Ανθρωπος, ένα ζώο που γελά

Το αίτημα της περιπέτειας αλλά και το αίσθημα του ανήκειν, πολιτικά και γεωγραφικά, σε έναν καινούργιο κόσμο κυριαρχούν στο κλασικό αυτό αφήγημα του Σαούλ Μπέλοου που έχει κερδίσει μια θέση ανάμεσα στα σπουδαία μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. «Με έλκει το αλλότριο και το αλλόκοτο» λέει κάπου προς το τέλος του βιβλίου ο κεντρικός ήρωας και αφηγητής Ωγκι Μαρτς. Ισως μάλιστα αυτό να είναι και το ζουμί μιας ιστορίας, καθώς συχνά πυκνά βρίσκεσαι να αναρωτιέσαι πού το πάει ο αφηγητής με αυτή την ατέρμονα παράθεση ιστοριών και στοχασμών επί των ιστοριών. Γιατί στο μεταξύ έχουμε παρακολουθήσει καταλεπτώς ποικίλα γεγονότα της ζωής του –όχι κατ’ ανάγκην οργανωμένα και ιεραρχημένα –που παραδόξως δεν οδηγούν στην ενηλικίωση και την ωρίμαση αλλά λειτουργούν ως προθάλαμος για το επόμενο επεισόδιο.

Το «πικαρέσκο» αυτό έργο του αμερικανοεβραίου νομπελίστα, γραμμένο στις αρχές της δεκαετίας του ’50, ατυχώς δεν είχε μεταφρασθεί στη χώρα μας για πάνω από μισό αιώνα (όπως δεν έχουν μεταφρασθεί και άλλα σημαντικά βιβλία του). Ηρωας είναι ένας νεαρός της εργατικής τάξης που παρακάμπτοντας την ασυνεννοησία και την ανταγωνιστικότητα ενός ραγδαία μεταλλασσόμενου κόσμου καβαλάει το άτι για να τον κατακτήσει υπό ποικίλα προσωπεία και με πολλαπλά μέσα. Αλλωστε οι ευκαιρίες για την πραγμάτωση του ονείρου βρίσκονται κάπου εκεί έξω, αρκεί να έχεις μάτια για να τις δεις και χέρια για να τις αδράξεις. Και δεν χρειάζεται να γίνεις Χριστόφορος Κολόμβος, μας λέει στην τελευταία σελίδα του βιβλίου, για να κατακτήσεις άγνωστες γαίες. Το σπάνιο, το ιδιαίτερο, το εξωτικό μπορεί να βρίσκεται δίπλα σου, ακόμη και μέσα σου. Αρκεί να διαθέτεις αναλυτικό πνεύμα και να διεκδικείς το δικαίωμα στην έκπληξη.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά τους. Βρισκόμαστε στο Σικάγο του Μεσοπολέμου –προνομιακό και χιλιομελετημένο τόπο για τον Μπέλοου. Ο Ωγκι Μαρτς μεγαλώνει σε ένα φτωχικό σπιτικό με τους δύο αδελφούς και την εγκαταλειμμένη από τον πατέρα μάνα του. Υπάρχει μια γιαγιά που δεν είναι ακριβώς γιαγιά, υπάρχει η ευρύτερη οικογένεια με θείους και ξαδέλφια, πετυχημένους ως επί το πλείστον Εβραίους που βρήκαν στην Αμερική τη γη της Επαγγελίας. Υπάρχουν ακόμη μικροσυμμορίες που προσπαθούν να εισαγάγουν τον Ωγκι στον κόσμο της παρανομίας και ποικίλοι εργοδότες, άνθρωποι που θέλουν να συμβουλεύσουν τον ήρωά μας, να τον μυήσουν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, να τον στείλουν στο πανεπιστήμιο.

