Η παράδοση των γενικών ή ειδικών ανθολογιών ελληνικής ποίησης είναι μακρά και πλούσια στο εγχώριο εκδοτικό τοπίο. Τα κριτήρια σύνθεσής τους ποικίλλουν. Αλλες συντάχθηκαν με πνεύμα ιστορικής παρουσίασης, άλλες αποτέλεσαν συστηματικό και μεγαλόπνοο εγχείρημα γραμματολογικής θεώρησης όλου του εύρους της ελληνικής ποίησης, άλλες στηρίχθηκαν στην ιδέα της συγχρονικής ανθολόγησης, ενώ άλλες προέκυψαν ομολογημένα από το πεδίο των προσωπικών προτιμήσεων. Η επίτομη ποιητική ανθολογία των εκδόσεων Gutenberg, που φέρει την υπογραφή της Δώρας Μέντη στην ανθολόγηση των κειμένων και του Ευριπίδη Γαραντούδη στα εισαγωγικά σημειώματα, φιλοδοξεί να ανακαλέσει στη μνήμη «ιδανικές φωνές κι αγαπημένες» της ελληνικής ποιητικής παραγωγής του 20ού αιώνα. Απευθύνεται τόσο στον ειδικό ερευνητή και τον φοιτητή όσο και στον απλό φιλαναγνώστη της ποίησης. Στον πρόλογό της η Δώρα Μέντη σημειώνει ότι τα ποιήματα του εν λόγω τόμου «περισσότερο απ’ όλους χαρίζονται στους νέους αναγνώστες του 21ου αιώνα, σε εκείνους που θα ξεφυλλίσουν με τη γνώριμη βιασύνη τις σελίδες του, θα δουν τυχαία κάτι που θα τους αγγίξει και θα επανέλθουν για να ψάξουν πιο προσεκτικά, να βρουν τα «αγαπημένα» τους». Πρόκειται για μια αντιπροσωπευτική ποιητική πινακοθήκη όπου ο χρωστήρας της γραμματολογικής και ιστορικής ταξινόμησης της επισκοπούμενης ύλης επέλεξε να σταθεί σε 215 ποιητές και 425 ποιήματα. Για την επιλογή των κειμένων συνδυάστηκαν, παράλληλα με την υποκειμενική προτίμηση, οι αντικειμενικοί παράγοντες της σπουδαιότητας, της αντιπροσωπευτικότητας και της νεωτερικότητας των κειμένων. Βασικό πλεονέκτημα της παρούσας ανθολογίας είναι ότι αναδεικνύει με πνεύμα ισότιμης αναγνώρισης και εκπροσώπησης την παραδοσιακή και τη μοντέρνα ποίηση, επιχειρώντας είτε να αναθερμάνει το ενδιαφέρον του αναγνώστη του 21ου αιώνα για ποιητές παλαιότερους, όπως ο Παλαμάς, είτε να φέρει το αναγνωστικό κοινό σε επαφή με ποιητές ελάσσονες, λιγότερο γνωστούς και προβεβλημένους ή ακόμη και λησμονημένους.

Τρεις ενότητες

Η ανθολογία ανοίγει με κείμενα ποιητών των αρχών του 20ού αιώνα (Παλαμάς και Γενιά του 1880, Καβάφης, Γενιά του 1920 και Καρυωτάκης). Στη δεύτερη ενότητα που τιτλοφορείται «Μοντέρνοι και σύγχρονοι ποιητές του Μεσοπολέμου» (με εστίαση στους Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο) συστεγάζονται οι ποιητές που συγκρότησαν το ανομοιογενές και πολυφωνικό σχήμα της λεγόμενης Γενιάς του ’30, ενώ στην τρίτη ενότητα συγκαταλέγονται οι μεταπολεμικοί ποιητές που συνιστούν και το επίκεντρο του τόμου. Η συλλογή κλείνει με τους εκπροσώπους της μεταπολιτευτικής ποίησης, τη Γενιά του 1970 ή «Γενιά της αμφισβήτησης» και τη Γενιά του 1980. Τόσο η γενική όσο και η ειδική βιβλιογραφία που παρατίθενται στο τέλος κάθε ενότητας ικανοποιούν την αξίωση για πληρέστερη ενημέρωση. Στο ακροτελεύτιο παράρτημα με τις «Γενικές και Ειδικές Ανθολογίες Ποίησης του 20ού αιώνα» καταγράφεται η σχετική παράδοση ανθολόγησης των ποιητών του αιώνα που αφήσαμε πίσω μας.

Σε κάθε ενότητα προτάσσεται από τον Ευριπίδη Γαραντούδη περιεκτικό εισαγωγικό σημείωμα που πλαισιώνει φιλολογικά τα ανθολογημένα κείμενα. Αναλύονται καίρια ζητήματα γραμματολογικής, κριτικής και ιστορικής θεώρησης, ενώ παράλληλα αξιοποιούνται ερμηνευτικές και αξιολογικές αναθεωρήσεις στις οποίες προέβη η κριτική τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι, επίσης, εκτενές το υλικό των πληροφοριών για το ιστορικό στίγμα και την πολιτισμική και κοινωνική ατμόσφαιρα της εποχής των ποιητών, τα μείζονα και ελάσσονα λογοτεχνικά ρεύματα και τις τεχνοτροπικές τάσεις, τα αντιπροσωπευτικά θεματικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά των έργων, την εξελικτική πορεία των ποιητών και τις επιρροές ή αντινομίες που τους καθόρισαν, το κλίμα της ιδεολογικής διαπάλης της εποχής τους και πώς αυτό αναγνωρίζεται στο έργο τους. Οι ειδικές ενότητες στις οποίες θέμα πραγμάτευσης γίνονται οι βασικοί όροι της μοντέρνας ποίησης και του πολιτικού και κοινωνικού πλαισίου του μοντερνισμού ή η αισθητική και ιδεολογική διαφοροποίηση των μεταπολεμικών ποιητών από τη Γενιά του 1930 προσθέτουν στη χρηστική αξία της παρούσας ανθολογίας και τη σημαίνουσα πτυχή ενός συνθετικού γραμματολογικού υπομνήματος στην ελληνική ποίηση του 20ού αιώνα.

Φρέσκος αέρας

Η κριτική ματιά πάνω σε πλευρές του έργου των ανθολογούμενων ποιητών και σε προγενέστερες παρωχημένες ερμηνευτικές προσεγγίσεις κουβαλά το φρέσκο αέρα της δραστικά αλλαγμένης εποχής μας και των θέσεων της πρόσφατης φιλολογικής έρευνας. Ετσι, δίκαια η ποίηση του Σικελιανού κρίνεται ανεπίκαιρη σήμερα, δίκαια επισημαίνεται η ποιητική στασιμότητα της ύστερης παραγωγής του Βάρναλη, εύστοχα υπογραμμίζεται ότι ο Νικόλαος Κάλας υπήρξε ο πιο αυθεντικός υπερρεαλιστής του Μεσοπολέμου, εύστοχα αναγνωρίζεται σε ένα μεγάλο κομμάτι της ποίησης του Ρίτσου η ανταπόκριση του ποιητή στο μοντερνιστικό αίτημα για έκφραση της εσωτερικής υπαρξιακής αναζήτησης. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι επισημάνσεις που αναδεικνύουν τις αιτίες της διαρκούς επικαιρότητας την οποία εμφανίζουν μοναδικοί ποιητές όπως ο Καβάφης: «(…) η γενικότερη αναζήτηση του διαφεύγοντος νοήματος της ιστορικής αλήθειας, η βαθιά διαβρωτική αίσθηση της φθοράς του έρωτα και του χρόνου, ο πολιτισμικός συγκρητισμός, η τοποθέτηση των προσώπων και των καταστάσεων στο μεταίχμιο τόπων, εθνοτήτων και πολιτισμών είναι γνωρίσματα της καβαφικής ποίησης που την καθιστούν επίκαιρη στη δική μας εποχή, όταν η αποϊδεολογικοποίηση, η έκπτωση των αξιών, η πολυπολιτισμικότητα και η παγκοσμιοποίηση προβάλλονται ως οι κυρίαρχες τάσεις» (σ. 30).

Δεσμός

«Οπως το έμβρυο με τη μητέρα του»

Ενα εύλογο ερώτημα που εγείρεται είναι πώς αποτιμάται η θέση της σύγχρονης ελληνικής ποίησης στις δύσκολες μέρες της κρίσης που βιώνουμε. Είναι διαχρονικά επιβεβαιωμένο ότι η ποίηση, άλλοτε με τρόπο ρητά εκπεφρασμένο και άλλοτε με πλάγιες υποδόριες ματιές, αντιμετώπισε επικριτικά, ελεγκτικά και με διάθεση ειρωνικής ή σατιρικής αμφισβήτησης στρεβλές και άδικες εκφράσεις και όψεις της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο Βάσος Βαρίκας έγραφε 45 χρόνια πριν ότι ο ποιητής «παραμένει ο πλέον ευπαθής δείχτης – θετικά ή αρνητικά – των μεταβολών του εθνικού και κοινωνικού του περίγυρου». Είναι ελπιδοφόρο, κατά τον Ευριπίδη Γαραντούδη, το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια η ελληνική ποίηση θεματοποιεί όψεις της σημερινής οικονομικής και κοινωνικής κρίσης διαρρηγνύοντας το κέλυφος της εσωστρέφειας και της περιχαράκωσης στον εγωτισμό. Ο Σεφέρης το έχει γράψει με απέριττη ευθύτητα: ο δεσμός του ποιητή με την εποχή του είναι ένας ομφάλιος λώρος, όπως το έμβρυο με τη μητέρα του, ένας δεσμός καθαρά βιολογικός.

Και με τον ήχον των γιαμια στιγμή επιστρέφουν…

Η ελληνική ποίησηστον εικοστό αιώνα: Επίτομη ανθολογία

Ανθολόγηση – πρόλογος: Δώρα Μέντη

Εισαγωγικά σημειώματα: Ευριπίδης Γαραντούδης

Εκδόσεις: Gutenberg, 2016, σελ. 681

Τιμή: 43 ευρώ

Τελευταία Νέα