Πώς αλλάζει ο κόσμος προς το καλύτερο; Πώς το προβληματικό υπάρχον σύστημα μετασχηματίζεται προς όφελος, είτε όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων είτε, ει δυνατόν, υπέρ όλων; Εξαρτάται ποιον ρωτάς. Αλλιώς θα απαντήσει ένας φιλελεύθερος, αλλιώς ένας μαρξιστής, αλλιώς ένας χριστιανός. Σύμφωνοι, αυτές είναι μερικές μόνο ενδεχομένως δύσκαμπτες ταξινομήσεις των ανθρώπινων ηθικών στάσεων, χώρια που στη μεταπολεμική Δύση προστέθηκε στον κατάλογό τους ακόμα μία: είναι εκείνη που χονδρικά συνοψίζεται σε τσιτάτα εύχρηστα όσο το «αλλάζουμε πρώτα τον εαυτό μας και μετά τους άλλους» και που στα χρόνια της αποδυνάμωσης του κοινωνικού κράτους και της εργασιακής ή όποιας άλλης ανασφάλειας βρήκε εύκρατο κλίμα και στα λεγόμενα βιβλία αυτοβελτίωσης. Μαζί της –και χωρίς η σχέση τους να αποδεικνύεται εύκολα –διάδοση στις ΗΠΑ των δεκαετιών του ’70 και του ’80 γνώρισαν και αρκετές ανατολικές θρησκείες ή φιλοσοφίες σαν τον βουδισμό. Ο μοναχός Τένζιν Γκιάτσο λ.χ., κατόπιν γνωστός και ως ο 14ος Δαλάι Λάμα, επισκέφθηκε τη χώρα το 1979.

Ο Δαλάι Λάμα

Ο Ντάνιελ Γκόλμαν, δημοσιογράφος των «New York Times» για θέματα ψυχολογίας και νευροεπιστημών και υπεύθυνος για παγκόσμια εκδοτικά σουξέ όπως το «Συναισθηματική νοημοσύνη», τον γνώρισε λίγα χρόνια αργότερα. Κατά δήλωσή του τον παρακολούθησε δεκάδες φορές, να διαδίδει ένα μήνυμα που λίγο πολύ έκανε λόγο για την ακατανίκητη «Δύναμη του καλού». Αυτή η δύναμη είναι που δίνει και τον τίτλο στο τελευταίο βιβλίο του Αμερικανού αναδυόμενη μέσα από συνεντεύξεις με τον Δαλάι Λάμα, από διαλέξεις του, από γραπτά του αλλά και από αναφορές άλλων για τον χαρακτήρα και τις πράξεις του. Ποια είναι άραγε μερικά χαρακτηριστικά της; «Ξεκινά από την εναντίωσή μας στην ενέργεια που υπάρχει στο ανθρώπινο μυαλό και μας οδηγεί στον αρνητισμό» γράφει κάπου ο Γκόλμαν. Είναι δηλαδή μια πνευματική δύναμη που θα επηρεάσει τα υλικά πράγματα; Φαίνεται πως ναι: «Για να μην είναι το μέλλον μας μια θλιβερή ανακατασκευή του παρελθόντος», συνεχίζει ο συγγραφέας, «χρειάζεται να μεταμορφώσουμε το ίδιο μας το μυαλό».

Ο ίδιος ο Δαλάι Λάμα παίρνει τον λόγο στην εισαγωγή του βιβλίου. «Πιστεύω ότι το να υπάρξουν περισσότεροι ευτυχισμένοι άνθρωποι που θα ζουν μαζί και θα αλληλοϋποστηρίζονται πληρέστερα σε έναν πιο ειρηνικό κόσμο είναι ένας στόχος τον οποίο μπορούμε να επιτύχουμε» γράφει. Παρακάτω, σε ένα κεφάλαιο με τον τίτλο «Συναισθηματική υγιεινή», ο Γκόλμαν μας εξηγεί ότι σύμφωνα με τον βουδιστή μοναχό υπάρχουν και συναισθήματα που «είτε μας ωθούν να βλάψουμε τον εαυτό μας ή τους άλλους, είτε μας υπονομεύουν μέσω της εσωτερικής αναστάτωσης που βιώνουμε, περιορίζοντας τη διανοητική μας ελευθερία». Είναι ικανά ακόμα και να παρεμποδίσουν την απελευθέρωση από τα υλικά δεσμά: «οι άνθρωποι που ζουν σε συνθήκες φτώχειας έχουν υψηλότερα ποσοστά καρδιακών νοσημάτων από το κανονικό –και η συναισθηματική οδύνη για τις δυσκολίες της ζωής τους μοιάζει να διαβρώνει τόσο την υγεία της καρδιάς τους όσο και την ικανότητά τους να ανακάμπτουν από το στρες» γράφει ο

Αμερικανός.

Διαφωτισμός
Θυμίζουν μήπως όλα αυτά μια ενοχική παραλλαγή της καντιανής κατηγορικής προσταγής, οργανωμένης με όρους θετικού/αρνητικού όπως το δυαδικό σύστημα των υπολογιστών και προσανατολισμένης στην εξήγηση κοινωνικών φαινομένων; Αν ναι, τότε και σε άλλο σημείο του έργου «Δύναμη για το καλό» επιστρατεύεται λίγος ακόμα Διαφωτισμός σαν εγχείρημα ορθολογικής επικοινωνίας: «Ο διάλογος είναι απαραίτητος αν θέλουμε να παλέψουμε με σοβαρά παγκόσμια προβλήματα» διαβάζει κανείς στο σχετικό κεφάλαιο. Αυτό που τελικά μοιάζει να διαφοροποιεί την ηθική στάση του Γκόλμαν και του Γκιάτσο από τις υπόλοιπες ίσως δεν είναι παρά η πεποίθηση ότι τις ξεπερνάει. Αν πάλι, σύμφωνα με το βιβλίο, το καινό στοιχείο είναι η συμπόνοια, τότε στο ζήτημα της θρησκείας καταρχάς ζητούμενο του Δαλάι Λάμα είναι μια ηθική της με την οποία να συμφωνούν όλοι, έτσι, ασαφώς: «Η έγνοιά μου είναι τα επτά δισεκατομμύρια των ανθρώπων που ζουν αυτή τη στιγμή στη Γη, συμπεριλαμβανομένου ενός δισεκατομμυρίου που δεν πιστεύει σε κάποια θρησκεία» λέει κάπου. Στα πιο υλικά προβλήματα, αν και δίκαιος στις αποστάσεις του, δεν φαίνεται πολύ πιο συγκεκριμένος: «»Το πρόβλημα δεν είναι απαραιτήτως το σύστημα οικονομίας», είτε μιλάμε για καπιταλισμό είτε για σοσιαλισμό», λέει για λογαριασμό του ο Γκόλμαν. «Αλλά «η έλλειψη ηθικών αρχών των ανθρώπων που εμπλέκονται σε αυτό».

Daniel Goleman

Δύναμη για το καλό

Εισαγωγή: Δαλάι Λάμα

Μτφ.: Χαριτωμένη Βόντα

Επιμ.: Χρύσα Ξενάκη Εκδ. Πεδίο, 2016

Σελ.: 303

Τιμή: 19,90 ευρώ