Το ιστορικό μυθιστόρημα «Ο άλλος Εμφύλιος» επισκοπεί με τρόπο αισθαντικό την πολυτάραχη ελληνική Ιστορία του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Ο Αλέξης Πάρνης αισθητοποιεί με αφηγηματική ενάργεια και λυρική ζέση τους κρίσιμους ιστορικούς σταθμούς της δεκαετίας 1940-1950: το έπος του ’40, την Κατοχή, την Αντίσταση, τα Δεκεμβριανά, τον Εμφύλιο, τις μετεμφυλιακές παρενέργειες. Από την πινακοθήκη τής πολλαπλά μετατοπιζόμενης στον χώρο και στον χρόνο δράσης παρελαύνει μια πλειάδα ανθρωποσυνόλων που εμβαπτίζουν τη γραφή στα βάθη ενός έκτυπου ρεαλισμού: παλαίμαχοι πολεμιστές που κουβαλούν με αξιοπρέπεια τα σωματικά και ψυχικά τους τραύματα∙ εκείνοι που πήραν τα βουνά για να σηκώσουν στα πόδια της την καθημαγμένη πατρίδα∙ οι μαυραγορίτες που θησαύρισαν εκβιάζοντας αδίστακτα την ανθρώπινη δυστυχία∙ οι ταγματασφαλίτες που χασκογελούν με έπαρση μπροστά σε απαγχονισμένους πατριώτες ανάβοντας αδιάφορα το τσιγάρο τους.

Το νέο βιβλίο του Πάρνη συνομιλεί αυτή τη φορά με την άλλη πλευρά του εμφύλιου σπαραγμού. Από τον ελασίτη Καστρινό της «Οδύσσειας των Διδύμων» (βιβλίο με το οποίο ο Πάρνης έγινε ευρέως γνωστός στο αναγνωστικό κοινό), η σκυτάλη του κεντρικού ρόλου παραδίδεται στον Γιάννη Δερβένη, παρασημοφορημένο έφεδρο υπολοχαγό του κυβερνητικού στρατού και «φιλελεύθερο εθνικόφρονα». Ο πρωταγωνιστής μεταναστεύει το 1951 στην Αμερική όπου θα του δοθεί η ευκαιρία να υλοποιήσει το κρυφό παιδικό όνειρο της ενασχόλησης με την κινηματογραφική τέχνη. Ηδη ως ερασιτέχνης έφηβος κινηματογραφιστής είχε καταγράψει στιγμές της ελληνικής Ιστορίας, όπως η ανατίναξη των γραφείων της φιλοναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ (20/9/1942) από την αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ του Κώστα Περρίκου. Ο ελληνοαμερικανός επικεφαλής της Twentieth Century Fox Σπύρος Σκούρας θα ενδιαφερθεί να γυρίσει μια ταινία για το πρώτο αυτό μεγάλο αντιστασιακό σαμποτάζ στην κατεχόμενη Ευρώπη. Ο Δερβένης θα αναλάβει το σενάριο της ταινίας εντάσσοντας σε αυτήν τα αυθεντικά πλάνα της ανατίναξης που είχε τραβήξει ο ίδιος. Η εσπευσμένη, ωστόσο, επάνοδός του στην Ελλάδα εγκαινιάζει ένα νέο μεγάλο κεφάλαιο της ζωής του με τολμηρές προκλήσεις και αποκαλύψεις. Ο ήρωας από φιλόδοξος οπερατέρ της σύγχρονης Ιστορίας της Ελλάδας θα γίνει οπερατέρ της προσωπικής του μοιραίας εμπλοκής στα απρόβλεπτα και ιδιότροπα ξυπνήματα της Ιστορίας.

