Το 1829, η Αγκνες Μάγκνουσντοτιρ, μια ισλανδή παραδουλεύτρα, καταδικάζεται σε θάνατο για τον φόνο του αφέντη της και ενός άλλου άνδρα. Καθώς την εποχή εκείνη η Ισλανδία βρίσκεται υπό την κυριαρχία της Δανίας, η ποινή πρέπει να πάρει βασιλική σφραγίδα και να επικυρωθεί από την Κοπεγχάγη, μια διαδικασία που διαρκεί πολλούς μήνες. Στην Ισλανδία δεν υπάρχουν φυλακές. Η μελλοθάνατη μεταφέρεται από το μπουντρούμι όπου κρατείται προσωρινά για να ζήσει σε μια απομονωμένη φάρμα του ισλανδικού Βορρά, περιμένοντας την εκτέλεσή της. Στο μεταξύ, δουλεύει με τον αγρότη και την οικογένειά του στο κτήμα, ενώ ένας νεαρός ιεροδιάκονος αναλαμβάνει τη σωτηρία της ψυχής της.

Αληθινή ιστορία
Τα «φονικά του Ιλουγκάσταντιρ» είναι μια υπόθεση πέρα για πέρα αληθινή. Η Αγκνες Μάγκνουσντοτιρ ήταν η τελευταία γυναίκα που εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό στην Ισλανδία. Το τσεκούρι της εκτέλεσης μάλιστα μπορεί να το δει κανείς ακόμη στο μουσείο του Ρέικιαβικ. Η ιστορία της φόνισσας ακούγεται ακόμη στις αφηγήσεις των ντόπιων τις κρύες νύχτες του ισλανδικού χειμώνα. Ετσι την άκουσε η Αυστραλή Χάνα Κεντ, που βρέθηκε κι εκείνη στην Ισλανδία στα 17 της μέσω ενός προγράμματος ανταλλαγής. Μια ξένη κι εκείνη, απομονωμένη στη χώρα των πάγων, ενδιαφέρθηκε αμέσως για την Αγκνες. «Ολοι μιλούσαν για μια σατανική γυναίκα, μια μάγισσα» θυμάται σε μια συνέντευξή της. «Αλλοι απέφευγαν να αναφέρουν καν το όνομά της». Η Κεντ αποφάσισε να ψάξει για την αληθινή γυναίκα που κρυβόταν πίσω από το στερεότυπο. Κι αν δεν ήταν το τέρας που όλοι περιέγραφαν; Αν η ιστορία της είχε κι άλλη πλευρά και ήταν πιο περίπλοκη από αυτή που νόμιζαν όλοι;
Κάπως έτσι προέκυψαν τα «Εθιμα ταφής» που εκδόθηκαν το 2013. Κέρδισαν αμέσως τη συμπάθεια κοινού και κριτικών, χάρισαν στην 28χρονη τότε πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέα αρκετά βραβεία και τώρα κερδίζουν και τους έλληνες αναγνώστες που υποδέχτηκαν με θέρμη το παγωμένο μυθιστόρημα από τις εκδόσεις Ικαρος (με το εντυπωσιακό πρωτότυπο εξώφυλλο από τον Χρήστο Κούρτογλου). Πραγματικά φιλόδοξη προσπάθεια, με πολλές προκλήσεις. Πώς θα μπορούσε ένα κορίτσι από την Αυστραλία να γράψει ένα μυθιστόρημα, η ιστορία του οποίου διαδραματίζεται δύο αιώνες πριν σε μια ξένη χώρα και είναι βασισμένη σε ένα πολυσυζητημένο και καλά τεκμηριωμένο γεγονός; Πόσω μάλλον όταν ο σκοπός της συγγραφέως είναι να φέρει τα πάνω κάτω.
Κι όμως η Κεντ τα καταφέρνει. Σπάει τη διήγησή της σε κομμάτια, χρησιμοποιεί πολλαπλούς αφηγητές, σκαλίζει αρχεία και ανάμεσα στα μυθιστορηματικά κομμάτια παρουσιάζει αυθεντικά στοιχεία της ιστορίας της Αγκνες. Και σε τοποθετεί τόσο μέσα στην ιστορία, σε σημείο που γυρίζοντας τις σελίδες νιώθεις ολοένα και περισσότερο το κρύο του ισλανδικού χειμώνα στο πετσί σου.
Τα «Εθιμα ταφής» ξεκινούν καλοκαίρι. Ενα καλοκαίρι μακρών ημερών «με τον ήλιο να ζεσταίνει τα κόκαλα της γης, ώσπου να αρχίσουν να φτάνουν σμάρι οι κύκνοι στη λίμνη και τα σύννεφα να σηκώνονται για να φανεί ψηλός ο ουρανός: ψηλός και καταγάλανος. Τόσο γαλανός που σου ‘ρχεται να κλαις». Η οικογένεια του αγρότη Γιον Γιόνσον ενημερώνεται πως θα γίνει δεσμοφύλακας της φόνισσας και τρομοκρατείται.

