Η Ενωμένη Ευρώπη αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη πρόκληση της ιστορίας της. Το ευρωπαϊκό όραμα θαμπώνει κι ένα κύμα ευρωσκεπτικισμού σαρώνει την ήπειρο απ’ άκρου εις άκρον. Η εξάχρονη οικονομική κρίση μαζί με το Προσφυγικό – Μεταναστευτικό και την τρομοκρατία δοκιμάζουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ο λαϊκισμός και η ξενοφοβία των ακραίων κομμάτων γίνονται ελκυστικά. Ιδιαίτερα όταν παρουσιάζονται με το προσωπείο του αντισυστημικού λόγου. Και τη νοσταλγία για το παλιό εθνικό μεγαλείο. Σε αυτήν τη συγκυρία, η άνοδος της Λεπέν ήταν για πολλούς ένα αναμενόμενο ατύχημα. Αλλά δεν είναι μόνο η Γαλλία. Στη Βρετανία ο πάντοτε υπαρκτός ευρωσκεπτικισμός τείνει να πάρει διαστάσεις Brexit. Στην Πολωνία επικράτησαν οι ευρωσκεπτικιστές. Αλλά και σε χώρες όπως η Δανία, η Σουηδία και η Φινλανδία ο ευρωσκεπτικισμός αρχίζει να κυριαρχεί στην πολιτική ατζέντα.

Η αλήθεια είναι ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση τελούσε υπό αμφισβήτηση και πριν από την κρίση. Καθώς οι σημερινοί Ευρωπαίοι έχουν διαφορετικές ανάγκες και αγωνίες από αυτές που θεμελίωσαν τις Κοινότητες μετά το τέλος του πολέμου. Οι σημερινοί Ευρωπαίοι έχουν βιώσει μόνο ειρήνη τα τελευταία εβδομήντα χρόνια και θεωρούν ότι η απειλή του εθνικισμού και του πολέμου έχει εκλείψει.

Η προσπάθεια εμβάθυνσης του ευρωπαϊκού ενοποιητικού εγχειρήματος προσέκρουσε σε εθνικούς σκοπέλους. Οπως φάνηκε από την τύχη του Ευρωσυντάγματος. Της προσπάθειας δηλαδή να μετεξελιχθούν οι ευρωπαϊκές συνθήκες σε ένα ολοκληρωμένο Σύνταγμα. Που θα επέτρεπε στην ΕΕ να ενισχύσει τη συνοχή και την ανταγωνιστικότητά της.

Η οικονομική κρίση ανέδειξε τις ατέλειες της ΟΝΕ που ήταν μέχρι σήμερα ο κορυφαίος αναβαθμός της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας. Πολλοί πολίτες άρχισαν να βλέπουν την Ευρώπη περισσότερο ως οικονομική αβεβαιότητα και λιγότερο ως πολιτικό θρίαμβο. Για πρώτη φορά πλέον, στην ημερήσια διάταξη δεν βρίσκεται η κατανομή της ευημερίας αλλά η κατανομή σημαντικών βαρών. Και αυτό δοκιμάζει τη συνοχή της Ευρώπης.

Η προσφυγική – μεταναστευτική κρίση και η απειλή της τρομοκρατίας προκαλούν ανασφάλεια, φοβία και οχύρωση στο κράτος-έθνος. Και κινητροδοτούν την πολιτική και εκλογική συμπεριφορά.

Η σημερινή πολύπλευρη κρίση δοκιμάζει τις αντοχές του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Η οικονομική ανάκαμψη αποτελεί αναγκαία, όχι όμως και ικανή, συνθήκη για να βγει η Ευρώπη από την κρίση. Μπορεί η ιστορία της ευρωπαϊκής ενοποίησης να είναι μια σειρά από κρίσεις και επανεκκινήσεις. Είναι όμως, πλέον, προφανές ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση χρειάζεται ένα νέο raison d’etre. Ενα πολιτικό όραμα για τον 21ο αιώνα. Αλλιώς, όπως προειδοποίησε ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί: «Δεν είναι σίγουρο ότι δεν θα συμβεί το χειρότερο». Λίγος καιρός μένει για να σώσουμε όλοι μαζί το όνειρο των επιφανών πρωτοπόρων της Ευρώπης.

Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου και πρώην υπουργός της ΝΔ