Κινηματογραφικά καρέ

Ο Πάρνης μεταχειρίζεται με υποδειγματική κινηματογραφική κατόπτευση τα επίπεδα του χρόνου και τις εστιάσεις του χώρου χάρη στη συνδυαστική αξιοποίηση αναδρομικών αφηγήσεων, «παρεκβάσεων», εγκιβωτισμένων ιστοριών και υποδόριων ή ρητών προσημάνσεων της πλοκής. Στον αφηγηματικό ιστό του βιβλίου ζωντανεύει η καθημερινότητα των αρχών της δεκαετίας του 1950 στην Αμερική και στην Ελλάδα. Ψυχογραφούνται δύο παράλληλες κοινωνικές τοιχογραφίες. Από τη μια η Αμερική του αναδυόμενου μακαρθισμού, του ψυχρού πολέμου, των φυλετικών διακρίσεων, της αθέατης συναλλαγής οικονομικού και πολιτικού παραγοντισμού, των αυτοδημιούργητων μεταναστών, του σαθρού αμερικανικού ονείρου, του έκλυτου υλικού ευδαιμονισμού. Από την άλλη, η Ελλάδα με την αζήτητη προίκα των παθών ενός σκληρού Εμφυλίου και μιας ασίγαστης ιδεολογικής σύγκρουσης. Ο Πάρνης, όμως, δεν αυτοπαγιδεύεται στη συγκριτική συνεξέταση των δύο κόσμων. Αντίθετα, ανατέμνει φιλοσοφικά τις έννοιες της δύναμης και της βίας και επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε αμείλικτα ερωτήματα αναφορικά με τις νομοτέλειες, τις αντινομίες και τα αδιέξοδα της ανθρώπινης ζωής. Εδώ γίνεται αισθητός ο αντίλαλος από τη θουκυδίδεια «παθολογία του πολέμου»: ο πόλεμος είναι ο μέγιστος διαφθορέας των ανθρώπων και της ζωής, ενώ η εμφύλια τραγωδία αποτιμάται στην ορθή της διάσταση με μέτρο την ηθική και ψυχολογική διάθλαση των συνεπειών της στην καθημερινότητα και στις διαπροσωπικές σχέσεις των απλών ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτό δεν μπορεί παρά να υπογραμμιστεί η αυστηρή κριτική ματιά του Πάρνη. Τα μοιραία ιστορικά λάθη και οι δογματικές αγκυλώσεις της Αριστεράς, η αδυναμία να συγκροτηθεί ένα πανεθνικό αντιστασιακό κίνημα χωρίς διασπαστικές ιδεολογικές τάσεις, η ύπουλη ανάμειξη του βρετανικού παράγοντα στην ελληνική υπόθεση, η επαίσχυντη ενσωμάτωση των δωσίλογων στον κρατικό μηχανισμό της μεταπολεμικής ελληνικής κοινωνίας είναι μερικά μόνο από τα θέματα που απασχολούν τον συγγραφέα.

Ο Θεοδόσης Ν. Νικολαΐδης είναι φιλόλογος.

Ο άλλος Εμφύλιος, ο εσωτερικός

Τον συγγραφέα δεν τον απασχολεί ο Εμφύλιος που ως ιστορικό γεγονός έληξε στις κορυφογραμμές του Γράμμου, αλλά ο άλλος Εμφύλιος, «ο ενδόμυχος και κρυφός με τη συνείδηση», αυτός που, σύμφωνα με τα γραφόμενά του, μαίνεται όταν πολεμάς «τη λιγοψυχιά με το κουράγιο, την απόγνωση με την ελπίδα, την τρέλα με το λογικό». Είναι ο Εμφύλιος που περιγράφει η Αρετούσα του βιβλίου: «Αν θες να ξέρεις, Γιάννη μου, έζησα κι εγώ τον δικό μου Εμφύλιο! Αυτόν τον εσώψυχο που δεν τον βλέπει και δεν τον ακούει κανείς άλλος εκτός απ’ τον εαυτό σου!». Σαν να ακούς τους στίχους του Αναγνωστάκη: «Ομως ο Πόλεμος δεν τέλειωσεν ακόμα. / Γιατί κανένας πόλεμος δεν τέλειωσε ποτέ!».

Σε κάποια σημεία του μυθιστορήματος ο βιβλιογραφικός υπομνηματισμός της αφήγησης μου έφερε στον νου ένα γνωστό αυτοσχόλιο του Καβάφη που θεωρώ ότι εικονογραφεί όχι μόνο το άκρως επιτυχημένο εγχείρημα του Πάρνη να αναθέσει στη λογοτεχνία ρόλο συνομιλητή με την Ιστορία, αλλά και την ιδιαιτερότητα των θεματικών και στυλιστικών επιλογών του συγγραφέα: «Εγώ είμαι ποιητής ιστορικός».

Οδοιπορικό

Ενας ήρωας σαν σύγχρονος Οιδίποδας

Διαβάζοντας τον «Αλλο Εμφύλιο» έχεις την αίσθηση ότι παρακολουθείς ένα επίπονο οδοιπορικό αυτογνωσίας του κεντρικού ήρωα, ο οποίος από μια απρόσμενη τροπή της τύχης επιστρέφει στη γενέθλια γη του σαν σύγχρονος Οιδίποδας για να αποκαταστήσει με ασήκωτο προσωπικό κόστος την ηθική τάξη και την ιστορική αλήθεια.

Εως τη λυτρωτική για τον ίδιο και για τον αναγνώστη κάθαρση, θα αναμετρηθεί με παλιές βεβαιότητες, θα αποκαθηλώσει το μονοσήμαντο κοίταγμα των πραγμάτων και θα φτάσει στην απόδοση της Νέμεσης με όπλο την ενδοσκόπηση, την αξία της ατομικής συνείδησης και την προσωπική αίσθηση του χρέους.

Η μεταμόρφωση του ήρωα ήδη εκκολαπτόταν από τη στιγμή που πάτησε το πόδι του στην Αμερική ως ήρωας πολέμου: «Ο Γιάννης έδειξε το δάφνινο στεφάνι που ‘χε αποθέσει ο «ηθοποιός» στο τραπέζι. «Εχει αρχίσει κιόλας να μαραίνεται» είπε. «Ομως, το ακάνθινο στεφάνι του πολέμου θα ματώνει ολοζωής την καρδιά μου»».

Aλέξης Πάρνης

Ο άλλος Εμφύλιος

Εκδ. Καστανιώτη, 2014, σελ. 688

Τιμή: 23,50 ευρώ

Τελευταία Νέα