Γυναίκες που κλαίνε χωρίς δάκρυα

«Κόκκινες ουλές» επιγράφεται η συλλογή των δεκαεπτά μικρών ιστοριών με τις οποίες κάνει την πρώτη της εμφάνιση ως πεζογράφος η καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΑΠΘ Μαίρη Μικέ. Πρόκειται για σημάδια πάνω σε πάσχοντα σώματα γυναικών αντιμέτωπων δραματικά και μοιραία με χαλεπές όψεις της Ιστορίας, ακοίμητες αγωνίες και βαθιές εσωτερικές πληγές. Καθρεφτίσματα του γυναικείου ψυχισμού με πολλαπλές εστιάσεις από την καθημερινότητα της λαϊκής γειτονιάς έως τις ευρύτερες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες που προέκυψαν από τα μεγάλα γεγονότα και καλούν τις πρωταγωνίστριες των ιστοριών να υπερβούν δεινές προκλήσεις και κορυφαία διλήμματα. Είναι γυναίκες που ασφυκτιούν σε ρόλους που καταναγκαστικά επωμίστηκαν, ρόλους που επέβαλαν και επιβάλλουν η οικογένεια, οι αναχρονιστικές πλευρές της παράδοσης, ο περίγυρος, τα άτεγκτα στερεότυπα και οι αποκλεισμοί, οι βαθιά ριζωμένες προλήψεις, η ιστορική συγκυρία, η αντικειμενική ανάγκη, ο άτυπος κοινωνικός έλεγχος που συνηθίζει να τον ασκεί με «ψιθύρους και λοξά βλέμματα» η περίκλειστη τοπική κοινωνία.

Ο ιστορικός χρόνος της κυρίαρχης τριτοπρόσωπης αφήγησης, πλάγια υποδηλούμενος, απλώνεται από τα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά χρόνια –όταν κανόνας της καθημερινότητας ήταν το εκδικητικό μένος, τα πολιτικά πάθη, η οικονομική εξαθλίωση μιας ρημαγμένης υπαίθρου, η φυγή των ανθρώπων στο εξωτερικό –έως τα χρόνια της δικτατορίας και την εντελώς σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα που διηθείται επώδυνα στη γυναικεία ψυχή και συνείδηση. Την ίδια στιγμή οι ιστορίες λειτουργούν και ως πραγματεία για τα κοινωνικά ήθη είτε ενός κόσμου που άρχιζε να διαμορφώνεται πάνω στα αποκαΐδια που άφησαν οι μεγάλες ιστορικές δοκιμασίες είτε του σύγχρονου κόσμου που συνθλίβεται διαχρονικά κάτω από το βάρος της σκοπιμότητας, της ιδιοτέλειας και της υποκρισίας της κάθε μορφής θεατής και αθέατης εξουσίας. Μια έμμεση ίσως υπόμνηση ότι η υπόθεση της κοινωνικής απελευθέρωσης της γυναίκας παραμένει ανοιχτή. Μια άμεση αναγωγή του ανθρώπινου εν γένει σωματικού και ψυχικού πόνου στη θέση του μείζονος βαρόμετρου της ατομικής και συλλογικής συνθήκης.

Στην πρώτη ιστορία πρωταγωνιστούν γυναίκες εξόριστες για τα φρονήματά τους στα ξερονήσια της φυσικής και ηθικής δοκιμασίας, που αποφασίζουν να ανεβάσουν επί σκηνής την τραγωδία «Τρωάδες» για να παραστήσουν τη δική τους αιχμαλωσία μέσα από τα λόγια των ηρωίδων του Ευριπίδη, σε μια συμβολική αλλά και πραγματική συνομιλία ομόλογων ρόλων ανάμεσα στο παρόν και το απώτερο μυθικό παρελθόν: «Το αίμα του μύθου και της ιστορίας άρχισε να κυλάει αργά και βασανιστικά στις φλέβες μας. Φορτίο αιώνων από αφανισμούς, εξανδραποδισμούς και καταστροφές στοίχειωσε και περνούσε από μπροστά μας» (σ. 11). Βιωματική ενστάλαξη του πραγματικού πόνου μέσα στο κοστούμι του ρόλου που έγινε «κομμάτι από τις σάρκες τους».

Στις ιστορίες που ακολουθούν εικονογραφούνται με δραστικό ρεαλισμό και πηγαία αισθαντικότητα στην αποτύπωση της σημαίνουσας λεπτομέρειας γυναίκες ταυτόσημες με την έννοια της καρτερικότητας, θυσιασμένες στη δούλεψη των άλλων και στους πληκτικούς ρυθμούς μιας συσκευασμένης και υποταγμένης ζωής. Γυναίκες εγκλωβισμένες σε ένα βαλτώδες κοινωνικό τοπίο που το καθορίζουν η σκληρή βιοπάλη και ο προαναγγελθείς θάνατος των ονείρων για ατομική καταξίωση. Γυναίκες που σαν τη Ζωή τέθηκαν στο κοινωνικό περιθώριο, αποδιωγμένες και αμελητέες παρουσίες, δοκιμασμένες από τη βία και την ταπείνωση, φορτωμένες με άδικες τύψεις ή ξένες ενοχές. Γυναίκες με φυσική μειονεξία σαν τη μουγκή Σταμάτα («όνειδος» για την ευπρεπισμένη υποκρισία του περίγυρου), ανεπιθύμητες παρείσακτες, εύκολοι στόχοι για τη γειτονιά που αρέσκεται να λοιδορεί επιδαψιλεύοντας μειωτικούς χαρακτηρισμούς. Γυναίκες σαν τη Νατάσα, σφαχτάρια στον πολτό της υποκοσμικής διαπλοκής και του πορνικού θεάματος. Γυναίκες λαθρόβιες υπάρξεις σαν τη μεγαλοκοπέλα Ελενίτσα ψάλλουν την ελεγεία των ανεκπλήρωτων προσδοκιών τους μέσα στη δίνη των απεγνωσμένων και οριακών σκέψεων για φυγή και απόδραση. Γυναίκες ξενιτεμένες σαν τη Νίκη βασανίζονται από την τυραννική θύμηση των παιδιών τους που αφήνουν στην κάρτα το περίγραμμα της παλάμης τους για να δει η μητέρα τους πόσο μεγάλωσαν. Γυναίκες που έμαθαν να κλαίνε χωρίς δάκρυα. «Οι αληθινές μορφές είναι τυραννισμένες» λέει ο στίχος της Ζωής Καρέλλη στο ποίημά της «Οι ουλές».