«Θα είμαι με την πλευρά του εγκλήματος»

Ο Ζαν Ζενέ δεν ήταν «καλό παιδί». Ηταν όμως «καλός μαθητής». Ετσι λένε οι βιογράφοι του. Προηγουμένως έχουν προλάβει να δώσουν και άλλη μια βασική γαργαλιστική πληροφορία: ήταν γιος μιας πόρνης και ενός εργάτη. Διαβάζοντάς τον όμως –γνωρίζοντας, φυσικά, κατ’ ανάγκην και το υπόλοιπο μυθιστορηματικό βιογραφικό του –ανακαλύπτεις τόσο πολλές εκδοχές του ανθρώπου αυτού, τόσο πολλές εκδοχές των εννοιών του καλού και του κακού πάνω του, ακόμη και της έννοιας «παιδιού», που η ενασχόληση με το έργο του μοιάζει με άσκηση σχετικοποίησης κάθε μορφής αλήθειας.

Αυτό, σίγουρα, θα ήθελε και ο ίδιος. Αφού καταστατική του αρχή ήταν η αμφισβήτηση του κόσμου στον οποίο γεννήθηκε, η εναντίωσή του στην τρέχουσα ηθική της εποχής του, η αμφισβήτηση της ίδιας της έννοιας της δικαιοσύνης και του αξιακού συστήματος απονομής της. «Κανείς δεν διανοήθηκε ότι ανέκαθεν στις φυλακές ανηλίκων, στις γαλλικές φυλακές, βασανιστές βασανίζουν παιδιά και άνδρες. Δεν έχει σημασία να ξέρει κανείς αν οι μεν είναι αθώοι και οι δε ένοχοι στα μάτια μιας δικαιοσύνης που υπερβαίνει ή δεν υπερβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα», γράφει τα πρώτα χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, για να προσθέσει τη φοβερή φράση: «Στα μάτια των Γερμανών, οι Γάλλοι ήταν ένοχοι».

Ο Ζενέ ήξερε λοιπόν από φυλακές ανηλίκων. Την πρώτη του κλοπή την έκανε δέκα ετών, ενώ ταυτόχρονα είχε πράγματι καλές σχολικές επιδόσεις. Τον μεγάλωνε ένα ζευγάρι χωρικών αφού οι φυσικοί του γονείς τον είχαν εγκαταλείψει μωρό. Στα δεκαπέντε του μπαινόβγαινε στις φυλακές ανηλίκων, είχε ανακαλύψει την ομοφυλόφιλη ταυτότητά του, ενώ έκανε φυλακή και αργότερα –κάπου επτά χρόνια συνολικά, πριν τον πάρουν υπό την προστασία τους, εντυπωσιασμένοι από το ταλέντο του, ο Ζαν Κοκτό πρώτα και ο Ζαν-Πολ Σαρτρ έπειτα.

Στην Ελλάδα είναι πολύ γνωστά κάποια βασικά πεζά του κείμενα: «Η Παναγία των λουλουδιών» (1943), το πρώτο ίσως μυθιστόρημα με ήρωα τραβεστί, «Ο καβγατζής της Βρέστης» (1947) που εκτυλίσσεται σε ένα πορνείο της πόλης αυτής με ήρωες δολοφόνους και παρανόμους, «Το ημερολόγιο ενός κλέφτη» (1949), αυτοβιογραφικό κείμενο και βέβαια τα θεατρικά του «Οι δούλες», «Το μπαλκόνι», «Οι νέγροι», «Ο σκοινοβάτης». Δεν έχουν όμως μεταφραστεί όλα, κυρίως το αμφιλεγόμενο «Pompes funèbres» –στο οποίο δείχνει να τρέφει θαυμασμό για τους Ναζί, μάλλον όμως από την πλευρά της σεξουαλικότητας της δύναμης και της έλξης που του ασκεί το απόλυτο κακό –και διάφορα μικρότερα κείμενά του. Τρία από αυτά κυκλοφόρησαν μόλις από την Αγρα σε δύο τομίδια. Το πρώτο έχει τον τίτλο «Το παιδί εγκληματίας» και είναι κείμενο που είχε γραφτεί για να διαβαστεί στο γαλλικό ραδιόφωνο από τον ίδιο τον Ζενέ, αλλά απαγορεύτηκε εν τέλει η παρουσίασή του, ενώ το δεύτερο τομίδιο περιλαμβάνει δύο κείμενα: το πρώτο λέγεται «Ο,τι απέμεινε από έναν Ρέμπραντ που σχίστηκε σε μικρά πολύ κανονικά τετραγωνάκια και πετάχτηκε στο αποχωρητήριο» και ο απίστευτος αυτός τίτλος είναι κυριολεκτικός. Ο Ζενέ έσκισε κομματάκια, μετά την αυτοκτονία του συντρόφου του, το 1964, ένα κείμενο που έγραφε για τον Ρέμπραντ, μέρος του οποίου σώθηκε επειδή είχε δοθεί και σε έναν μεταφραστή. Το σωζόμενο κείμενο, μια ωραία προσωπική ματιά πάνω στον ολλανδό ζωγράφο, αντιπαραβάλλεται σε διπλανή κολόνα με ένα κείμενο του Ζενέ για τον κοινό πυρήνα όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως περιβλήματος. Και τα δύο κείμενα διαλέγονται μεταξύ τους.