Οι δέκα προτάσεις του άρθρου στοχεύουν στο να προσδιορίσουν τα όρια και τις δυνατότητες της σοσιαλδημοκρατίας στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.

1 Ο καπιταλισμός, παρόλο που σαν κυρίαρχο σύστημα ελέγχου των μέσων παραγωγής δεν θα επιβιώσει για πάντα, θα είναι μαζί μας για πολλά χρόνια ακόμα. Προσπάθειες υπέρβασής του εδώ και τώρα, δηλαδή με βίαιο/επαναστατικό τρόπο, οδηγούν στην αποτυχία. Αποτυγχάνουν γιατί σήμερα οι αντικειμενικές συνθήκες για την υπέρβαση του καπιταλισμού δεν υπάρχουν. Τα συνδικάτα έχουν πάρει την κατιούσα, τα κοινωνικά κινήματα δεν έχουν μόνιμη δυναμική ενώ οι κύριες υπερδυνάμεις που καθορίζουν τις τύχες του κόσμου (ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία) είναι καπιταλιστικές. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης καμία από τις τρεις δεν αντιμετωπίζει σοβαρό κίνδυνο από τα κάτω.

2 Μέχρι στιγμής η πιο πετυχημένη προσπάθεια εξανθρωπισμού του καπιταλισμού επιτεύχθηκε στη μεταπολεμική Ευρώπη κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «χρυσής εποχής» της σοσιαλδημοκρατίας (1945-1975). Σε αυτή την περίοδο, σοσιαλδημοκρατικές κυρίως κυβερνήσεις κατόρθωσαν να διευρύνουν τα αστικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών. Κατόρθωσαν να ενισχύσουν το κράτος δικαίου, τα δημοκρατικά δικαιώματα των πολιτών και το κοινωνικό κράτος.

3 Με τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση όμως στη δεκαετία του ’80 και μετά η κλασική σοσιαλδημοκρατική πολιτική δεν ήταν πια εφικτή. Ο κύριος λόγος για αυτό είναι πως το απότομο άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών, σε συνδυασμό με την άνοδο της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, οδήγησε στην άμβλυνση της αυτονομίας του κράτους-έθνους και στην ανικανότητά του να ελέγχει τις κινήσεις των κεφαλαίων εντός των εθνικών συνόρων. Η επιστροφή στη σοσιαλδημοκρατία της «χρυσής εποχής» όπου το κράτος ήλεγχε την αγορά δεν είναι πια δυνατή.

4 Ο μόνος τρόπος επιστροφής του πολιτικού ελέγχου της αγοράς είναι σε μεταεθνικό επίπεδο. Δηλαδή σε μακροσχηματισμούς όπως η ΕΕ που έχουν τη δυνατότητα να αντισταθούν πιο αποτελεσματικά στις πιέσεις των παγκόσμιων αγορών. Αγορές που οδηγούν σε μια κατάσταση πρωτοφανών ανισοτήτων, μαζικής κοινωνικής περιθωριοποίησης, οικολογικής καταστροφής και μεταδημοκρατικής διακυβέρνησης.

5 Σε αυτό το ζοφερό πλαίσιο, η τάση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων να επιβιώσουν εκλογικά μέσω της μερικής αποδοχής νεοφιλελεύθερων αξιών και πρακτικών έδωσε μια ανάσα στις σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις. Βλέπουμε ξανά την ανάδυση «σοσιαλφιλελεύθερων» κυβερνήσεων τύπου Μπλερ. Αλλά μετά τη δεκαετία του ’90, η λεγόμενη από την Αριστερά «αμαρτωλή» συνεργασία σοσιαλδημοκρατίας και νεοφιλελευθερισμού οδήγησε στη σταδιακή αποδυνάμωση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Αυτή η αποδυνάμωση εντάθηκε με την κρίση του 2007-2008. Οδήγησε στη θεαματική άνοδο των δεξιών (π.χ. Λεπέν) και αριστερών λαϊκισμών (π.χ. Μελανσόν), λαϊκισμών που στοχεύουν στην επιστροφή της αυτονομίας του κράτους – έθνους, στον κρατικίστικο έλεγχο των αγορών και στην αντιστροφή της παγκοσμιοποίησης. Και οι δυο λαϊκισμοί έχουν έναν αντιευρωπαϊκό προσανατολισμό, παρόλο που ο αριστερός απορρίπτει τον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό και τις φασίζουσες τάσεις του εθνολαϊκισμού.

6 Μέσα σε αυτό το νέο πλαίσιο, όπως έδειξαν οι πρόσφατες γαλλικές προεδρικές εκλογές, οι ψηφοφόροι εγκαταλείπουν μαζικά τη σοσιαλδημοκρατία και προσανατολίζονται είτε προς τον λαϊκισμό είτε στο νεοφιλελευθερισμό. Η σοσιαλδημοκρατία παντού στην Ευρώπη (εκτός Γερμανίας) βρίσκεται σε οξεία κρίση, έχει πάρει την κάτω βόλτα. Σε μια εποχή όπου οι διπολισμοί (τύπου ΠΑΣΟΚ – ΝΔ) εξαφανίζονται, όπου η συνεργασία μεταξύ κομμάτων γίνεται όλο και πιο απαραίτητη, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα για να επιβιώσουν πρέπει να στραφούν είτε προς τη νεοφιλελεύθερη Δεξιά, είτε προς την ανερχόμενη ριζοσπαστική Αριστερά –βέβαια όταν η τελευταία έχει σαν στόχο να εξακολουθήσει τον ευρωπαϊκό δρόμο. Η συνεργασία με τη νεοφιλελεύθερη Δεξιά θα είναι καταστροφική, αφού θα επαναλάβει τον δρόμο που οδήγησε στη σοσιαλδημοκρατική συρρίκνωση. Μόνο η συνεργασία με τα φιλευρωπαϊκά ριζοσπαστικά κόμματα, δηλαδή με κόμματα που δεν στοχεύουν στη διάλυση της ΕΕ αλλά στον μετασχηματισμό της, μπορεί να οδηγήσει ξανά σε μια ανοδική προοδευτική πορεία.

