Θα ήταν προτιμότερος ο όρος «αφηγήματα» αντί για «διηγήματα» προκειμένου να χαρακτηριστούν οι δεκαεπτά ιστορίες που έχει γράψει και έχει στεγάσει κάτω από τον τίτλο «Αγνώστου Στρατιώτου» ο Τόλης Νικηφόρου, κυρίως ποιητής, αφού σχεδόν διπλάσια είναι τα ποιητικά του βιβλία σε σχέση με τα αντίστοιχα πεζογραφικά. Κι αν ο τίτλος θα έκανε τον αναγνώστη να υποθέσει ως ήρωες των αφηγημάτων πρόσωπα που διαδραματίσανε έναν ουσιαστικό ρόλο στη ζωή του συγγραφέα και τους επιφυλάχθηκε μια άδικη μεταθανάτια μνήμη, χωρίς ιδιαίτερη έκπληξη θα αναγνωρίσει πως «Αγνώστου Στρατιώτου» είναι η ονομασία ενός δρόμου στη Θεσσαλονίκη.

Η απόλυτη άλλωστε πρωταγωνίστρια μέσα στα δεκαεπτά αφηγήματα του βιβλίου, που η πρωτοπρόσωπη εκφορά τους κατορθώνει να μεταβάλει σταδιακά την κυριολεκτική σημασία του τίτλου σε μεταφορική και ως άγνωστους στρατιώτες να μπορείς να λογαριάσεις πρόσωπα αλλά και χώρους (για παράδειγμα η Πλατεία Δικαστηρίων, το γκαράζ του Μπεμπελέκου, το ποδηλατάδικο του Μακαρίκα) που με εγκαυστική έχουν χαραχτεί στη μνήμη του συγγραφέα. Καθώς στην πλειοψηφία τους πρόκειται για πρόσωπα και για χώρους που συνδέονται με τα κατοχικά ή τα μετακατοχικά χρόνια, χρόνια δηλαδή σχεδόν έτοιμα να αντηχήσουν χάρη στην αναπόλησή τους ως ειδυλλιακά. Τόσο περισσότερο που ο Τόλης Νικηφόρου φαίνεται να τους δίνει μια ξεχωριστή βαρύτητα σε σχέση με έναν καθαρά προσωπικής υφής απολογισμό.

Το πλεονέκτημα

Εναν απολογισμό που όσο εξαίρει ένα αναμφισβήτητο πεζογραφικό πλεονέκτημα άλλο τόσο αποκαλύπτει την αδυναμία ενός γνήσιου αισθήματος να αποκτήσει μια διαχρονική υπόσταση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Τηλέμαχος Αλαβέρας υπήρξε ένας πολύ σημαντικός πεζογράφος και ένας δραστήριος πνευματικά, για δεκαετίες, άνθρωπος της Θεσσαλονίκης. Ομως το αφήγημα «Το δέντρο του δικού μας δάσους» που τον έχει για πρωταγωνιστή του μάλλον αμηχανία και σύγχυση προκαλεί, παρά την ανεπιφύλακτη εκτίμηση του Τόλη Νικηφόρου προς το πρόσωπό του. Επειδή ακριβώς υπήρξε ένα πρόσωπο με δυνατή συγγραφική ταυτότητα, αδυνατείς να τον δεις –όσο παραμένει ζωντανή η μνήμη του ανθρώπου –ως ένα πρόσωπο του μύθου. Αντίθετα με τα πρόσωπα άλλων αφηγήσεων, όπως λόγου χάρη την Κική, την κυρία Μπέλα, την Κούλα, τον Μπίτη, τον Χιώτη, τον Αμπραχαμιάν, πρόσωπα που ακόμη κι αν λάβουμε υπόψη τον «αυτοβιογραφικό» χαρακτήρα τού «Αγνώστου Στρατιώτου», επειδή ακριβώς παρέμειναν άγνωστα, όσο σύντομη και αν είναι η αναφορά τους, αισθάνεσαι να τα περιβάλλει μια μυθιστορηματική αχλύ.

«Διασκεδάζεται» όμως απολύτως η εντύπωση αυτής της ανακολουθίας, όχι γιατί παρατηρείται σε ένα μόνον αφήγημα, αλλά γιατί ως «θέση» στα υπόλοιπα δεκαέξι φαίνεται να πλειοψηφεί αυτό που χαρακτηρίσαμε ως «αναμφισβήτητο πεζογραφικό πλεονέκτημα». Δηλαδή, η μνεία της γνωστής σε όλους Κομαντατούρ –και όχι μόνον σε όσους έζησαν τα παιδικά τους χρόνια στη διάρκεια της Κατοχής –να ωχριά αντίκρυ σε μια συγκινητική λεπτομέρεια που μόνον ο αφηγητής του «Αγνώστου Στρατιώτου» θα μπορούσε να καταθέσει: να έχει διαβάσει ως παιδί τους πέντε τόμους των «Αθλίων» του Ουγκώ, γιατί ήταν το μόνο βιβλίο που είχε διασωθεί απ’ όσα είχε στο πολεμικό του σακίδιο ο πατέρας του.

Ο φευγαλέος ίσκιος

Τελικά το ημιυπόγειο στη γωνία Παύλου Μελά και Ζεύξιδος, τα κουνέλια της αρμένισσας γειτόνισσας, τα χωμένα στο ξύλινο σπιτάκι τους, το ψιλικατζίδικο της κυρίας Πλιάκα ή το παλιό γήπεδο του ΠΑΟΚ στο Συντριβάνι, εκεί όπου χτίστηκε αργότερα η Θεολογική Σχολή, τόσοι άλλοι αναρίθμητοι χώροι, εικόνες και περιστατικά, τους αισθάνεσαι να αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου κόσμου, γνωστού ή αγνώστου μας, ή παραμένουν μια προσωπική, ωραία καταγραμμένη μνήμη του Τόλη Νικηφόρου; Χωρίς αναμφισβήτητα να μπορεί να υπάρξει σύγκριση με κάτι αντίστοιχο, όπως το επιχειρεί ο Γιάννης Ρίτσος, όπου ακόμη και το πέταγμα μιας μύγας ή ο φευγαλέος ίσκιος πάνω σε έναν τοίχο υπαινίσσονται την ύπαρξη ενός κόσμου που, αν και μη ορατός, μας βαραίνει όσο και ο χειροπιαστός κόσμος, δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητη η αναγνωστική ευφορία με την οποία πιστώνεται το «Αγνώστου Στρατιώτου».

Καθώς μας υποβάλλεται, χωρίς ρητά να αναφέρεται οπουδήποτε, ότι τον σημαντικότερο λογαριασμό που έχει να τακτοποιήσει ο κάθε άνθρωπος είναι να ξεκαθαρίσει μέσα του τις σχέσεις του με τα παιδικά του χρόνια. Κι αν ο Μαρσέλ Προυστ έριξε το βέλος μακρύτερα από τον καθένα, οι ουρές των συγγραφέων που θελήσανε να βαδίσουν στα χνάρια του –στοιχειωδώς επιτυγχάνοντας ή και αποτυγχάνοντας ακόμη –κάνουν το ξεκαθάρισμα αυτού του λογαριασμού ακόμη πιο συγκινητικό.

Τόλης Νικηφόρου

Αγνώστου Στρατιώτου

Εκδ. Μανδραγόρας, 2016, σελ. 112

Τιμή: 10,60 ευρώ