Ο Μαρσέλ Φράτσερ είναι πρόεδρος του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομίας (DIW), από τους γνωστότερους οικονομολόγους της Γερμανίας. Αντλήθηκαν αρκετά διδάγματα από τη μεγαλύτερη μεταπολεμικά οικονομική κρίση που προκάλεσε η κατάρρευση της Lehman Brothers, λέει στη συνέντευξή του στα «ΝΕΑ». Αισιοδοξεί ότι δεν θα επαναληφθεί τις επόμενες δεκαετίες.

Συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers. Πώς θα χαρακτηρίζατε την κρίση που προκάλεσε στην παγκόσμια οικονομία;

Είναι η οδυνηρότερη κρίση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την παγκόσμια κρίση του 1929-33. Το αντίτιμο της πρόσφατης κρίσης ήταν πολύ υψηλό για την παγκόσμια οικονομία και κυρίως για την Ευρώπη. Το βλέπουμε στην εξαιρετική περίπτωση της Ελλάδας, με μείωση του ΑΕΠ κατά 25%. Αλλά και στο πολιτικό επίπεδο η κρίση οδήγησε σε μεγάλες ανακατατάξεις, όπως και στη δεκαετία του ’30, τον προηγούμενο αιώνα. Εκείνη η κρίση είχε συμβάλει καθοριστικά στην άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία. Ελπίζω ότι η τωρινή παγκόσμια κρίση και η ευρωκρίση που ακολούθησε δεν θα κοστίσουν το ίδιο ακριβά.

Βλέπετε παραλληλισμούς και στις πολιτικές επιπτώσεις της κρίσης;

Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Βλέπουμε την άνοδο των λαϊκιστών, των ακροδεξιών σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης, Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία, Γερμανία, Πολωνία, Ουγγαρία, Σουηδία, παντού βλέπουμε ότι ενισχύονται οι ακροδεξιοί εξτρεμιστές. Είναι απειλή για τη δημοκρατία και την Ευρώπη. Υπάρχουν λοιπόν παραλληλισμοί, η κρίση κόστισε ακριβά, όχι μόνον οικονομικά, αλλά και πολιτικά.

Αναφέρατε την Ελλάδα. Θεωρείτε ότι η κρίση χρέους της Ελλάδας είναι συνέπεια της κρίσης από την κατάρρευση της Lehman Brothers;

Οχι. Η Lehman Brothers ήταν ίσως η αρχή του ντόμινο που πυροδότησε την κρίση της Ελλάδας. Η υπερχρέωση της Ελλάδας διαπιστώθηκε το 2009 με τη γνωστοποίηση νέων στοιχείων για το έλλειμμα και ακολούθησε το πρώτο πακέτο διάσωσης τον Μάιο του 2010. Η Lehman Brothers είναι ίσως το πρώτο κομμάτι του ντόμινο που οδήγησε στην κατάρρευση ενός χάρτινου πύργου. Αλλά τα αίτια για την Ελλάδα – και επ’ αυτού πρέπει να είμαστε έντιμοι – οφείλονται κατά 95% σε λάθη που έγιναν τις δεκαετίες που προηγήθηκαν. Η κρίση της Lehman Brothers ήταν η αφορμή, όχι η αιτία.

Με τις οικονομικές και πολιτικές συνέπειες που περιγράψατε, δεν θα ήταν προτιμότερο να είχε διασώσει η αμερικανική κυβέρνηση τη Lehman Brothers το 2008;

