[Το περιστατικό που περιγράφεται παρακάτω συνέβη πριν από μερικές εβδομάδες. Είναι ενδεικτικό, όμως, του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζει τη γνώση το ελληνικό υπουργείο Παιδείας]

Πριν από ένα μήνα και μερικές μέρες, στις 20 Μαρτίου 2015, τμήμα του βόρειου ημισφαιρίου της Γης είχε την τύχη να παρατηρήσει άλλη μια ολική ηλιακή έκλειψη. Ένα συχνό, στατιστικά, φαινόμενο που συμβαίνει αρκετές φορές κάθε χρόνο και θα συνέβαινε κάθε μήνα αν η Σελήνη (η οποία παρεμβαίνει μεταξύ Ήλιου και Γης και την προκαλεί) κινούνταν στο ίδιο επίπεδο με αυτό της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο. Μια έκλειψη προσφέρει φαντασμαγορικό θέαμα στους τυχερούς αυτόπτες μάρτυρες. Προσφέρει επίσης μια σπάνια ευκαιρία να κατανοήσουμε, ή τουλάχιστον να θαυμάσουμε, το κοντινό διάστημα που μας περιβάλλει. Γιατί σπάνια; Γιατί κατά τις εκλείψεις, η σκιά της Σελήνης διαγράφει ένα σχετικά μικρό μονοπάτι στην επιφάνεια της Γης (ονομάζεται «μονοπάτι της ολικότητας» για τις ολικές εκλείψεις) με αποτέλεσμα μικρά, διαφορετικά κάθε φορά, τμήματα του πλανήτη μας να την απολαμβάνουν.

Στη συγκεκριμένη έκλειψη το μονοπάτι της ολικότητας διέσχιζε τμήμα του βόρειου Ατλαντικού, μεταξύ Ιρλανδίας και Ισλανδίας, πάνω ακριβώς από τα νησιά Φερόε. Σε αυτές τις περιοχές, οι προετοιμασίες για την παρατήρηση ήταν πυρετώδεις. Μαθητές σχολείων και ευρύ κοινό, όλοι εφοδιασμένοι με ειδικά μαύρα γυαλιά τα οποία είναι άμεσα διαθέσιμα και ασήμαντου κόστους, συγκεντρώθηκαν από νωρίς το πρωί σε ανοικτές εκτάσεις για να την παρατηρήσουν. Αρκετά πανεπιστήμια, εφοδιασμένα με ισχυρά τηλεσκόπια, άνοιξαν μετά χαράς τις πύλες τους διοργανώνοντας παράλληλα και σχετικές εκδηλώσεις ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Συνάδελφοί μας από το ιστορικό Κολέγιο Trinity του πανεπιστημίου του Δουβλίνου, όπου και η φωτογραφία, μας αφηγούνταν ενθουσιασμένοι πόσος κόσμος κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης βρέθηκε εκεί για να ακούσει την ερμηνεία των ειδικών γι’ αυτό που έβλεπε. Στην Ελλάδα, όπου η έκλειψη ήταν μόνο μερική, κάποια πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα άνοιξαν επίσης τις πόρτες τους στο κοινό.

Τι συνέβη όμως με τα δικά μας σχολεία; Δυστυχώς, χωρίς να προηγηθεί καμία συζήτηση και προετοιμασία, μια «Εξαιρετικά Επείγουσα» οδηγία του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων που εκδόθηκε την τελευταία στιγμή, πρωί της 20ής Μαρτίου, απαγόρευε στους μαθητές να παρατηρήσουν την έκλειψη, αναστέλλοντας παράλληλα κάθε υπαίθρια δραστηριότητα! Ο λόγος; Ο υφέρπων κίνδυνος για την υγεία των ματιών των μαθητών, λόγω της υπεριώδους (όχι της υπέρυθρης, όπως λανθασμένα ανέφερε η οδηγία) ηλιακής ακτινοβολίας, στην περίπτωση που παρατηρούσαν τον Ήλιο με γυμνό μάτι!

Είναι γνωστό και τονίζεται σε κάθε ευκαιρία ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντικρίσει τον Ήλιο απευθείας χωρίς οφθαλμική προστασία, είτε κατά τη διάρκεια εκλείψεων είτε όχι. Όπως προαναφέραμε, η προστασία αυτή δεν είναι εξεζητημένη και αποτελείται από ένα ζευγάρι ειδικά φιμέ γυαλιά τα οποία μπορεί κανείς να προμηθευτεί εύκολα. Όταν ήμαστε παιδιά μάθαμε ότι ένα κομμάτι γυαλί το οποίο μαυρίζουμε καλά στη φλόγα μιας φωτιάς και το βάζουμε

