική χερσόνησος, ο τόπος με το μωσαϊκό των λαών, των γλωσσών, των
θρησκειών και των πολιτισμών κρύβει στα σπλάχνα του τρεις μεγάλους
πολιτισμούς: τον ελληνορωμαϊκό, τον βυζαντινό και τον οθωμανικό. Η όντως
πλούσια αυτή κληρονομιά, αντί να σηματοδοτήσει μια διαφορετική πορεία με
γνώμονα την κατανόηση και την αποδοχή του Άλλου του αλλόφυλου, του
αλλόθρησκου, του αλλοεθνή υπονομεύθηκε και σκοπίμως παρανοήθηκε και
παρερμηνεύθηκε, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν οι βαλκανικοί λαοί σε οδυνηρά
αδιέξοδα, σε παραλογισμούς και σε βαρβαρότητες. Και τούτο επειδή ζούσαν στο
πλέγμα των φαντασιώσεων, της απομόνωσης και του μεγαλοϊδεατισμού,…
καταστάσεις που είχαν δημιουργήσει οι σχεδιαστές της παγκόσμιας τάξης
πραγμάτων.
Σε ένα τέτοιο διεθνές πολιτικο-οικονομικό περιβάλλον, με τις αβεβαιότητες και
τις χαοτικές συμπεριφορές, η Ορθοδοξία, με σεβασμό προς την ιδιαιτερότητα κάθε
προσώπου και λαού, έχει τη δυνατότητα και την ευθύνη να καλεί κάθε άνθρωπο
«εις συναδέλφωσιν και ειρηνικήν συνεργασίαν».
Στη σημερινή ηγεσία της ανήκει η ευθύνη μιας νέας εποχής. Στη νέα
πραγματικότητα πρέπει να επικρατεί το διαχρονικό μήνυμα της αγάπης. Η επιλογή
του θρησκεύματος θα πρέπει να προσδιορίζεται από την αυτοσυνειδησία των
ανθρώπων, ενώ οι φανατισμοί, οι ακρότητες και οι εθνικισμοί να αποτελούν
παρελθόν… Η διακηρυγμένη από τον Οικουμενικό Πατριάρχη αποδοκιμασία των
θεωριών σύγκρουσης των πολιτισμών θεμελιώνει με τον πιο πειστικό τρόπο την
ανάγκη της συνύπαρξης αλλόφυλων, αλλόθρησκων, αλλοεθνών και πληροί την καρδιά
των απλών ανθρώπων με τη δύναμη της ελπίδας για έναν ανθρώπινο κόσμο ειρηνικής
συνύπαρξης, συνεργασίας και συμφιλίωσης. Σε χαλεπούς καιρούς, τότε που η
συλλογική συνείδηση ήταν διαμελισμένη σε ασύντακτες ψυχές, η Ορθοδοξία
επιχειρούσε να εδραιώσει το δικαίωμα στην ύπαρξη, να διασώσει το παρελθόν, να
προετοιμάσει το μέλλον. Στις σημερινές συνθήκες, όπου η τροπική καταιγίδα
(παγκοσμιοποίηση) απειλεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας, τα χαρακτηριστικά
κάθε μικρής κοινωνίας, η Ορθοδοξία πρέπει να τονώνει τη δημιουργία μιας
κοινωνίας που θα σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα πολιτισμικά
χαρακτηριστικά των «διαφορετικών» ομάδων, αντί να αυτοπεριορίζεται και να
αναλώνεται στα μικρά και ασήμαντα. Με βάση αυτές τις παραμέτρους, θα δοθεί η
δυνατότητα να δημιουργηθεί περιβάλλον συνύπαρξης… Άλλωστε, η παράδοση του
λαού μας και η επιτακτική ανάγκη αποφυγής ρηγμάτων στον κοινωνικό ιστό της
χώρας μας υποχρεώνουν να δείξουμε ιδιαίτερη ευαισθησία στην προσέγγιση του
Άλλου… Η ενίσχυση της ανοχής του «διαφορετικού» αποτελεί συστατικό της
δημοκρατίας. Η Εκκλησία, με σεβασμό στις ανθρωπιστικές αξίες, στην αλληλεγγύη,
στην κοινωνική δικαιοσύνη, στη συνύπαρξη, στην έννοια της δημοκρατίας και στην
ευθύνη της για τον συνάνθρωπο, έχει τη μοναδική δύναμη και ευθύνη να αρθρώσει
πειστικό λόγο για σεβασμό της γλώσσας και του πολιτισμού διαφόρων ομάδων των
πληθυσμών που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες. Η σύζευξη της ελληνικής σκέψης με
τη χριστιανική αρετή, τα πολύτιμα στοιχεία λόγου και λογισμού του αρχαίου
ελληνικού πνεύματος και ο σχολιασμός της θρησκευτικής παράδοσης με πνεύμα
πλατωνικής διαλεκτικής μπορούν να δημιουργήσουν το κατάλληλο περιβάλλον
διαλόγου για τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου. Πρέπει να τονιστεί ότι
διαμορφώνεται μια νέα σχέση ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν. Κατά τον
Καστοριάδη, «η διαμόρφωση αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί με δύο λέξεις
φαινομενικά αντιφατικές,… σεβασμός και μεταμόρφωση… Σεβασμός δεν σημαίνει
λατρεία και μάλιστα τυφλή, με άλλα λόγια παγωμένη συντήρηση, αλλά, αντίθετα,
αναζωογόνηση του παρελθόντος με τη μεταμόρφωση των στοιχείων του, που μ’ αυτό
τον τρόπο γίνονται για το παρόν σημαντικά…». Στην πορεία διαμόρφωσης μιας
πολυ-πολιτισμικής κοινωνίας, η πατρίδα μας μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά,
γιατί εδώ θεμελιώθηκαν ο λόγος, οι διαχρονικές αξίες του παγκόσμιου
πολιτισμού, της δημοκρατίας και της αισθητικής…
Ο καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου
Ιωαννίνων, e-mail: cmasalas@cc.uoi.gr