Ναι. Εκ των υστέρων κρίνοντας, θα έπρεπε να διασωθεί η τράπεζα. Ηταν λάθος εκτίμηση και τέτοιο λάθος δεν πρέπει να ξαναγίνει. Θεώρησαν τότε πως μπορούμε να αντέξουμε την πτώχευση μιας τράπεζας, δεν γίνεται να διασώζουμε συνεχώς τράπεζες. Εκτιμήθηκε εντελώς λάθος η συστημική σημασία της τράπεζας, με αποτέλεσμα να προκληθεί μια τεράστια ανασφάλεια και ένα ντόμινο κρίσης. Βεβαίως και χωρίς την πτώχευση της τράπεζας θα είχαμε μια ύφεση στην οικονομία, αλλά η κρίση θα ήταν πιθανότατα μικρότερη. Ισως να μπορούσε και η Ελλάδα να συνεχίσει για κάποια χρόνια με τα χρέη. Αλλά τα προβλήματα της Ελλάδας, όπως και άλλων χωρών π.χ. της Ιταλίας, έχουν τις ρίζες τους στις ίδιες τις χώρες. Η κρίση της Lehman Brothers ήταν η αφορμή για τη δική τους κρίση χρέους, η οποία ήταν αναπότρεπτη.

Οι κυβερνήσεις των χωρών αντιμετώπισαν την κρίση της Lehman Brothers με μεγάλα προγράμματα δημόσιων επενδύσεων και πάγωμα της αποπληρωμής χρεών. Απέδωσαν αυτά τα εργαλεία;

Απέδωσαν στην αρχή της κρίσης, το 2008-09. Το πρόβλημα είναι ότι στην Ευρώπη μπήκαμε σε μια δεύτερη κρίση που ξεκίνησε με την Ελλάδα και γρήγορα επεκτάθηκε σε Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία. Οι κυβερνήσεις δεν είχαν πλέον τα δημοσιονομικά περιθώρια να κάνουν όσα θα έπρεπε να γίνουν για να αποτρέψουν μια βαθύτερη ευρωκρίση. Οι Αμερικανοί αντέδρασαν δραστικά, άλλες τράπεζες έκλεισαν, άλλες συγχωνεύτηκαν. Αυτό θα έπρεπε να γίνει και στην Ευρώπη, ήταν λάθος που δεν έγινε.

Σήμερα βρισκόμαστε πάλι μπροστά σε υπέρογκα χρέη και τράπεζες που είναι πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν. Δεν διδαχτήκαμε τίποτα από την κρίση της Lehman Brothers;

Διδαχτήκαμε. Η κατάσταση των τραπεζών είναι καλύτερη, τα κόκκινα δάνεια έχουν μειωθεί, οι τράπεζες έχουν σαφώς περισσότερα ίδια κεφάλαια, έχουν εξυγιάνει τους ισολογισμούς τους, μείωσαν τα ρίσκα. Αντλήθηκαν αρκετά διδάγματα, ο τραπεζικός τομέας είναι σε σαφώς καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι πριν από 8-10 χρόνια. Αλλά στην Ευρώπη δεν φτάσαμε στο επιθυμητό σημείο. Το τραπεζικό σύστημα παραμένει ευάλωτο, ιδίως στη Νότια Ευρώπη, την Ιταλία, αλλά και στη Γερμανία πρέπει να συνεχιστεί η πορεία εξυγίανσης. Θα έλεγα, το 80% των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων έχει γίνει. Και αυτό είναι λόγος αισιοδοξίας.

Βλέπετε τον κίνδυνο μιας νέας κρίσης;

Οχι. Πολλές χώρες έχουν εξυγιάνει τον τραπεζικό τους τομέα, είμαστε σε καλό δρόμο για την ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ενωσης στην ΕΕ. Είμαι πεπεισμένος ότι θα ολοκληρωθεί, ακόμη και αν χρειαστεί λίγο περισσότερος χρόνος. Σε πολλές χώρες έγιναν σημαντικές δομικές μεταρρυθμίσεις. Στην Ελλάδα επίσης – δεν είμαι τόσο απαισιόδοξος όσο είναι άλλοι. Οι δομικές μεταρρυθμίσεις χρειάζονται χρόνο. Αυτό ισχύει για όλες τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Είμαι αισιόδοξος και ελπίζω ότι μια τέτοια κρίση δεν θα επαναληφθεί τα επόμενα 50 χρόνια. Σίγουρα η οικονομία θα περάσει από φάσεις ύφεσης. Αλλά διδαχτήκαμε αρκετά, ώστε να μην έχουμε ξανά μια τόσο βαθιά κρίση.