Τα χρήματα είναι ένα μέσο διακυβέρνησης, όπως και το εμπόριο. Σχεδόν σε όλες τις χώρες, τα χαρτονομίσματα στο πορτοφόλι των πολιτών επιβεβαιώνουν την εθνική κυριαρχία. Σήμερα όμως υπάρχει μια εξαίρεση: το ευρώ, το κοινό νόμισμα των 18 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η ζώνη του ευρώ τοποθετεί αυτές τις χώρες στην πρωτοπορία του μεγαλύτερου πειράματος στην περιφερειακή συνεργασία που ο κόσμος έχει γνωρίσει ποτέ. Στον απόηχο της κρίσης, που δεν έχει τελειώσει, η καγκελάριος Μέρκελ της Γερμανίας, ο πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ της Γαλλίας και οι άλλοι ευρωπαίοι ηγέτες είναι αποφασισμένοι να διατηρήσουν την ευρωζώνη άθικτη… Το μέσον: η φυγή προς τα μπρος με μια τραπεζική ένωση και η στρατηγική αντιμετώπισης της ανεργίας. Τα μέτρα αυτά είναι αναγκαία για να προχωρήσει η οικονομική ολοκλήρωση και να εξυπηρετηθεί ο αρχικός σκοπός: να μετατραπεί η ήπειρος σε ζώνη ειρήνης, ευημερίας και δημοκρατίας, με κοινές πολιτικές και διοικητικές δομές.

Αυτό είναι το ευρωπαϊκό σχέδιο. Το κατέστρωσε ο «αρχιτέκτονας» του οράματος της ενωμένης Ευρώπης, Ζαν Μονέ –που πέθανε πριν από σχεδόν 35 χρόνια. Ο Μονέ είχε εγκαταλείψει το σχολείο όταν ήταν 16 ετών για να αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση κονιάκ. Η εμπειρία τού δίδαξε τον σεβασμό στη συνοχή της μεθόδου και στη σημασία της σωστής ακολουθίας στις πολύπλοκες διαδικασίες. Ως πωλητής κονιάκ, αυτού του υπομονετικά παραχθέντος πολύτιμου αγαθού, έμαθε στην πράξη τα βασικά σχετικά με τη χρηματοδότηση και το εμπόριο.

Ακόμα και στις σκοτεινές ημέρες του 1940, όταν ο Αξονας κυριάρχησε στο μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου, ο Μονέ δεν έπαψε να σκέφτεται το μέλλον και, κυρίως, πώς θα σπάσει ο κύκλος του ολοκληρωτικού πολέμου που ακολουθείται από μια ψεύτικη ειρήνη. Σε μια συνεδρίαση της εξόριστης γαλλικής κυβέρνησης στο Αλγέρι, το 1943, δήλωσε: «Δεν θα υπάρξει ειρήνη στην Ευρώπη αν τα κράτη ανασυσταθούν στη βάση της εθνικής κυριαρχίας… Οι χώρες της Ευρώπης είναι πολύ μικρές για να εγγυηθούν στους λαούς τους την ευημερία και την κοινωνική ανάπτυξη. Τα ευρωπαϊκά κράτη πρέπει να συστήσουν μία ομοσπονδία».

Μετά τον πόλεμο, ο Μονέ εργάστηκε για μια νέα συμφωνία που μείωσε τους δασμούς και τους περιορισμούς στην εμπορία του άνθρακα και του χάλυβα μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Η διμερής αυτή συμφωνία που εκχωρούσε μέρος της εθνικής κυριαρχίας οδήγησε στη Συνθήκη των Παρισίων του 1951. Με την προσθήκη της Ιταλίας, του Βελγίου, του Λουξεμβούργου και των Κάτω Χωρών, δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα, το πρώιμο μοντέλο της ΕΕ, στη βάση της κατευθυντήριας αρχής του Μονέ: «Τίποτα δεν είναι δυνατόν χωρίς ανθρώπους, αλλά τίποτα δεν διαρκεί χωρίς θεσμούς».

Την Πρωτοχρονιά του 1999 άρχισε η διαδικασία της εισαγωγής του ενιαίου νομίσματος. Τρία χρόνια αργότερα, τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα του ευρώ άρχισαν να αντικαθιστούν τα εθνικά νομίσματα των 11 κρατών-μελών. Η ζώνη του ευρώ άνθησε –παρά τα γιγάντια δημόσια ελλείμματα σε χώρες όπως η Ελλάδα και παρά τις φούσκες ακινήτων όπως στην Ισπανία και αλλού –ενισχυμένη από την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη και από τα γερμανικά κεφάλαια.

Οι ηγέτες αναγνώρισαν ότι ένα κοινό νόμισμα χωρίς συντονισμό της δημοσιονομικής πολιτικής θα μπορούσε να αποτύχει, εάν η ευρωπαϊκή οικονομία πήγαινε σε δίνη, με τις φούσκες να σκάνε. Θεσπίστηκε λοιπόν ένα Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης στα τέλη του 1990 για να εξασφαλιστεί ότι όλα τα μέλη της ζώνης του ευρώ θα περιόριζαν τα ελλείμματα του προϋπολογισμού. Αλλά το Σύμφωνο δεν εφαρμόστηκε ποτέ πλήρως. Ούτε υπήρξε καμία αίσθηση του επείγοντος για την ενίσχυση της ΕΚΤ, δίνοντας την ψευδαίσθηση ότι δεν υπήρχε ανάγκη προετοιμασίας για μια μεγάλη ύφεση. Που όταν ήρθε, η ΕΕ βρέθηκε απροετοίμαστη.

Με την κρίση να απομακρύνεται, η Ευρώπη εξακολουθεί να στερείται ένα διακρατικό υπουργείο Οικονομικών, αλλά αναπτύσσει κάποιες από τις λειτουργίες του μέσω θεσμών που ήδη υφίστανται. Ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, μαζί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, έχουν το δικαίωμα να απαιτούν, να παρακολουθούν και να επιβάλλουν τη δημοσιονομική ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων.

Η εξέλιξη προς την κατεύθυνση των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης ήταν το πραγματικό σχέδιο του Μονέ. Τώρα που η Ευρώπη έχει μάθει τον σκληρό δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει, με τη δημιουργία των απαραίτητων θεσμικών οργάνων, το αρχικό σχέδιο φαίνεται ότι έρχεται και πάλι στο προσκήνιο.

Ο Στρομπ Τάλμποτ είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Μπρούκινγκς και διετέλεσε αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ το διάστημα 1994-2001, επί προεδρίας Μπιλ Κλίντον

Τελευταία Νέα