«Ομορφος είσαι αγαπημένε μου, είσαι δυνατός, είσαι ίσκιος φυλλωσιάς όταν με πλαγιάζεις»
Κανένα άλλο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης δεν έχει τύχει τόσων μεταφράσεων, μεταγραφών, ερμηνειών και δραματοποιήσεων όσο το «Ασμα Ασμάτων». Πρόκειται για ένα έκκεντρο ως προς τη βιβλική γραμματεία διαλογικό έργο με έντονες ερωτικές σκηνές, τολμηρές νατουραλιστικές μεταφορές, ακραίο λυρισμό και δραματική εκδίπλωση. Η εβραϊκή και η παλαιοχριστιανική παράδοση θεωρούσαν συγγραφέα του ποιήματος τον πολυγραφότατο βασιλιά Σολομώντα και περίοδο συγγραφής του τον 10 π.Χ. αιώνα, αλλά πολλοί μεταγενέστεροι μελετητές αμφισβητούν τη σύνθεσή του από ένα μόνο πρόσωπο και επομένως το διασπείρουν χρονικά σε μια μακρά περίοδο. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνευτική γραμμή, το ποίημα συντέθηκε σταδιακά από λαϊκά – δημοτικά άσματα και αφηγήσεις για να αποκτήσει ολοκληρωμένη μορφή πολύ αργότερα. Αλλοι μελετητές πιστεύουν ότι είχε εξαρχής ενιαία αφηγηματική δομή. Οπως και να ‘χει πάντως, στο ποίημα αποδόθηκε από νωρίς μια πρόθεση σύνδεσης του θρησκευτικού με το ερωτικό συναίσθημα και με αυτή την έννοια του αποδόθηκε αλληγορική σημασία. Ο ακραίος ερωτισμός του που μπορεί να σοκάρει ακόμη και στις μέρες μας ενδύθηκε τον χιτώνα της αλληγορίας προκειμένου να «εξυψωθεί» το νόημά του και να γίνει έτσι δυνατή η συμπερίληψή του στη Βίβλο.
Προσωπικά νομίζω ότι έχουμε εδώ μια συλλογική πονηρία: προκειμένου να διακινηθεί επισήμως ερωτικό υλικό επισημοποιήθηκε η συμπερίληψη του ποιήματος σε μια υπεράνω υποψίας θρησκευτική σύνθεση και μάλιστα στο κατ’ εξοχήν βιβλίο των βιβλίων. Οι εραστές διά του διαλόγου τους συνεχίζουν τρόπον τινά το βιβλίο της Γένεσης. Αναστυλώνουν την ερωτική πράξη από την καταισχύνη, ξαναγράφουν την ιστορία της εξόδου από τον Παράδεισο και αποκαθιστούν το νόημα του Κήπου της Εδέμ. Οι εραστές χρησιμοποιούν στον διάλογό τους μεταφορές παρμένες από μια ειδυλλιακή φύση, χρωματίζουν πίνακες με έντονες πινελιές, ενδύουν τον έρωτά τους με άφθονο συναίσθημα και φτιάχνουν εντέλει τον παράδεισό τους. Τώρα, η απόδοση –κατά την αλληγορική ερμηνεία –θρησκευτικής βάσης σε σκηνές με μαστούς πλήρεις γάλακτος, σε ουρανίσκους που γεύονται το κρασί του άλλου, σε γυναικείες χαράδρες σαν καρπερούς αμπελώνες, σε μηρούς σαν του ζαρκαδιού και άλλα παρεμφερή που παρελαύνουν στο ποίημα, αυτό, κατά τη γνώμη μου, μόνο η αποστροφή της εβραιοχριστιανικής παράδοσης προς το σώμα θα μπορούσε να το εφεύρει.
Πάμπολλοι ασχολήθηκαν με το έργο
«Τολμηρές, υπερρεαλίζουσες παρομοιώσεις και μεταφορές»
«Η ανταπόκριση της νεοελληνικής φιλολογίας και λογοτεχνίας στο “Ασμα Ασμάτων” υπήρξε διαρκής, έντονη και θα λέγαμε εκτεταμένη» τονίζει η συγγραφέας. Και αλλού: «Η μορφή του στίχου-εδαφίου του κειμένου των Εβδομήκοντα, η οποία πλησιάζει τη μορφή του ελεύθερου στίχου και οι τολμηρές, υπερρεαλίζουσες παρομοιώσεις και μεταφορές του διαβάστηκαν ως δύο πρωτοποριακά στοιχεία της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης και ενθάρρυναν τις νεωτερίζουσες τάσεις του τέλους του 19ου και του 20ού αιώνα, καθώς και τις μοντερνιστικές τάσεις του Μεσοπολέμου».
Αυτό γίνεται σαφές αν σκεφθεί κανείς ότι από τον Σολωμό και τον Επισκοπόπουλο ώς τον Σικελιανό, τον Σινόπουλο, τον Εγγονόπουλο και τον Κάλας, υπήρξαν πάμπολλοι οι κατεστημένοι ποιητές που ασχολήθηκαν με το έργο. Εκτός από τους μεταφραστές του δεν είναι λίγοι όσοι συνδιαλέγονται μαζί του με ποικίλους τρόπους, συχνά περιλαμβάνοντάς το στους στίχους τους. Ο Σολωμός, λ.χ., χρησιμοποιεί θέματα από το «Ασμα Ασμάτων» σε 22 νεανικά του σονέτα προτάσσοντας μάλιστα σε καθένα από αυτά έναν αντίστοιχο στίχο. Ο Κάλας τη δεκαετία του ’70 αναστρέφει τις βιβλικές εικόνες κατασκευάζοντας έναν εφιαλτικό, ανεστραμμένο Κήπο της Εδέμ. Και ούτω καθεξής.
Δεν μπορώ εδώ να γίνω περισσότερο αναλυτικός. Ηδη από την εποχή του Λογγίνου, στα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια, το «Ασμα Ασμάτων» συζητήθηκε, σχολιάσθηκε, απαγγέλθηκε, μεταποιήθηκε και γέννησε ανοιχτά ακόμη γραμματολογικά ζητήματα. Η συστηματική περιήγηση της Κίρκης Κεφαλέα είναι επωφελής και δυνητικά απολαυστική για τον «ανοιχτό» αναγνώστη. Επιπλέον του προτείνει μια εξαντλητική λίστα έργων προς περαιτέρω ανάγνωση.
«Τ’ αφάλι σου σαν τορνευτό κροντήρι
Με το γλυκό κρασί για κέρασμα»
Κίρκη Κεφαλέα
Κραταιά ως Θάνατος Αγάπη
Το Ασμα Ασμάτων στη νεοελληνική λογοτεχνία
Εκδ. Gutenberg 2015, Σελ. 328
Τιμή: 18 ευρώ