Ο Σάκης Μουμτζής δεν είναι επαγγελματίας ιστορικός αλλά η ερευνητική δουλειά του και η διεισδυτικότητα των συμπερασμάτων του, απόρροια τόσο της κριτικά ανεπτυγμένης σκέψης του αλλά και της βαθιάς γνώσης του στην οργάνωση και τη δράση της κομμουνιστικής Αριστεράς, τον καθιστούν σημαντικό ερευνητή κυρίως του Εμφυλίου, με τον οποίο ασχολήθηκε στο πρώτο μέρος της «Κόκκινης βίας» του («Η κόκκινη βία 1943-1946, η µνήµη και η λήθη της Αριστεράς») και ασχολείται και τώρα, στον δεύτερο τόμο που διερευνά το διάστημα 1947-50 («Ενοχες σιωπές, αριστεροί μύθοι»).

Ο πρώτος τόμος του έργου του στηρίχθηκε στη θέση ότι ήδη από την άνοιξη του 1943 μαινόταν μέσα στην Κατοχή ένας σκληρός εµφύλιος πόλεµος µε διακύβευµα τον έλεγχο των µεταπελευθερωτικών εξελίξεων, «ένας εµφύλιος πόλεµος που ουσιαστικά οδήγησε στην επιβολή της ΕΑΜοκρατίας».

Ο δεύτερος τόμος της «Κόκκινης βίας» αρχίζει από το 1946 και την υπόσχεση του Στάλιν να παράσχει στους έλληνες κομμουνιστές βοήθεια, παράγων που ήταν ο καθοριστικότερος για τη δημιουργία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και, στην ουσία, για τη διεκδίκηση της εξουσίας με τα όπλα.

Προσανατολισμένο στον ένοπλο αγώνα ήταν και το μποϊκοτάζ των εκλογών του 1946 από τον ηγέτη του ΚΚΕ, τον χαρισματικό σταλινικό Νίκο Ζαχαριάδη, λέει ο Μουμτζής. Σε αίτημα του κόμματος προς την ΕΣΣΔ, να βοηθήσουν το ΚΚΕ σε τυχόν ένοπλη εξέγερση, οι Σοβιετικοί πρότειναν τη «διπλή στρατηγική» –δηλαδή ένοπλη αυτοάμυνα δίπλα στην πολιτική κινητοποίηση. Κι αυτό ακριβώς εφάρμοσε ο Ζαχαριάδης. Δεν «πάτησε τη σκανδάλη», αλλά ούτε και επέτρεψε να συμμετάσχει το ΚΚΕ στις εκλογές. Επέλεξε τη σταδιακή κλιμάκωση της έντασης και συνέχισε τα αιτήματα βοήθειας προς τον Στάλιν, τα οποία τελικά βρήκαν θετικές απαντήσεις. Η καθοριστική περίοδος προετοιμασίας της σύγκρουσης ήταν, κατά τον συγγραφέα, το δίμηνο Οκτωβρίου – Νοεμβρίου 1947, όταν ο ΔΣΕ συγκροτήθηκε και αμέσως άρχισε να ρέει άφθονη βοήθεια προς αυτόν από τη Γιουγκοσλαβία του Τίτο. Τα όπλα, όμως, παραλαμβάνονταν μεν, ωστόσο δεν χρησιμοποιήθηκαν όλα, διότι ο ΔΣΕ γρήγορα απώλεσε τη δυνατότητα να μπορεί να διοχετεύσει τα όπλα στους θυλάκους του, σε Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα, ιδίως μετά την ήττα του ΔΣΕ στη μάχη του Κόζιακα τον Μάιο του 1947.

Ο Μουμτζής προχωρεί με προσεκτικά βήματα. Ανασυνθέτονται τα γεγονότα, αυτά τον οδηγούν στις ερμηνείες του, οι οποίες δεν είναι πάση θυσία «αναθεωρητικές». Στο θέμα, π.χ., των εντάσεων που προκαλούνται γύρω από τον όρο «βίαιη στρατολογία», ο οποίος χρησιμοποιείται για να καταδείξει τον τρόπο με τον οποίο ο ΔΣΕ ανανέωνε τις δυνάμεις του, ο Μουμτζής παραδέχεται ότι «η στρατολόγηση, ως εξουσιαστική πράξη, ενέχει τον χαρακτήρα του καταναγκασμού, της υποχρεωτικότητας». Η βίαιη στρατολόγηση ενός επαναστατικού στρατού ήταν αντίστοιχη πράξη με τη στρατολόγηση του νόμιμου στρατού –οι μέθοδοι διέφεραν. Ωστόσο, η πλειονότητα των μαχητών ήξερε ότι η επιβίωση εξασφαλιζόταν πρωτίστως διά της υπακοής –και σε ελάχιστες περιπτώσεις κατέφευγαν στη διακινδύνευση της λιποταξίας.