7 Πέρα από τη συνεργασία με τη ριζοσπαστική Αριστερά, η αναζωογόνηση της σοσιαλδημοκρατίας προϋποθέτει νέες στρατηγικές που θα λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους την τωρινή παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα. Ο πρώτος σοσιαλδημοκρατικός στόχος πρέπει να είναι ο πολιτικός έλεγχος των αγορών –όχι από το κράτος-έθνος αλλά από μια ευρωπαϊκή κοινότητα που θα ελέγχει τις κοντόφθαλμες στρατηγικές των πολυεθνικών και θα αμβλύνει την κυριαρχία ενός βαθιά αντιπαραγωγικού χρηματιστηριακού καπιταλισμού.

8 Μέσα σε ένα νέο σοσιαλδημοκρατικό ευρωπαϊκό καπιταλισμό είναι δυνατόν να βρεθούν νέες στρατηγικές που να ξαναπετύχουν ή και να ξεπεράσουν τα επιτεύγματα της σοσιαλδημοκρατίας στη χρυσή εποχή της. Ας πάρουμε σαν παράδειγμα την ανεργία την οποία οι ψηφιακές τεχνολογίες και η ρομποτική θα εντείνουν στο μέλλον. Η αντιμετώπισή της δεν μπορεί να προέλθει από ουτοπικές θεωρίες περί βασικού μισθού για όλους. Μπορεί όμως να προέλθει από μια συνεχή κινητοποίηση όλου του εργατικού δυναμικού μεταξύ τριών πόλων: τον πόλο της συμβατικής αγοράς εργασίας, τον πόλο της συνεχούς εκπαίδευσης/κατάρτισης και έναν τρίτο πόλο στον οποίο θα συμμετέχουν (με όλα τα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα) όσοι δεν βρίσκουν εργασία στην «επίσημη» αγορά. Σε αυτόν τον τρίτο χώρο οι συμμετέχοντες θα προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στις τοπικές κοινωνίες –κυρίως, αλλά όχι μόνο, υπηρεσίες σε έναν ραγδαία γηράσκοντα πληθυσμό που το κοινωνικό κράτος δεν είναι δυνατόν να παρέχει. Η κινητοποίηση όλων των εργαζομένων στους τρεις παραπάνω πόλους θα εξαλείψει τα απαξιωτικά επιδόματα ανεργίας και την ψυχολογική εξαθλίωση που η ανεργία δημιουργεί.

9 Μόνο νέες στρατηγικές όπως η εξάλειψη της ανεργίας μπορεί τελικά να δημιουργήσουν αντικειμενικές συνθήκες για το πέρασμα από τον καπιταλισμό στον δημοκρατικό σοσιαλισμό, δηλαδή στο όραμα του πατέρα της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατικής θεωρίας Ε. Μπερνστάιν. Ενα σύστημα όπου τα μέσα παραγωγής θα ελέγχονται όχι στη βάση της ατομικής ιδιοκτησίας ή της κρατικής εξουσίας, αλλά κυρίως στη βάση συνεταιριστικών αξιών και πρακτικών. Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός είναι μια ρεαλιστική ουτοπία. Ουτοπία με την έννοια πως δεν μπορεί να επιτευχθεί από τη μια μέρα στην άλλη και ρεαλιστική με την έννοια πως είναι πραγματοποιήσιμη στη «μακρά διάρκεια».

10 Η ευρωζώνη, μέλη της οποίας έχουν μια μακρά, πλούσια παράδοση κοινωνικών επιτευγμάτων, μπορεί να καταπολεμήσει τους ανερχόμενους λαϊκισμούς και να ξεπεράσει τους τωρινούς κινδύνους της κατάρρευσης μόνο αν κατορθώσει να περάσει από τον βάρβαρο νεοφιλελεύθερο σε έναν πιο ανθρώπινο νεοσοσιαλδημοκρατικό καπιταλισμό. Αν τα καταφέρει, θα γίνει ένας σημαντικός παίκτης στην παγκόσμια κοινωνικοπολιτική αρένα. Θα είναι σε θέση όχι μόνο να καθορίζεται αλλά και να καθορίζει σε ένα σημαντικό βαθμό το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Θα καταστεί υγιές αντίβαρο στον αυταρχικό κινεζικό καπιταλισμό και στο μείγμα προστατευτισμού και νεοφιλελευθερισμού του τωρινού προέδρου των ΗΠΑ.

***

Οι δέκα παραπάνω προτάσεις αποτελούν τον μόνο δυνατό στόχο των προοδευτικών δυνάμεων σήμερα, δηλαδή των δυνάμεων που έχουν σαν σκοπό την παραπέρα εξάπλωση των αστικών, πολιτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας.

Ο Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο LSE