Ενενήντα έξι πρωθυπουργοί, αλλά πόσοι ηγέτες;

Μια σταθερή επιδίωξη, «φαντασίωση» θα έλεγε ο επικριτικός παρατηρητής, του νεοελληνικού βίου στάθηκε η απόκτηση της κατάλληλης ηγεσίας· μιας ηγεσίας που ενώ διακαώς και αενάως αποζητάμε, σπανίως αποκτάμε (ή διατηρούμε οσάκις την αποκτήσουμε). Πράγματι, η μεγάλη Ελληνική Επανάσταση για την εθνική ανεξαρτησία, της οποίας εορτάζουμε ανελλιπώς την έναρξη, αλλά σχεδόν ποτέ τη λήξη, δεν ανέδειξε από τους κόλπους της την απαραίτητη ηγεσία του έθνους, όταν αυτό κατάφερε ύστερα από κόπους και βάσανα να αποκτήσει το δικό του κράτος. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας στην πατρίδα μας δεν βρήκε τον δικό του Ουάσιγκτον, όπως είχε συμβεί λίγες μόλις δεκαετίες νωρίτερα στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού. Πολλές από τις επιφανείς, πρωταγωνιστικές προσωπικότητες εκείνης της περιόδου είτε χάθηκαν στη διάρκεια του Αγώνα (Μπότσαρης, Καραϊσκάκης, Διάκος, Ανδρούτσος κ.λπ.) είτε δεν κατάφεραν να συνδυάσουν σε υψηλό επίπεδο την πολεμική με την πολιτική αρετή και ανδρεία (Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Κανάρης, Μαυροκορδάτος, Νέγρης κ.λπ.) είτε απέφυγαν ολωσδιόλου να αναμειχθούν ενεργά με τα δρώμενα στο νεοσύστατο κράτος (Κοραής, Σολωμός, Κάλβος κ.λπ.).

Εξάλλου, ο πρώτος κυβερνήτης του κράτους Ιωάννης Καποδίστριας, παρά την ποιότητα του έργου του και την αφοσίωση στο καθήκον που επέδειξε, δεν μακροημέρευσε στην πολιτική εξουσία αφού εξοντώθηκε από εγχώρια πυρά προώρως. Ενώ η ηγεσία που τελικά επιβλήθηκε έξωθεν, αυτή του πρώτου βασιλέως Οθωνος, μολονότι διήρκεσε επί τριακονταετία περίπου (1833-1862), δεν απέκτησε βαθιά ερείσματα στη συνείδηση του λαού, ούτε ανταποκρίθηκε επαρκώς στο διπλό και μείζον πρόταγμα-πρόκληση του νεοελληνικού βίου: εκσυγχρονισμός/εκδημοκρατισμός του κράτους και εθνική ολοκλήρωση. Εκτοτε και μολονότι έχουν αναδειχθεί στην πολιτική-κυβερνητική ιστορία του τόπου 96 πρωθυπουργοί (από τον Καποδίστρια ώς τον Αλέξη Τσίπρα), ελάχιστοι εξ αυτών μπόρεσαν να προσεγγίσουν το ηγετικό πρότυπο που ονειρευόταν ότι θα αποκτούσε το έθνος· και όποτε, σπανίως, αυτό συνέβη, δεν είχε συνέχεια ούτε προοπτική. Μνημονεύετε, λοιπόν, Καποδίστρια, Χαρίλαο Τρικούπη, Ελευθέριο Βενιζέλο, Κωνσταντίνο Καραμανλή, Ανδρέα Παπανδρέου, ίσως, και πλην αυτών ελάχιστους άλλους, λιγότερους από τα δάχτυλα του ενός χεριού ακουμπισμένου στο φιλιατρό του πηγαδιού!

Επανέρχεται, συνεπώς, βασανιστικό το ερώτημα: γιατί δεν αποκτήσαμε την κατάλληλη και επαρκή πολιτική ηγεσία που θα μπορούσε να εμπνεύσει και να καθοδηγήσει το έθνος, αλλά και να ανταποκριθεί στις μεγάλες προσδοκίες του λαού; Ελειψαν τα λαμπερά πρόσωπα, οι πληθωρικοί σε ικανότητες χαρακτήρες, ή μήπως δεν καταφέραμε να διαμορφώσουμε τους κατάλληλους θεσμούς, ώστε αυτά να αναδειχθούν συστηματικά και να μπορέσουν να καρποφορήσουν; Αναμένουμε, άραγε, τον ηγέτη ως ένα είδος «χαρισματικού» μεσσία να ανακύψει αίφνης ως αερόλιθος από τον ουρανό ή την εύνοια της τύχης; Ή μήπως αυτός/ή παράγεται σε βάθος χρόνου μέσα από τους κατάλληλους θεσμούς και τις διαδικασίες στα κόμματα, στη Βουλή, στα πανεπιστήμια, στα δικαστήρια, στη διοίκηση, στις επιχειρήσεις και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών; Εναρμονίζεται, εξάλλου, η ηγετική προσωπικότητα με την ομαλότητα της λειτουργίας των θεσμών ή μήπως οι διαδικασίες υποσκάπτουν το κύρος, την αυτονομία και τη γοητεία του προσώπου;