Το σεξ, η κοινωνική ένταξη και οι αδηφάγοι του έρωτα

Σήμερα, στις Ηνωμένες Πολιτείες ζουν περίπου 50 εκατ. άτομα λατινοϊσπανικής προέλευσης. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ένας στους έξι Αμερικανούς προέρχεται από χώρες όπως το Μεξικό, η Κολομβία, η Κούβα ή η Δομινικανή Δημοκρατία. Ανάμεσα στους τελευταίους ο 46χρονος καθηγητής στο ΜΙΤ Τζούνο Ντίαζ που τιμήθηκε το 2007 με το βραβείο Πούλιτζερ για το μυθιστόρημά του «Η σύντομη θαυμαστή ζωή του Οσκαρ Γουάο» (Εκδόσεις Λιβάνη). Στις αρχές ωστόσο του εικοστού αιώνα οι Αμερικανολατίνοι ήταν ένα αμελητέο κομμάτι του πληθυσμού, συγκεντρωμένο κυρίως στις ισπανόφωνες κτήσεις που είχαν αποσπασθεί τον 19ο αιώνα είτε από τη μητέρα Ισπανία είτε από το Μεξικό (Καλιφόρνια, Τέξας, Κολοράντο, Νεβάδα, Νέο Μέξικο, Πουέρτο Ρίκο).

Εκτοτε τα πληθυσμικά δεδομένα άλλαξαν δραματικά. Το αμερικανικό όνειρο τράβηξε στις ΗΠΑ, νόμιμα ή παράνομα, εκατομμύρια ανθρώπους που είτε ήθελαν να ξεφύγουν από τη φτώχεια των τριτοκοσμικών χωρών τους είτε διώκονταν πολιτικά είτε ανήκαν στο εισοδηματικά ανώτερο τμήμα της πατρίδας τους και απέβλεπαν στις καλές σπουδές και στη μεγάλη ζωή των υπερανεπτυγμένων ΗΠΑ. Οι «λατίνοι» συγκρότησαν γειτονιές, γκέτο, σειρά από υποκουλτούρες, μεταφέροντας ήθη και έθιμα ή μπολιάζοντας με τις πολιτισμικές συντεταγμένες τους τις έτσι κι αλλιώς πολυεθνικές ΗΠΑ. Στα μέσα του περασμένου αιώνα ξεπέρασαν τα 10 εκατ. Στη στροφή του 21ου τα 35. Σήμερα τα 50 εκατ. Λόγοι στους οποίους αποδίδεται αυτή η ραγδαία πληθυσμική αύξηση είναι βεβαίως η εντεινόμενη έλξη που ασκεί η Αμερική αλλά και το νεαρό της ηλικίας των μεταναστών, το καθολικό δόγμα τους και το υψηλό προσδόκιμο ζωής, παράγοντες που απολήγουν σε πολλά παιδιά. Στα παραπάνω ίσως πρέπει να προσθέσει κανείς και τη μεγάλη ερωτική ελευθεριότητα, κυρίως μεταξύ των μαύρων εξ αυτών.

Λίγα τα δείγματα

Είναι ενδιαφέρον ότι, σε αντίθεση λ.χ. με τη μουσική και τον χορό, ελάχιστα είναι τα δείγματα καλής λογοτεχνίας που έχουμε στα χέρια μας από τις λατινογενείς κοινότητες των ΗΠΑ. Ακόμη λιγότερα είναι τα δείγματα που αναφέρονται στη ζωή των μεταναστών, στις δυσκολίες προσαρμογής τους, στη νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες, στους τρόπους ανασυγκρότησης της ζωής τους, στις γλωσσικές δυσκολίες, στα ευρύτερα ζητήματα που συνήθως στριμώχνονται υπό τον τίτλο της διαπολιτισμικότητας. Οι λόγοι ίσως είναι ο σχετικά χαμηλός βαθμός ένταξης στην αμερικανική κοινωνία, οι πολιτισμικές αποστάσεις και, το κυριότερο, η γλωσσική απόσταση. Από τις ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις ο Τζούνο Ντίαζ, κατ’ εξοχήν υπηρέτης της μικρής φόρμας, που στα τρία μέχρι σήμερα βιβλία του φώτισε τον τρόπο ζωής των 1,5 εκατ. δομινικανών μεταναστών και μέσω αυτών την ευρύτερη λατινοαμερικανική υποκουλτούρα.

Μη φαντασθείτε ωστόσο διηγήματα δακρύβρεκτα (παρότι παράγουν και δάκρυα) ή ηθογραφικού χαρακτήρα (παρότι έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον ακόμη και για τους ανθρωπολόγους ή τους γεωγράφους). Ο Ντίαζ μοιάζει να γράφει μέχρι σήμερα ένα ενιαίο κείμενο ενηλικίωσης και ένταξης με κατ’ ουσίαν έναν και μοναδικό κεντρικό ήρωα (που δεν είναι παρά ο ίδιος, ο ελαφρότατα παραλλαγμένος εαυτός του, φωτισμένος από ποικίλες οπτικές γωνίες). Για να αποφύγει δε τους κινδύνους του ηθογραφικού μελό επιλέγει το κατ’ εξοχήν διαχρονικό θέμα της λογοτεχνίας, που δεν είναι βέβαια παρά ο έρωτας.

Στο πεδίο αυτό, δόξα σοι ο Θεός, έχει να μας πει πολλά. Από ό,τι περιγράφεται με εξαιρετική αληθοφάνεια, χιούμορ και οξυδέρκεια, ο ερωτικός κόσμος των Λατίνων είναι πλούσιος και πολυποίκιλος. Ο Γιούνιορ, ο κεντρικός ήρωας και alter ego του, έχει λ.χ. πρώιμη ερωτική σχέση με μια μεγαλύτερη γυναίκα στο βραβευμένο διήγημά του «Δεσποινίς Λόρα», η οποία τρυφερά τον καθοδηγεί και παρακολουθεί μέχρι την αποφοίτησή του. Αργότερα στη ζωή του «πηδάει ό,τι κινείται». Tελικά όμως τα κάνει θάλασσα στις σχέσεις του. Ειδικά στο πρώτο και στο τελευταίο αφήγημα του τόμου («Ο ουρανός με τ’ άστρα» και «Ερωτικός οδηγός για άπιστους» αντιστοίχως), ως ενήλικος πλέον, χάνει τις αρραβωνιαστικιές του μέσα από τα χέρια του όταν αυτές ανακαλύπτουν την πολυγαμικότητά του. Η τελευταία ωστόσο δεν τον προστατεύει. Θα αναζητεί εσαεί τις γυναίκες που τον στοίχειωσαν και τον εγκατέλειψαν στα κρύα του λουτρού.

Η αποκλειστικότητα

Το σεξ, υπονοεί ο Ντίαζ, δεν είναι κάτι που κάποια ιδεατή στιγμή σε χορταίνει. Αντίθετα, οι απέραντες δυνατότητες που διανοίγει καθιστά τους Δομινικανούς, εν προκειμένω, αδηφάγους. Αυτό όμως δεν τους καθιστά και λιγότερο συναισθηματικούς ή ζηλιάρηδες. Ο Γιούνιορ αναζητά απεγνωσμένα την αποκλειστικότητα για τις συντρόφους του, αλλά παρέχει στον εαυτό του άπειρους βαθμούς ελευθερίας. Και όταν εκείνες τον παρατάνε ο κόσμος του χάνεται, τις κυνηγά απελπισμένα, δεν βρίσκει πουθενά ικανοποίηση, το σώμα του τον προδίδει. Η απιστία παράγει επιπλέον εκδίκηση, ειδικά όταν αρχίζουν να φτάνουν αγγελτήρια γάμων από τις πρώην ερωμένες. Και εν προκειμένω ο πρωταγωνιστής αναπαράγει την Τζόις Κάρολ Οουτς: «Εκδίκηση είναι να ζω καλά χωρίς εσένα».

Στα ενδιάμεσα διηγήματα της συλλογής ζούμε μεταξύ των άλλων την υπερσεξουαλικότητα του αδελφού του Γιούνιορ, του Ράφα, ο οποίος θα ζει τον έρωτα με φανατισμό μέχρι το τέλος του καθώς, ενώ πεθαίνει από λευχαιμία, εντούτοις παντρεύεται («Το αξίωμα της Πούρα»). Θα ζήσουμε ακόμη ένα διαρκές πηγαινέλα μεταξύ Νιου Τζέρσεϊ και Δομινικανής Δημοκρατίας, εξώγαμα παιδιά, τον έρωτα ως προθάλαμο της πορνείας, ως δυνατότητα και ως φόβητρο, ως εκδικητικό όπλο και ως αυτοπραγμάτωση, ως έλλειψη και ως δυνατότητα, πάνω από όλα ως απόλαυση. Με κοφτή γλώσσα, τρυφερότητα που θυμίζει Σάλιντζερ και από πρώτο χέρι γνώση των ηθών μιας μετέωρης κοινωνίας, ο Ντίαζ μπορεί ενδεχομένως να κατηγορηθεί ότι δεν πλέει σε βαθιά φιλοσοφικά πελάγη, αλλά είναι εξαιρετικά πειστικός σε ό,τι αφορά την υλικότητα της ζωής μας και την προτεραιότητα του βασικού ενστίκτου.

Η μετάφραση αποδίδει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη δύσκολη αργκό του Ντίαζ, που έχει ονομασθεί ισπανοαγγλικά. Δεν είναι πάντα εύκολο.