Η Φινλανδία έχει, σύμφωνα με τις διεθνείς αξιολογήσεις, το αποτελεσματικότερο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο κατά τις τελευταίες δεκαετίες παρήγαγε διεθνώς ανταγωνιστικούς νέους επιστήμονες. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης στις αρχές της δεκαετίας του ’90, του προνομιούχου οικονομικού εταίρου της, είχε ως αποτέλεσμα ανεργία 20%, αύξηση του δημοσίου χρέους κατά 60% του ΑΕΠ και ελάττωση του ΑΕΠ της κατά 13% (OECD 2010). Η οικονομική καταστροφή οδήγησε τις πολιτικές και ακαδημαϊκές ελίτ της Φινλανδίας να αλλάξουν άρδην την εκπαιδευτική και ερευνητική πολιτική της. Μέσα σε μία δεκαετία και παρά την απίστευτη οικονομική ύφεση, η Φινλανδία σχεδόν τριπλασίασε τον προϋπολογισμό της Παιδείας και της Ερευνας και τετραπλασίασε τον αριθμό των νέων και έμπειρων ερευνητών στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα της. Το 2001 αναρριχήθηκε στην πρώτη θέση στον κατάλογο ανταγωνιστικότητας του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, θέση που διατηρεί μέχρι σήμερα.
Δυστυχώς στη χώρα μας οι πολιτικές και ακαδημαϊκές ελίτ της ενεργούν προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Ο προϋπολογισμός της Παιδείας έχει μειωθεί κατά 60%, ενώ η προσπάθεια μεταρρύθμισης της Ανώτατης Εκπαίδευσης το 2011 (Νόμος Διαμαντοπούλου, που ψηφίστηκε από τα 4/5 της Βουλής) τραυματίστηκε από τις διαρκείς τροπολογίες του πρώην υπουργού Παιδείας Κων. Αρβανιτόπουλου. Οι πρυτάνεις συνεχίζουν να κωλυσιεργούν στην εφαρμογή των θετικών σημείων του νόμου τα οποία διασώθηκαν, αρνούμενοι, παρά την πάροδο τεσσάρων χρόνων, να προωθήσουν ακόμη και τους Οργανισμούς Λειτουργίας των Ιδρυμάτων τους. Ο νέος υπουργός Παιδείας Α. Λοβέρδος έστειλε τα πρώτα μηνύματα συνέχισης της παρελκυστικής, πελατειακής πολιτικής του προκατόχου του.
Κεντρικό επίσης πρόβλημα των πανεπιστημίων αποτελεί το κύμα φυγής των άριστων νέων και έμπειρων επιστημόνων προς το εξωτερικό, ενώ η εκ των ων ουκ άνευ για τον εκσυγχρονισμό τους ανανέωση του επιστημονικού τους δυναμικού είναι πλέον αδύνατη λόγω των περικοπών στις προκηρύξεις νέων και κενούμενων θέσεων καθηγητών. Είναι εξαιρετικά σημαντική η αναστροφή του ρεύματος εξόδου με ισχυρή κινητροδότηση για την προσέλκυση σημαντικών επιστημόνων από το εξωτερικό αλλά και την παραμονή των άριστων επιστημόνων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Η άμεση κατάργηση όλων των μισθολογικών πλαφόν που επέβαλε το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής θα έκανε τη διαφορά. Τα επιπλέον χρήματα θα προκύψουν από την επιτυχή προσέλκυση ανταγωνιστικών, διεθνών ερευνητικών χρηματοδοτήσεων που εξασφαλίζουν οι άριστοι επιστήμονες. Επίσης, η απλοποίηση της διαχείρισης των ερευνητικών προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ θα διευκολύνει περαιτέρω τις παραπάνω παρεμβάσεις.
Ο Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης