Αναζήτηση
Πλήττονται καιρίως εραστές / η αιωνιότητα ακονίζει τα δόντια της / σ’ ένα βουνό από σκληρό γρανίτη / η αιωνιότητα δοκιμάζει
Τις σκοτεινές μασέλες της / καταπίνει και ξεβράζει / βιβλιάρια ασφάλισης του δημοσίου / υπέροχα κρουαζιερόπλοια
Που γέρνουν επικίνδυνα απ’ την πολύ / κοσμία πλευρίζουν τις προκυμεναίες / ξεχύνονται έντρομες οι ωραίες θεραπαινίδες χορεύτριες γυρεύοντας
μια θέση στον έλληνα Ηλιο – / σαν τι σόι πράμα είναι αυτό; / μην είναι όλες απ’ το Μπολσόι / ρωτάει ένας ανόητος υφιστάμενος /
(που περιμένει την αρραβωνιαστικιά του) / ο διπλανός του: εκείνος / έχει το στόμα κλειδωμένο / με χρυσό λουκέτο: το κλειδί
το άφησε σπίτι του η γυναίκα του / κραδαίνει ένα λευκό τηγάνι / γεμάτο αχιβάδες και αχινούς / όλα τρώγονται από μένα είπε
δεν κάνω διακρίσεις δήλωσε / ψυχρά αντικειμενική / η συνήθης ύποπτη / η Αιωνιότητα
Νυδρί, 12 Αυγ. 2009
* Ανέκδοτο ποίημα του Νάνου Βαλαωρίτη που θα περιληφθεί στη νέα συλλογή του που θα εκδοθεί το φθινόπωρο από τις εκδ. Ψυχογιός
Ο Νάνος Βαλαωρίτης σε έναν μήνα περίπου κλείνει τα 94 του χρόνια. Ακαταπόνητος ποιητής, «στρατευμένος» διανοούμενος, ενημερωμένος αναγνώστης, δημοσίευσε πριν από ενάμιση χρόνο περίπου μια νέα ποιητική συλλογή, το «Πικρό καρναβάλι», το οποίο σε δύο μήνες μέσα ξανατυπώθηκε, καθώς και μια συλλογή πρόσφατων άρθρων του γύρω από τον πολιτισμό στην Ελλάδα της κρίσης με τίτλο «Ή του ύψους ή του βάθους», και τα δύο από τις εκδ. Ψυχογιός. Το φθινόπωρο ετοιμάζεται, πάλι στον Ψυχογιό, για δύο ακόμη νέα βιβλία! Μια ποιητική συλλογή διακοσίων περίπου σελίδων με ποιήματα γραμμένα τα τελευταία χρόνια, καθώς και έναν νέο τόμο λογοτεχνικών δοκιμίων. Στο μεταξύ και ενώ στην ποίησή του είναι εκφραστικά ήπιος χωρίς να είναι πολιτικά ουδέτερος, ταυτόχρονα γράφει συνεχώς πύρινα άρθρα σε ιστοσελίδες γύρω από την κρίση, επικεντρώνοντας στο ζήτημα της Γερμανίας, την οποία από το 2010 και μετά βλέπει πάρα πολύ επικριτικά. Μιλήσαμε για όλα αυτά στο διαμέρισμά του στην Πατριάρχου Ιωακείμ – κληρονομημένο από τους γονείς του – σε ένα σαλόνι γεμάτο βιβλία, το οποίο βρίσκεται ανάμεσα σε δύο δωμάτια που, επί Κατοχής, είχαν εντελώς διαφορετική χρήση: το ένα, που κανονικά ήταν της μητέρας του, είχε επιταχθεί και έμειναν εκεί διαδοχικά τρεις γερμανοί αξιωματικοί. Στο άλλο, από την άλλη πλευρά, μαζεύονταν και συνεδρίαζαν ελασίτες και επονίτες! Ο Νάνος Βαλαωρίτης, γιος διπλωμάτη, δισέγγονος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, γεννήθηκε στη Λωζάννη αλλά μέχρι τα τέσσερά του χρόνια μεγάλωσε στο Τίμπιγκεν με γερμανίδες νταντάδες. «Οι πρώτες μου αναμνήσεις στη ζωή είναι από τη Γερμανία» μας λέει. «Ηταν η εποχή του μεγάλου πληθωρισμού (τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ‘20) και η μητέρα μου πλήρωνε εκατομμύρια μάρκα για λίγα αβγά, κρυφά μάλιστα να μη τη δει ο σπιτονοικοκύρης που ήταν πανεπιστημιακός, αλλά δεν είχε καθόλου χρήματα».
«Αργότερα», συνεχίζει, «επί Κατοχής, η μία νταντά μάς έστελνε τρόφιμα στην Αθήνα. Γι’ αυτό κανένας λαός δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται στο σύνολό του ότι είναι το ένα ή το άλλο. Θυμάμαι τους αξιωματικούς που έμεναν εδώ, τους είδα, ήταν πολύ τρομαγμένοι. Ετρεμαν μην τους στείλουν στο ρωσικό μέτωπο. Ενας μια φορά επέστρεψε μεθυσμένος και το πρωί παρακαλούσε γονατιστός τη μητέρα μου να μην τον καταγγείλει στην Κομαντατούρ. Ο τελευταίος, που ήταν σχετικά χαμηλόβαθμος και πιο λαϊκός τύπος, είπε μια μέρα στη μητέρα μου: «Ξέρω ότι ο γιος σας ακούει Λονδίνο» –τότε ήταν απαγορευμένο και τα ραδιόφωνα ήταν σφραγισμένα -, «παρακαλώ να μου πείτε πώς πάει ο πόλεμος γιατί εμείς έχουμε δώσει όρκο στον Χίτλερ να μην ακούμε ξένους σταθμούς». Κατάλαβα ότι οι Γερμανοί θα πολεμούσαν μεν μέχρι τέλους, όχι όμως γιατί ήταν γενναίοι αλλά γιατί είχαν διαταχθεί. Ακολουθούν διαταγές. Δεν είναι όλοι λύκοι, είναι κυρίως αρνιά κατά βάθος. Αλλά, αν δεν τους αντισταθείς στα ίσα, τότε σε πατάνε.
Αλλο τους χαρακτηριστικό είναι η συστηματικότητα. Είναι πολύ συστηματικοί. Αυτό στη φιλολογία, λ.χ., έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Κάνουν μελέτες που δεν τις κάνουν άλλοι λαοί. Δεν μπορείς να πεις ότι δεν έχουν προτερήματα, αλλά είναι στραμμένοι προς το κακό. Το είχε πει αυτό ο πρώτος διευθυντής της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και δάσκαλος ρητορικής του Λοτρεαμόν. «Εχουν αξιοζήλευτες επιδόσεις παντού, αλλά δυστυχώς είναι στραμμένοι προς το κακό». Και μνημόνευε ποιητές της εποχής εκείνης, του 19ου αι., που έγραφαν ύμνους στο πολυβόλο. Μην ξεχνάμε ότι και ο Κάιζερ, κάποτε, προέβη σε ολοκληρωτική σφαγή δύο αφρικανικών φυλών που δεν μπορούσε να υποτάξει. Εχουν αυτό που λέμε το χοντρό χέρι».
«Μόνοι δεν μπορούμε»
Οπότε; Τι σημαίνουν όλα αυτά ως προς τη διαπραγμάτευση; «Εμείς είμαστε ο Δαβίδ και αυτοί οι Γολιάθ. Δεν μπορείς να τους αντιμετωπίσεις με τη δύναμη αλλά μόνο με μια καλή διπλωματία. Να φέρεις με το μέρος σου τις κυριότερες μεγάλες δυνάμεις. Μόνοι μας δεν μπορούμε. Κι αυτό που κάναμε, που βγάλαμε ΣΥΡΙΖΑ, είναι ένδειξη ότι μπορούμε ακόμα και αντιστεκόμαστε. Το κάναμε πάντα αυτό ως λαός. Ομως υπάρχουν και οι δύσκολες περιστάσεις. Είναι αδιανόητο να διαπραγματεύεσαι με το περίστροφο στο κεφάλι. Μόνο με εξωτερική βοήθεια μπορεί να γίνει κάτι, πρέπει και οι Αμερικανοί να αλλάξουν στάση. Είναι ατυχία για μας που βρίσκονται τώρα σε σύγκρουση με τους Ρώσους. Αλλο λάθος αυτό, γιατί τους σπρώχνουν στην αγκαλιά της Κίνας, κάτι όχι και πολύ ευχάριστο. Προσωπικά δεν είμαι ούτε υπέρ της ρήξης ούτε όμως υπέρ της συνθηκολόγησης, γιατί αν συνθηκολογήσεις με τους Γερμανούς θα σε πατήσουν. Χρειάζεται σθένος και υπομονή ώστε αυτοί πρώτοι να ενδώσουν. Γιατί αλλιώς δεν ενδίδουν με καλοπιάσματα».
Το φιλότιμο
Μια αντίδραση στην περίοδο που περνάμε
Το φθινόπωρο θα βγει η καινούργια του ποιητική συλλογή. «Το “Πικρό καρναβάλι” γράφτηκε από το 2004 έως το 2013. Η επόμενη συλλογή είναι μια συνέχεια αυτών των ποιημάτων, λιγάκι σαν συνέχεια μιας κατάστασης, ενός συλλογισμού, μιας αντίδρασης στην περίοδο που περνάμε, την πολύ σκοτεινή και δύσκολη. Είναι επίτηδες μικρά τα ποιήματα, για να μην κουράζουν τον αναγνώστη, εμπεριέχουν ειρωνείες, παρωδίες, αναφορές στα τρεχάμενα, χωρίς όμως να βάζω θέματα, αυτά έρχονται συνειρμικά και ενσωματώνονται μέσα από τη γραφή. Ομως κρατάω και μια φόρμα, ένα είδος σύντομου στίχου, τετράστιχο συνήθως, κι αυτό με τις συνέχειες των φράσεων, τον λεγόμενο διασκελισμό, δημιουργεί μια αίσθηση αφηγηματικότητας, παρ’ όλο που δεν πρόκειται για κλασικό ποίημα του 19ου αι. με συγκεκριμένο θέμα. Ταυτόχρονα θα βγει και η συνέχεια του δοκιμίου “Για μια θεωρία της γραφής”, ο τρίτος τόμος».
Φρικτή ατμόσφαιρα
«Παντού εμφιλοχωρούν οι “εχθροί”»
Ο Νάνος Βαλαωρίτης υπήρξε ο Βενιαμίν της γενιάς του ‘30 – πρωτοδημοσίευσε το 1939. Λέει στο «Βιβλιοδρόμιο» ότι «η δεκαετία του 1930 ήταν μια μικρή Αναγέννηση για την Ελλάδα, είχε τεράστια διαφορά από τη δεκαετία του 1920. Και όχι μόνο στο λογοτεχνικό αλλά και στο φιλοσοφικό μέρος με τους υπαρξιακούς και τους νεοκαντιανούς του “Αρχείου Φιλοσοφίας”, με το “Αρχείο Μαρξιστών” – ήταν οι τροτσκιστές –, με τον υπερρεαλισμό και τον μοντερνισμό. Υπήρξε άνθηση που συνεχίστηκε και τη δεκαετία του 1940, μάλιστα μέσα στην Κατοχή γράφτηκαν πολύ σημαντικά έργα. Ισως ήταν μια μορφή αντίστασης και αυτή, η λογοτεχνία εμπλέκεται θετικά μέσα στις κρίσεις. Η χούντα, λ.χ., έβγαλε τη λεγόμενη γενιά του ‘70. Επιπλέον στην Κατοχή δεν ήταν σαν τη χούντα που υπήρχε αυστηρή λογοκρισία – οι Γερμανοί αδιαφορούσαν για τη λογοτεχνία και άφηναν ελεύθερα τα γράμματα. Γίνονταν ακόμα και θεωρητικές συγκρούσεις μέσω των περιοδικών, λ.χ. για τον υπερρεαλισμό. Συγκεντρωνόμασταν στου Εμπειρίκου μία φορά την εβδομάδα και διαβάζαμε ποίηση, από το 1942 μέχρι το 1944, όταν έφυγα κρυφά με καΐκι από το Λαύριο για την Τουρκία και μετά την Αίγυπτο. Είχα πάθει κατάθλιψη τότε, γιατί είχα καταλάβει πια ότι το αντιστασιακό κίνημα ήταν σταλινικό, είχαν εκτελέσει τροτσκιστές. Κατάλαβα ότι παντού εμφιλοχωρούν οι “εχθροί”. Και φοβόμουν κιόλας γιατί, αν άφηνες την οργάνωση, σε θεωρούσαν πιθανό προδότη. Ηταν μια φριχτή ατμόσφαιρα».