Καλοκαίρι και χειμώνας

Αρχικά, πατέρας, μάνα και κόρες αποφεύγουν κάθε επαφή μαζί της. Ομως η αγροτική ζωή είναι δύσκολη. Γονείς, παιδιά και εργάτες του αγροκτήματος αναγκάζονται να δουλέψουν πλάι πλάι με τη φόνισσα. Ο νεαρός ιεροδιάκονος Τότι προσπαθεί να γνωρίσει τη σιωπηλή Αγκνες, να την κάνει να εξομολογηθεί τα κρίματά της ώστε να φύγει αγνή για τον άλλο κόσμο. Το καλοκαίρι τελειώνει, δίνοντας τη θέση του στον χειμώνα. Τις ατελείωτες νύχτες οι ψυχές ανοίγουν. Κοιμούνται άλλωστε όλοι μαζί στο σπίτι, σε ένα δωμάτιο. Ανακαλύπτουν ο ένας τον χαρακτήρα του άλλου και διαπιστώνουν ότι πολλές φορές αυτό που είμαστε στην πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετικό από την εικόνα που έχουν οι άλλοι για μας. Ομως η ζεστασιά της συντροφιάς δίνει τη θέση της στο κρύο. Το χιόνι σκεπάζει την κοιλάδα σαν λινό σεντόνι, «σαν σάβανο που περιμένει το νεκρό σώμα του ουρανού να πέσει από ψηλά». Και έρχεται το σκοτάδι.
Επιτεύγματα

Η γλώσσα, η ταύτιση και τα μικροπταίσματα

Στα «Εθιμα» τα επιτεύγματα της Χάνα Κεντ είναι δύο. Το πρώτο και το βασικότερο είναι η εξαιρετική χρήση της γλώσσας. Σχεδόν ποιητική, με ποικιλία χρωμάτων και σχεδίων, τρεμοπαίζει και μεταμορφώνεται όπως το βόρειο σέλας. Αρπάζει τον αναγνώστη και τον τραβάει μέσα στο βιβλίο, είτε περιγράφει τα άγρια μελαγχολικά τοπία της Ισλανδίας είτε σκιαγραφεί τους διαφορετικούς χαρακτήρες των πρωταγωνιστών είτε περιγράφει πραγματικά δραματικές σκηνές (όπως για παράδειγμα σε μία από τις πιο δυνατές σεκάνς του βιβλίου, την πρόωρη γέννα της θετής μητέρας της Αγκνες μέσα στο καταχείμωνο). Η βία μέσα από τις λέξεις αντανακλά στο περιβάλλον· σαν να κλείνει το μάτι η Κεντ στον Κόρμακ ΜακΚάρθι και τους «Ματωμένους μεσημβρινούς» του. Ιδιαίτερα προσεγμένη η μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου που αποδίδει σωστά και την προφορά των δύσκολων ισλανδικών ονομάτων και τοπωνυμίων (σε αντίθεση με κάποιες κακές αποδόσεις σε ελληνικές μεταφράσεις σκανδιναβικής λογοτεχνίας).

Το δεύτερο επίτευγμα της συγγραφέως είναι η ταύτιση –τηρουμένων των αναλογιών –του αναγνώστη με μια φόνισσα. Δεν είναι κάτι καινοφανές στη μυθιστοριογραφία ο πρωταγωνιστής να είναι δολοφόνος. Αμέσως μου έρχονται στο μυαλό η Φραγκογιαννού του Παπαδιαμάντη, ο Ρασκόλνικοφ του Ντοστογέφσκι, ο Γκρενουίγ του Ζισκίντ κ.ά. Αλλά είναι λίγες οι φορές που ο αναγνώστης συμπάσχει τόσο με τον αντιήρωα και ελπίζει ότι έως το τέλος κάτι θα γίνει και θα τη γλιτώσει.

Κάποια προβλήματα τα έχουν τα «Εθιμα ταφής», όπως άλλωστε θα περίμενε κανείς από ένα πρώτο μυθιστόρημα. Υπάρχουν στιγμές που η Κεντ πλατειάζει λίγο παραπάνω, ειδικά στην αρχή, ενώ δείχνει να δειλιάζει στην ανάπτυξη κάποιων από τους ήρωες της ιστορίας. Θα ήθελα κάτι περισσότερο για τον ιερέα καθώς και για τις δύο κόρες του αγρότη. Παρ’ όλα αυτά, τα «Εθιμα» ήταν ένα από τα καλύτερα βιβλία που διάβασα τον τελευταίο χρόνο. Ενα ατμοσφαιρικό, συγκινητικό ντεμπούτο μιας συγγραφέως που μας κάνει να περιμένουμε κι άλλα από εκείνη. Το Χόλιγουντ πάντως, από ό,τι ακούω, ήδη το πρόσεξε, με την οσκαρική Τζένιφερ Λόρενς να ετοιμάζεται να ενσαρκώσει την Αγκνες.

Hannah Kent

Εθιμα ταφής

Μτφ. Μαρία Αγγελίδου

Εκδ. Ικαρος 2014, σελ. 420

Τιμή: 15 ευρώ