Θετική διάθεση

Ο κόσμος δεν μοιάζει να είναι ιδιαίτερα σκληρός, το αντίθετο μάλιστα, γιατί ο Ωγκι Μαρτς είναι άνθρωπος με θετική διάθεση, ιδιαίτερα διαβαστερός και το κυριότερο καλός ακροατής. Ετσι οι πάντες γύρω του αυτοανακηρύσσονται σε συμβούλους του, αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες και προσπαθούν να τον εντάξουν στο δικό τους πρόγραμμα ζωής. Μάλιστα, συχνά στην πορεία του βιβλίου είναι οι άλλοι που αποφασίζουν για τη μοίρα του. Ο ίδιος ο Ωγκι όμως δεν είναι ο τύπος που θα κυνηγήσει την καριέρα και το χρήμα παρά το ότι ο μεγάλος του αδελφός που τον καθοδηγεί και τον επιβλέπει μοσχοπαντρεύεται και εξελίσσεται σε ζάπλουτο επιχειρηματία. Ούτε θα κάνει τον γάμο συμφέροντος που του προσφέρεται στο πιάτο. Αντίθετα θα ακολουθήσει τους πιο παράξενους ανθρώπους στις πιο παράξενες περιπέτειες, εγκαταλείποντας τις ευκαιρίες αποκατάστασης που του προσφέρονται, ίσως γιατί αποδέχεται το γεγονός ότι ο κόσμος είναι ένα ατελεύτητο πεδίο περιπετειών, ένα μεγάλο πανηγύρι, το οποίο όπου και να βρεθείς κάτι θα έχει να σου προσφέρει. Αυτά μάλιστα εν μέσω του μεγάλου Κραχ του ’29 που αντιμετωπίζεται σαν μια έξωθεν φυσική καταστροφή από την οποία καλό θα ήταν, αντί να απελπίζεσαι, να προσπαθήσεις να βγάλεις το καλύτερο. Ακόμη μάλιστα και μεσούντος του Πολέμου ο ήρωάς μας διατηρεί το υψηλό, εξερευνητικό του φρόνημα.

Η ελληνίδα καμαριέρα

Ετσι τη μια στιγμή θα διώκεται από την αστυνομία όταν εμπλέκεται σε μια επιχείρηση παράνομης εισόδου μεταναστών από τον Καναδά και την άλλη θα βρεθεί εργαζόμενος στα συνδικάτα, εν μέσω ποικίλων εσωτερικών συγκρούσεων, όπου και θα συνδεθεί με μια ελληνίδα εξεγερμένη καμαριέρα. Τη μια στιγμή κάνει πολυτελείς διακοπές με μια ζάπλουτη ώριμη κυρία που θέλει να τον εντάξει στον επιχειρηματικό κόσμο, σύντομα ωστόσο θα απαχθεί από μια πλούσια νεαρά που τον παρασύρει σε μια απίστευτη περιπέτεια στο Μεξικό (όπου στόχος είναι να εκπαιδεύσουν έναν φαλακραετό στο κυνήγι της ιγκουάνας). Στην παραμονή τους εκεί θα συμβούν πολλά και διάφορα. Οι σχετικές σελίδες είναι από τις καλύτερες του βιβλίου καθώς περιγράφεται εν είδει ταξιδιωτικού δοκιμίου τόσο η ίδια η χώρα όσο και μια διεθνής κοινότητα καλλιτεχνών και τυχοδιωκτών που παρεπιδημούν εκεί, ενώ κάνει την εμφάνισή του ακόμη και ο Λέον Τρότσκι στην υπηρεσία του οποίου –λίγο πριν από τη δολοφονία του –παραλίγο να προσληφθεί ο Ωγκι. Η ερωτική ιστορία ωστόσο δεν θα μακροημερεύσει, η νεαρά θα αποδειχθεί ότι τον απατούσε, ο ίδιος ο Ωγκι γίνεται ράκος, ενώ θα ερωτευθεί μια πανέμορφη παρ’ ολίγον ηθοποιό, τη Στέλλα, με την οποία και θα παντρευτεί αργότερα, στις αρχές του πολέμου.

Το γερμανικό υποβρύχιο