Το 1851 πρωτοκυκλοφόρησε στην Αμερική το «Μόμπι Ντικ», βιβλίο που διηύρυνε τα όρια της λογοτεχνικής εμπειρίας και που μελετάται ακόμη σήμερα για τις καινοτόμες τεχνικές του και την ανάδειξη του φυσικού κόσμου σε ήρωα της αφήγησης. Το 1853 εκδόθηκε το «Μπάρτλεμπι ο Γραφιάς». Στο μεταξύ ο Χέρμαν Μέλβιλ (1819-1891) βίωνε μεγάλες οικονομικές δυσκολίες και αναγκαζόταν να συνεισφέρει σε περιοδικά της εποχής προκειμένου να κλείσει τις τρύπες των χρεών του. Ετσι, ένα χρόνο μετά προέκυψε ένα αρθρωτό σύνολο με τίτλο «Τα μαγεμένα νησιά» που αναφέρεται στα νησιά Γκαλάπαγκος και συνοψίζει σε δέκα κεφάλαια μέρος των εμπειριών του συγγραφέα από τη ζωή του ως φαλαινοθήρα την πενταετία 1839-1844.

Πρέπει να θυμίσουμε ότι τον καιρό εκείνο η φαλαινοθηρία βρισκόταν στο απόγειό της με επίκεντρο τη Νέα Αγγλία, τη βορειοανατολική ακτή των ΗΠΑ. Τα σχετικά ταξίδια διαρκούσαν από δύο έως τέσσερα χρόνια, όσο δηλαδή χρειαζόταν για να γεμίσει το αμπάρι του πλοίου με λάδι φάλαινας. Τα φαλαινοθηρικά ταξίδευαν όλο και μακρύτερα ενόσω τα φυσικά αποθέματα μειώνονταν δραστικά –στα Κανάρια Νησιά, τη Νότια Αμερική και εντέλει, παρακάμπτοντας το Ακρωτήριο Χορν, στους ψαρότοπους του Περού και του Ειρηνικού Ωκεανού, μέχρι τη Χαβάη. Παράλληλα είχε στηθεί ολόκληρο δίκτυο σταθμών ανεφοδιασμού, ναυπηγοεπισκευαστικών εγκαταστάσεων, ταχυδρομείων, πορνείων κ.ο.κ. στις ακτές της Αργεντινής, της Χιλής και πολλών νησιωτικών συμπλεγμάτων. Ανάμεσα στα τελευταία, όπως μας περιγράφει εδώ ο Μέλβιλ, επιφανή θέση κατείχαν τα «μαγεμένα νησιά» των Γκαλάπαγκος, ένα φευγαλέο αρχιπέλαγος καταμεσής του Ειρηνικού, πάνω στον ισημερινό, 600 ναυτικά μίλια από τις ακτές του σημερινού Εκουαδόρ. Στα ακατοίκητα, εν πολλοίς άνυδρα, ηφαιστειογενή αυτά νησιά, οι ναυτικοί ξεκουράζονταν, ανεφοδιάζονταν και συνελάμβαναν τεράστιες χελώνες που τις μετέφεραν ζωντανές στο κατάστρωμα προκειμένου να τις καταναλώσουν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους.

Ας σημειώσουμε εν παρενθέσει ότι λίγο πριν πατήσει ο Μέλβιλ το πόδι του στα Γκαλάπαγκος, τα είχε επισκεφθεί ο Κάρολος Δαρβίνος στο περίφημο ταξίδι του με το «Μπιγκλ» που περιγράφεται στο αντίστοιχο βιβλίο του (εκδ. Στοχαστής). Εδώ ήταν που ο μεγάλος φυσιοδίφης συνέλαβε τη θεωρία του περί της Καταγωγής των Ειδών παρατηρώντας τις εξελικτικές αποκλίσεις των χελωνών, των ιγκουάνα και άλλων έμβιων όντων –ερπετών κυρίως αλλά και πουλιών –στα διάφορα νησιά του Αρχιπελάγους. Η απουσία ανθρώπινου στοιχείου είχε επιτρέψει στη φύση να διαγράψει στα Γκαλάπαγκος τη δική της ανεμπόδιστη ιστορική τροχιά, κάτι που ο Μέλβιλ διαισθάνεται και περιγράφει θαυμάσια, χωρίς ωστόσο να διαθέτει τα κατάλληλα επιστημονικά εφόδια για να διατυπώσει μια θεωρία. Στο κάτω κάτω, δεν ήταν αυτή η δουλειά του. Ωστόσο, αν και αγνοεί τον Δαρβίνο, η αφήγησή του διαθέτει σφρίγος, χάρη και οξεία παρατηρητικότητα, έτσι ώστε αναδύεται ένα ενδιαφέρον ταξιδιωτικό χρονικό, ντυμένο με θρύλους, ναυτικές περιπέτειες και μια γοτθική ατμόσφαιρα που συναρπάζει.

