Ο Νόμος 4009/2011 για την Ανώτατη Εκπαίδευση ανέθεσε στην ανεξάρτητη Αρχή για τη Διασφάλιση και Πιστοποίηση της Ποιότητας της Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΑΔΙΠ) νέες, αυξημένης σπουδαιότητας, αρμοδιότητες για τη χρηματοδότηση των ΑΕΙ, με σκοπό τη διαφάνεια της σχετικής λειτουργίας της χρηματοδοτούσας Πολιτείας και των ιδρυμάτων. Η χρηματοδότηση θα σχετίζεται με την απόδοση των ιδρυμάτων έπειτα από αξιολόγηση και όχι από την καλή διάθεση του εκάστοτε υπουργού. Με τον ίδιο νόμο, η εξωτερική αξιολόγηση, που είχε θεσμοθετηθεί το 2005, από συμβουλευτική μετατράπηκε σε διαδικασία πιστοποίησης της ποιότητας των ιδρυμάτων. Η πιστοποίηση ισοδυναμεί με «άδεια λειτουργίας» που μπορεί, συνεπώς, να αφαιρεθεί στις περιπτώσεις που ολόκληρα ΑΕΙ ή μεμονωμένα προγράμματα σπουδών δεν ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένα κριτήρια ποιότητας που θέτει η ΑΔΙΠ. Για να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στον νέο ρόλο της, ως ανεξάρτητη Αρχή μεταξύ ιδρυμάτων και Πολιτείας, πρέπει η διοίκηση της ΑΔΙΠ να αποτελείται από μερικούς από τους πλέον διακεκριμένους έλληνες επιστήμονες, με το απαιτούμενο ακαδημαϊκό κύρος, για να θέσουν αντίστοιχα υψηλά κριτήρια ποιότητας των ΑΕΙ και να στηρίξουν, όταν χρειαστεί, τις «δύσκολες» αποφάσεις. Προβλέφθηκε, για τούτο, η ανοικτή προκήρυξη των θέσεων των μελών του Συμβουλίου της ΑΔΙΠ και η επιλογή τους, ύστερα από αξιολόγηση των υποψηφίων από ανεξάρτητες επιτροπές επιστημόνων που ορίζει ο πρόεδρος της ΑΔΙΠ.

Προβλέφθηκε επίσης ότι κανένα μέλος του Συμβουλίου της ΑΔΙΠ, καθηγητής ή μη, δεν έχει εκτελεστικές αρμοδιότητες. Τα μέλη της ΑΔΙΠ που είναι καθηγητές ΑΕΙ, συνεχίζουν δηλαδή τις ερευνητικές και εκπαιδευτικές τους δραστηριότητες στα ιδρύματά τους, συμμετέχουν στις συνεδριάσεις του Συμβουλίου της (και αποζημιώνονται αναλόγως ανά συνεδρίαση). Διασφαλίζεται έτσι ότι η ΑΔΙΠ διοικείται από ενεργούς και σημαντικούς επιστήμονες. Διασφαλίζεται επίσης ότι ο ρόλος των μελών του Συμβουλίου αφορά τη θέσπιση αρχών κριτηρίων είτε για την κατανομή της κρατικής χρηματοδότησης στα ιδρύματα είτε για τις αποφάσεις πιστοποίησης ή μη της ποιότητάς τους –περιορίζονται με αυτόν τον τρόπο οι περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων που θα έπλητταν την αντικειμενικότητα και την αξιοπιστία των αποφάσεων της ΑΔΙΠ. Οι αρμοδιότητες των μελών της ΑΔΙΠ είναι έτσι σαφώς διακριτές από εκείνες της διοικητικής και επιστημονικής υπηρεσίας της που –όπως συμβαίνει διεθνώς με τις αντίστοιχες Αρχές αξιολόγησης των ΑΕΙ –αποτελείται από ειδικούς επιστήμονες αυξημένων προσόντων (κάτοχοι μεταπτυχιακών και διδακτορικών διπλωμάτων, ειδικοί ερευνητές) με γνώση της ανώτατης εκπαίδευσης και ανάλογο διοικητικό προσωπικό και αποστολή την υλοποίηση των αποφάσεων του Συμβουλίου της ΑΔΙΠ. Είναι επομένως σημαντικό η ΑΔΙΠ να στελεχωθεί άμεσα από τέτοιους ειδικούς επιστήμονες που θα υποστηρίξουν αποτελεσματικά το έργο της και θα συμβάλουν καθοριστικά στην αναβάθμιση της αξιολογικής διαδικασίας. Σήμερα, η ΑΔΙΠ διαθέτει ελάχιστους εξ αυτών, ενώ παραμένουν αναξιοποίητα τα σημαντικά κονδύλια του ΕΣΠΑ που διαθέτει γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό καθώς και η δυνατότητά της, βάσει του Νόμου 4115/2013, να αποσπάσει ή να μετατάξει σημαντικούς τέτοιους επιστήμονες από άλλες υπηρεσίες του Δημοσίου.

Εγινε γνωστό ότι το υπουργείο Παιδείας σχεδιάζει νέα τροποποίηση του Νόμου 4009/2011 των ΑΕΙ (την πολλοστή), με αλλαγή αυτή τη φορά των όρων απασχόλησης του ενός τρίτου των μελών της ΑΔΙΠ και την απόδοση σε αυτούς και εκτελεστικών αρμοδιοτήτων, ενέργεια που θα περιορίσει τις στοιχειώδεις θεσμικές εγγυήσεις για την αντικειμενικότητα και την αξιοπιστία των αποφάσεών της. Η τροποποίηση αυτή θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε μια ανεξάρτητη ακαδημαϊκή Αρχή με αποστολή τη διασφάλιση της ποιότητας της ανώτατης εκπαίδευσης της χώρας να έχει επικεφαλής ορισμένους οι οποίοι θέλουν είτε να εγκαταλείψουν την επιστημονική τους διαδρομή (και δύσκολα φαντάζεται κανείς ότι κάτι τέτοιο θα επιδίωκαν όσοι έχουν λόγους να είναι αληθινά υπερήφανοι για τη διαδρομή τους στην επιστήμη) είτε έχουν ήδη απομακρυνθεί από την επιστήμη και την παραγωγή νέας γνώσης μέσα από την επιστημονική έρευνα και ενδιαφέρονται μόνο για διοικητικές θέσεις.

Αν η Πολιτεία ενδιαφέρεται ειλικρινά για την αναβάθμιση των ΑΕΙ πρέπει να διασφαλίσει πάση θυσία την αναβάθμιση της λειτουργίας της ΑΔΙΠ, εγκαταλείποντας την κακή πρακτική της περαιτέρω «ελάφρυνσης» του Νόμου 4009.

Ο Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, πρώην μέλος της ΑΔΙΠ

Τελευταία Νέα