Με αυτού του τύπου τη λεπτή, αναλυτική κατάδυση στα γεγονότα, τα οποία προσεγγίζει αφού πρώτα παραμερίσει τη μεταπολιτευτική βεβαιότητα που καλλιέργησε η αριστερή μεταπολιτευτική κουλτούρα, ο Σάκης Μουμτζής ανασκευάζει διάφορους μύθους, σε κεφάλαια πραγματικά αναθεωρητικά της κρατούσης απόψεως.

Ενας από τους μύθους αυτούς είναι η δήθεν ιμπεριαλιστική παρουσία της Αμερικής στην Ελλάδα στη διάρκεια του Εμφυλίου και η υποτιθέμενη διασύνδεσή της με τη δικτατορία, θέση στην οποία αντιπαραθέτει την πολιτική και την τεχνοκρατική διάσταση της αμερικανικής παρουσίας στη χώρα. Κι όμως. Εστω και για ιδεολογικούς λόγους, οι Αμερικανοί έκαναν καλό στη χώρα μας, λέει ο Μουμτζής. Η ανοικοδόμηση, η ανασυγκρότηση, η απασχόληση και η ευημερία ήταν τα όπλα με τα οποία οι αστικές φιλελεύθερες δυνάμεις πίστευαν, και σωστά, ότι θα αντιμετώπιζαν τον κομμουνισμό, τα όπλα του οποίου ήταν οι χειραγωγήσιμες μάζες όσο καταβαραθρωνόταν το επίπεδο ζωής του λαού.

Μακρόνησος

Η θεμελίωση του αφηγήματος του τόπου θυσίας

Ενας δεύτερος μύθος έχει να κάνει με τη Μακρόνησο ως υπέρτατη τιμωρία και κολαστήριο. Το στρατόπεδο λειτουργούσε ως κέντρο εκπαιδεύσεως του Ελληνικού Στρατού, επισημαίνει ο Μουμτζής. Στο διάστημα αυτό παρουσιάστηκαν 290.000 στρατιώτες. Απ’ αυτούς πήγαν στη Μακρόνησο 29.500. Κι από τους 29.500, μόνο περί τους 400 δεν υπέγραψαν δήλωση, σημειώνει ο συγγραφέας, προσθέτοντας ότι σε αυτή τη μικρή μειοψηφία κρατουμένων και στις μαρτυρίες τους θεμελιώθηκε το αφήγημα του τόπου θυσίας. Φυσικά, προσθέτει ο Σάκης Μουμτζής, επειδή η Μακρόνησος ήταν στρατόπεδο σε καιρό εμφυλίου πολέμου, ασκήθηκε βία. Οσοι πήγαιναν εκεί είτε υπέγραφαν και έφευγαν είτε δεν υπέγραφαν και απειλούνταν με βία ή τους ασκούνταν βία. Ωστόσο, κλείνει το σχετικό κεφάλαιο παραθέτοντας μια φράση του Φίλιππου Ηλιού, «η ιστορία της Μακρονήσου δεν μπορεί να είναι απλά και μόνον η ιστορία του ηρωισμού των αγωνιστών, των κομμουνιστών ιδίως αγωνιστών […] η ιστορία της Μακρονήσου, όπως κάθε ιστορία, αντιπροσωπεύει μια πολυδιάστατη πραγματικότητα».

Αυτήν την πολυδιάστατη πραγματικότητα του Εμφυλίου σκοπεύει με μεγάλη ακρίβεια και διεισδυτικότητα ο Σάκης Μουμτζής. Βασική του μέθοδος, η γνώση των πηγών, η τεκμηρίωση – αλλά και η βαθύτατη γνώση των πρακτικών των κομμουνιστικών οργανώσεων.

Σάκης Μουμτζής

Η κόκκινη βία 1947-1950

Ενοχες σιωπές, αριστεροί μύθοι

Πρόλογος: Νίκος Μαραντζίδης

Εκδ. Επίκεντρο, 2015, σελ. 240

Τιμή: 14 ευρώ