μπροστά στα μάτια μας αρκεί για να παρατηρήσουμε τον Ήλιο. Για τους μηχανικούς και τους τεχνίτες, ιδανικό είναι το προστατευτικό πέτασμα που χρησιμοποιείται στην οξυγονοκόλληση. Η αίσθηση του κινδύνου δεν είναι προφανής μόνο στο ελληνικό υπουργείο Παιδείας και δεν την αγνόησαν στις ευρωπαϊκές χώρες που είχαν τη δυνατότητα να απολαύσουν έστω και την μερική έκλειψη του Ήλιου. Απλά, με ειδικές εγκυκλίους, προετοίμασαν τα σχολεία τους γι’ αυτό το μοναδικό εκπαιδευτικό γεγονός. Τι σκοπό εξυπηρετούσε, λοιπόν, η οδηγία – διαταγή του δικού μας υπουργείου; Τηρουμένων των αναλογιών, θα μπορούσαμε ως γονείς να απαγορεύουμε στα παιδιά μας που πηγαίνουν στο κολυμβητήριο ή στην παραλία να βυθίζουν το κεφάλι τους στο νερό από φόβο μήπως δεν κρατήσουν την αναπνοή τους και πνιγούν. Ένας παθολογικά φοβικός –και εν πολλοίς αφελής– γονέας θα μπορούσε, ίσως, να το σκεφτεί αυτό. Είναι αυτός ο ρόλος ενός υπουργείου Παιδείας, όμως;

Ως Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία (ΕΛ.ΑΣ.ΕΤ. http://www.helas.gr/gr/ ), φορέας έκφρασης των επαγγελματικών αστρονόμων στη χώρα μας, δεχτήκαμε πολλές επιστολές απορίας, ενίοτε και αγανάκτησης, από δασκάλους και καθηγητές της μέσης εκπαίδευσης. Θεωρήσαμε χρέος μας να σχολιάσουμε την ενέργεια αυτή του υπουργείου Παιδείας για να μη ζήσουμε τέτοια φαινόμενα και στο μέλλον. Οι ηλιακές εκλείψεις μπορούν να προβλεφθούν με ακρίβεια στο διηνεκές (δείτε εδώ τις υπολογισμένες εκλείψεις για τον 21ο αιώνα: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_solar_eclipses_in_the_21st_century). Το υπουργείο θα έπρεπε να συνεργαστεί με τους ειδικούς, δηλαδή τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα, για να προετοιμάσει έγκαιρα τα σχολεία να διδάξουν στους μαθητές τους χειροπιαστά ένα μεγαλειώδες φυσικό φαινόμενο. Έπρεπε να σεβαστεί τον κόπο και την προσπάθεια της προετοιμασίας πολλών αξιόλογων καθηγητών που μαζί με τους μαθητές τους και τις τοπικές ενώσεις ερασιτεχνών αστρονόμων ετοίμασαν ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις. Να τονίσουμε εδώ ότι η παρατήρηση μιας έκλειψης Ηλίου είναι ένα «διεπιστημονικό» φυσικό φαινόμενο και μπορεί να καλύψει μια σειρά από ειδικά μαθήματα.

Με σεβασμό στο ρόλο του, υπενθυμίζουμε απλά στο υπουργείο Παιδείας ότι:

(α) Από την εποχή του Θαλή (7ος αιώνας π.Χ.) στη Λυδία υπάρχουν σαφείς αναφορές παρατήρησης έκλειψης. Τότε, πριν από 27 αιώνες, οι άνθρωποι ήξεραν πώς να παρατηρούν τις εκλείψεις με ασφάλεια.

(β) Το φαινόμενο της έκλειψης δεν διδάσκεται από τον υπολογιστή, την τηλεόραση, ή από «δράσεις σχετικές με το φαινόμενο της έκλειψης», όπως ανέφερε η οδηγία, σε περίκλειστους όμως χώρους. Αντίθετα, διδάσκεται στην ύπαιθρο με την εποπτεία και τις εξηγήσεις που δίνουν έμπειροι δάσκαλοι και καθηγητές, τους οποίους διαθέτουν τα ελληνικά σχολεία.

(γ) Ο όποιος κίνδυνος τον οποίο ενέχει μια παρατήρηση έκλειψης δεν αποτελεί αιτία αποφυγής της δραστηριότητας αυτής. Αντίθετα, είναι μια ευκαιρία για ένα εξαιρετικό βιωματικό μάθημα. Αλίμονο αν κρατάμε τα παιδιά μας 12 χρόνια στα θρανία μαθαίνοντάς τα όχι πώς να παρατηρούν μια έκλειψη Ηλίου με ασφάλεια, αλλά πώς να την φοβούνται.

Τελειώνοντας, ελπίζουμε και ευχόμαστε ότι μέχρι την 1η Ιουνίου 2030, ημέρα δακτυλιοειδούς έκλειψης ορατής από την Ελλάδα, ή ίσως την 21η Απριλίου 2088, ημέρα ολικής έκλειψης για την Ελλάδα, οι υπεύθυνοι για την εθνική μας παιδεία να είναι σε θέση να δώσουν καλύτερες συμβουλές στις μελλοντικές γενιές των μαθητών μας.

* Ο Λουκάς Βλάχος είναι καθηγητής Αστροφυσικής, πρόεδρος της Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας. Ο Μανώλης Γεωργούλης είναι κύριος ερευνητής, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας.

Τελευταία Νέα