Τρεις ιστορικής σημασίας εξελίξεις σφράγισαν την ευρωπαϊκή ατζέντα τον Ιούνιο. Η Κροατία εισήλθε επισήμως στην ΕΕ. Το αίτημα της Λετονίας για συμμετοχή στην ευρωζώνη έγινε αποδεκτό από την ευρωζώνη. Και υπήρξε συμφωνία για την επιβολή του κυπριακού μοντέλου στις τράπεζες που πτωχεύουν.

Στην Κροατία η δυσθυμία του πληθυσμού είναι έκδηλη, σε μια χώρα που βίωσε τον εμφύλιο πρόσφατα, ενώ την οικονομική κρίση τη βιώνει τα τελευταία χρόνια. Από 66% αποδοχής στην ένταξη πριν από λίγα χρόνια, τώρα το ποσοστό έπεσε στο 45%. Το ενδιαφέρον είναι ότι δύο μερίδες πληθυσμού συνεχίζουν να εμφανίζονται προσανατολισμένες στην ευρωπαϊκή ενοποίηση. Οι κάτοικοι του Βούκοβαρ και οι νέοι. Στο Βούκοβαρ, όπως θα θυμάστε, το αίμα έτρεξε ποτάμι κατά την εμφύλια διαμάχη μεταξύ Σέρβων και Κροατών. Σήμερα οι δύο κοινότητες συνυπάρχουν με καχυποψία και φόβο. Και οι δύο εναποθέτουν τις ελπίδες τους στην ενταξιακή πορεία, ώστε να μην ξαναζήσουν τον όλεθρο που προκάλεσαν οι εθνικιστές των δύο πλευρών. Οι νέοι πάλι βιώνουν την ανεργία της κρίσης, αλλά το βλέμμα τους είναι στραμμένο στο μέλλον και η ελπίδα για μια ευρωπαϊκή Κροατία έχει ισχυροποιηθεί σε αυτό το τμήμα του πληθυσμού.

Στη Λετονία πάλι, ύστερα από ένα σκληρό πρόγραμμα προενταξιακής προσαρμογής, τα οικονομικά της χώρας βελτιώνονται, έπειτα από μακροχρόνια ύφεση, μειώσεις μισθών και ανεργία. Η πρόσδεση στο άρμα του ευρώ πριν από την ένταξη οδήγησε τη χώρα σε μια πολιτική λιτότητας και μέτρων εθελοντικού μνημονιακού χαρακτήρα. Οι Λετονοί υποφέρουν και δυστροπούν απέναντι στην ένταξη στην ευρωζώνη, ωστόσο επιμένουν χρόνια τώρα να μπουν στο ενιαίο νόμισμα και στον πυρήνα, παρά την κρίση που σαρώνει την παγκόσμια οικονομία. Ετσι, από 1/1/2014 οι Λετονοί θα αποκτήσουν το νόμισμα των ονείρων τους και τη σχετική ασφάλεια. Γιατί «εκεί έξω» η ανασφάλεια είναι μεγαλύτερη στη φάση της τρίτης κρίσης της παγκοσμιοποίησης.

Στις Βρυξέλλες, πάλι, οι 27 έκαναν το πρώτο βήμα για την Τραπεζική Ενωση κι έτσι αρχίζει και θεσμικά το ξήλωμα της Συνθήκης του Μάαστριχτ ως προς τη θεσμική ανεπάρκεια για χώρες σε πτώχευση και τη διαβόητη no bail – out clause. Που είναι προφανώς το πρώτο βήμα για την οικονομική ένωση. Φαντάζεται κανείς ότι τα επόμενα βήματα θα περιλαμβάνουν τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου και άλλα μέχρι την έκδοση ευρωπαϊκών ομολόγων. Η επιλογή να περάσει στους ώμους των μετόχων, των ομολογιούχων και καταθετών τα βάρη πτωχευμένης τράπεζας και όχι στους φορολογουμένους είναι ένα βήμα του οποίου την ευστάθεια μένει να δούμε στην πράξη. Και έτσι, η περίπτωση της Κύπρου αποδεικνύεται προάγγελος του συστήματος που θα ισχύει για όλη την Ευρώπη και όχι τιμωρία της μικρής χώρας για τη συμπάθειά της στα ρωσικά, νόμιμα και μη, κεφάλαια.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση συνεχίζεται αμείωτη. Η ΕΕ, που με την κρίση χρέους βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, αγωνίζεται όλα αυτά τα χρόνια να την αντιμετωπίσει. Με λάθη και υπερβολές, αλλά και με ένα μήνυμα που είναι σταθερό. Οτι η Ευρώπη παραμένει ενωμένη και προσπαθεί. Τα επιχειρήματα μιας Ευρώπης της ευημερίας, της συνεχούς ευημερίας και ανάπτυξης, ξεθωριάζουν. Οσο περνάει όμως ο καιρός, αναδύεται η αρχική ιδέα. Η Ευρώπη της ειρήνης. Και ενώ τα σύννεφα τις τελευταίες ημέρες μαζεύονται είτε στις αναδυόμενες χώρες, όπως η Βραζιλία και η Κίνα, είτε στις ΗΠΑ, με την αστάθεια της αγοράς ομολόγων, όλο και περισσότεροι συνειδητοποιούν αυτό που ο Wolfgang Munchau, ο γνωστός αρθρογράφος των «Financial Times», έγραψε πρόσφατα. Οτι δηλαδή το πείραμα της Ενωσης έχει βαθύτερες ρίζες από την οικονομική συγκυρία. Σε έναν πολυπολικό κόσμο η Ευρώπη επέλεξε και θα συνεχίσει να επιλέγει τον ρόλο της υπερδύναμης, αντί του υπερκράτους. Και ό,τι και να λένε οι προφήτες της ευρωπαϊκής καταστροφής, τελικά η βαθύτερη ουσία του εγχειρήματος είναι πια ριζωμένη στην ευρωπαϊκή συνείδηση. «Είμαι και θα παραμείνω ευρωπαϊστής», λέει. «Δεν ξέρω γιατί, ούτε θέλω να το εξηγήσω».

Φαίνεται ότι όλα αυτά τα χρόνια η Ευρώπη «δουλεύει» μέσα μας. Και έφθασε ο καιρός να δούμε το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης ως ζήτημα γεωστρατηγικό και τελικά πολιτιστικό. Ο περιορισμός του ορίζοντά μας σε οικονομικές αντιδικίες, αναλύσεις και κριτικές δεν εμπόδισε το βαθύτερο είναι μας να διατηρήσει το μη ορθολογικό πολιτιστικό κεκτημένο, που διαμορφώθηκε μεν μετά τον πόλεμο, αλλά έχει τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική Δημοκρατία, στον χριστιανισμό και τον Διαφωτισμό, καθώς και στις αραβικές, εβραϊκές και άλλες καταβολές που κουβαλούν οι λαοί μας. Και που οι μυλόπετρες της Ιστορίας ενοποιούν έξω από τη λογική μας και τις ορθολογικές αμφιθυμίες μας στην ευρωπαϊκή μας ταυτότητα, που φαίνεται να είναι πολύ πιο ισχυρή από ό,τι φανταζόμαστε.

Τελευταία Νέα