Ιχνογραφήματα

Το βιβλίο συνίσταται από δέκα κεφάλαια που θα μπορούσαν να αποδοθούν ως φιλοσοφικά ιχνογραφήματα. Κάθε ένα από αυτά ξεκινά με ένα ποιητικό απόσπασμα του Εντμουντ Σπένσερ δανεισμένο συνήθως από το περίφημο ποίημά του «Η Νεραϊδοβασίλισσα» που, αν και γραμμένο τρεις αιώνες πριν, κουμπώνει θαυμάσια με το αντίστοιχο θέμα του κεφαλαίου. Τα πρώτα μισά αφηγήματα δεν έχουν διόλου πλοκή, δίνουν ωστόσο μια εντυπωσιακή εικόνα των νησιών και των έμβιων όντων που ζουν σε αυτά. Μόνο μετά τη μέση του βιβλίου εμφανίζονται φασματικές ανθρώπινες ιστορίες, αλλά και αυτές μόνον ως πρόσχημα για να αναδυθεί η ιδιομορφία των νησιών: πειρατές που έστησαν εδώ το δικό τους βασίλειο. Φυγάδες από τα πλοία τους που ξέμειναν ολομόναχοι –αυτοί και η άγρια πανίδα. Μια μιγάδα που έφτασε μέχρι τα Γκαλάπαγκος από τις ακτές του Περού μαζί με τον αδελφό της και τον άντρα της για να συλλέξει λάδι χελώνας και έμεινε ολομόναχη όταν οι δύο άντρες πνίγηκαν στο ψάρεμα. Ενας φυγάς που αιχμαλώτιζε τους ναυτικούς που κατέβαιναν στο νησί του για ανεφοδιασμό. Κάποιος κρεολός που επειδή πολέμησε με τον Μπολίβαρ για την ανεξαρτησία του Περού δέχτηκε ως δώρο της νεοσύστατης δημοκρατίας ένα ολόκληρο νησί και έστησε εκεί το αυταρχικό του βασίλειο, μέχρι την ανατροπή του από φυγόδικους και δραπέτες.

Σκίτσα ζωής

Ωστόσο δεν έχουμε ολοκληρωμένες αφηγήσεις εδώ, δεν έχουμε πλοκή, παρά μόνο σκίτσα της ζωής μέσα στην αφιλόξενη φύση. Εχουμε επίσης μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση της έννοιας της νησιωτικότητας, έναν στοχασμό δηλαδή –με τα μέσα της λογοτεχνίας –πάνω στην εξέλιξη της ζωής σε οριοθετημένα οικοσυστήματα (όπως θα λέγαμε σήμερα). Κι ακόμη, ο προσεκτικός αναγνώστης θα διακρίνει, πέραν του μυστικισμού και των προλήψεων της ναυτικής ζωής που παράγουν μια γοτθική ατμόσφαιρα, μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση των αντιλήψεων της εποχής για τη φύση.

Νησιωτική μαγεία

Εξωτικές διέξοδοι δίπλα στις μοντερνιστικές αναζητήσεις

«Τα μαγεμένα νησιά» δεν είναι το μόνο αυτόνομο έργο του Χέρμαν Μέλβιλ που αναφέρεται σε εξωτικά, απόμακρα θέματα. Ηδη το πρώτο του βιβλίο «Ταϊπί», που έγινε μεγάλη επιτυχία σε μια νύχτα στα 1847, εκτυλισσόταν στα νησιά του Ειρηνικού Μαρκέζας και ήταν εν πολλοίς αυτοβιογραφικό. Ακολούθησαν αρκετά άλλα καθώς το κοινό της εποχής πλήρωνε αγόγγυστα για να καταναλώσει ιστορίες από άλλα μήκη και πλάτη, από μέρη, λαούς και έθιμα παντελώς άγνωστα ακόμη τότε. Καλοί παραμυθάδες και γλαφυροί επιστήμονες/εξερευνητές είχαν την τιμητική τους, κουβαλώντας μαζί τους και εξωτικό υλικό το οποίο επιδείκνυαν ενίοτε σε επίσημες εκδηλώσεις – από παπαγάλους και μαϊμούδες μέχρι ινδιάνους υπηρέτες ή μια μουλάτα σύζυγο. Οι δημόσιες ακροάσεις της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας στο Λονδίνο και άλλων παρόμοιων σε ποικίλα σημεία της Αυτοκρατορίας ήταν μεγάλα γεγονότα/θεάματα για την εποχή των εξερευνήσεων – πριν ακόμη απομαγευτεί πλήρως ο κόσμος.

Το έργο του Μέλβιλ συνέβαλε και προς αυτή την κατεύθυνση αποτυπώνοντας τη νησιωτική μαγεία. Ας σημειώσουμε ότι το «Μόμπι Ντικ» αντιμετωπίστηκε στον καιρό του με ανάμεικτα αισθήματα από την κριτική και το αναγνωστικό κοινό, ενώ έργα όπως το παρόν ξεχάσθηκαν παντελώς, ίσως επειδή είναι πολύ μπροστά από τον καιρό τους, δομικά και θεματικά. Στα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής του ο Μέλβιλ, μάλλον απογοητευμένος από την υποδοχή της πρόζας του, στράφηκε στην ποίηση παράγοντας δύο εξαιρετικούς τόμους που εξέδωσε ιδίοις αναλώμασι. Ανασύρθηκε από τη λήθη το 1919, με αφορμή την εκατονταετηρίδα από τη γέννησή του, ίσως επειδή η ανθρωπότητα, καθημαγμένη από τον Μεγάλο Πόλεμο, αναζητούσε εξωτικές διεξόδους δίπλα στις μοντερνιστικές αναζητήσεις της εποχής. Εκτοτε μελετάται και επανεκδίδεται ανελλιπώς ως εκ των ιδρυτών πατέρων του σύγχρονου αμερικανικού μυθιστορήματος, μαζί με τον Ναθάνιελ Χόθορν και τον Μαρκ Τουέιν.

Herman Melville

Τα Μαγεμένα Νησιά

Μτφ. Γιώργος Μπαρουξής

Εκδ. Ποικίλη Στοά, 2016, Σελ. 151

Τιμή: 11 ευρώ

Τελευταία Νέα