Κόμμα κοινωνίας, όχι εξουσίας

Η συζήτηση γύρω από την έννοια της «Κεντροαριστεράς» είναι χωρίς νόημα αν δεν συνειδητοποιήσουμε ότι ο πολιτικός κύκλος τόσο της κομμουνιστικής Αριστεράς όσο και της σοσιαλδημοκρατίας του περασμένου αιώνα έχει κλείσει οριστικά. Ούτε η πρώτη κατάφερε να γκρεμίσει τον καπιταλισμό ούτε η δεύτερη να τον εξανθρωπίσει. Και οι δύο τάσεις έχουν θετικά στον απολογισμό τους, αλλά καμία από τις δύο δεν μπορεί να αποτελέσει σήμερα πειστική πρόταση. Η κρίση της Αριστεράς είναι συνεπώς συνολική.

Ωστόσο δεν με ικανοποιεί η πρόταση της «Κεντροαριστεράς». Υπάρχει αριστερή πολιτική σκέψη, όπως υπάρχει και δεξιά πολιτική σκέψη. Κεντρώα σκέψη όμως δεν υπάρχει. Κεντρώος είναι αυτός που κατά περίπτωση είναι διαδοχικά πότε το ένα και πότε το άλλο, ή λίγο από το ένα και λίγο από το άλλο. Στην πολιτική σκακιέρα το Κέντρο υπάρχει μόνο ως γεωγραφικός χώρος. Ο όρος «Κεντροαριστερά» αντιστοιχεί επομένως σε μια αντίληψη της πολιτικής με όρους μάρκετινγκ και ταυτόχρονα υποδηλώνει το ιδεολογικό και πολιτικό αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται εγκλωβισμένο το ΠΑΣΟΚ.

Δύο σημαντικοί παράγοντες εμποδίζουν σήμερα το ΠΑΣΟΚ να επαναπροσεγγίσει την πολιτική του ταυτότητα. Ο πρώτος είναι ο αποκλειστικός του αυτοπροσδιορισμός ως «κόμματος εξουσίας», έχοντας εγκαταλείψει τον ρόλο του ως «κόμματος κοινωνίας». Οταν αποκλειστικός στόχος ενός κόμματος είναι να γίνει κυβέρνηση στις επόμενες εκλογές, δεν υπάρχει χώρος για ουσιαστικό πολιτικό προγραμματισμό.

Ο δεύτερος λόγος είναι η έλλειψη εσωκομματικής πολιτικής δημοκρατίας. Στα ελληνικά «κόμματα εξουσίας» η δημοκρατία αρχίζει και τελειώνει στην ανάδειξη του αρχηγού. Είναι εντυπωσιακό πως κόμματα του 40% (το ίδιο ισχύει και για τη ΝΔ) δεν έχουν στο εσωτερικό τους οργανωμένη έκφραση ρευμάτων και παρουσιάζουν μια επίπλαστη ομοιογενή όψη, με συσπειρώσεις γύρω από τα λεγόμενα «πρωτοκλασάτα» στελέχη, χωρίς όμως να συζητιούνται ανοιχτά διαφοροποιημένες πολιτικές απόψεις.Η Αριστερά του 21ου αιώνα είναι υπό εφεύρεση. Και όσον αφορά την Ελλάδα αυτό πρέπει να γίνει λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές συνθήκες. Σε παγκόσμιο επίπεδο το κύριο πρόβλημα είναι η επέλαση του χρηματιστηριακού καπιταλισμού, ενώ στη χώρα μας έχουμε στην πρώτη γραμμή προβλήματα, όπως το σαθρό πολιτικό πελατειακό σύστημα, το αντιπαραγωγικό κράτος και η κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα.

Σε πιο πρακτικό επίπεδο πιστεύω ότι το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι όπου θα γίνεται όλο και πιο πιεστικό να επιλέξει: αφενός να θεωρήσει την ανανέωση του επικεφαλής του ως το μόνο σημαντικό θέμα, με αποτέλεσμα την παρακμή, ή αφετέρου να αναλάβει μια αναγέννηση (στην κυριολεξία ανα-γέννηση) τόσο των στόχων του όσο και της οργάνωσής του. Πρέπει να σκεφτούμε ότι, όποια και αν είναι σήμερα η εξασθένηση του ΠΑΣΟΚ, ο χώρος που εκπροσωπεί ιστορικά θα συνεχίσει να υπάρχει και να είναι εξαιρετικά ευρύς και δυνατός στη χώρα μας. Ο χώρος αυτός δεν μπορεί να καταληφθεί ούτε από την Αριστερά, ΚΚΕ – ΣΥΡΙΖΑ, ούτε από τη ΝΔ. Συνεπώς υπάρχουν οι αντικειμενικές συνθήκες για την ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ. Υπάρχουν όμως και δύο όροι που εναπόκεινται στο ίδιο.

Ο πρώτος είναι πολιτικός: να επαναπροσδιορίσει το πρόγραμμά του με όρους πολιτικής ιδεολογίας και όχι πολιτικού μάρκετινγκ. Το ΠΑΣΟΚ πρέπει να χαράξει την πολιτική του προσδιορίζοντας με συγκεκριμένο τρόπο την υπεράσπιση των εργαζομένων και των ευάλωτων στρωμάτων της κοινωνίας. Ταυτόχρονα πρέπει να διαχωρίσει, όσον αφορά τον επιχειρηματικό κόσμο, την κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα, μέρος του πελατειακού συστήματος, από την υγιή επιχειρηματικότητα, με την οποία ο εκσυγχρονισμός του κράτους μπορεί να αποτελέσει κοινό στόχο. Με αυτό το τμήμα του επιχειρηματικού κόσμου μπορεί να υπάρξει ένα είδος «ιστορικού συμβιβασμού» με στόχο την ανάπτυξη της ελληνικής παραγωγής και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, που αποτελούν εθνικούς στόχους.

Ο δεύτερος όρος είναι οργανωτικός. Ως κόμμα το ΠΑΣΟΚ έχει συρρικνωθεί σε αποστεωμένο μηχανισμό που λειτουργεί με γραφειοκρατικό τρόπο. Αυτός ο μηχανισμός κινείται κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, με στόχο τη νίκη στις εκλογές και, μόλις αυτό επιτευχθεί, μετατρέπεται σε προθάλαμο της κυβέρνησης. Η μακροχρόνια άσκηση εξουσίας έχει δημιουργήσει μια πολιτική ελίτ, η οποία ενίοτε δεν διστάζει να καταγγείλει με κραυγαλέα λόγια το σύστημα που η ίδια έχει δημιουργήσει, ενώ συνεχίζει να τρέφεται απ’ αυτό!