Ο Περέκ (1936-1982) γεννήθηκε στο Παρίσι. Εχασε τους γονείς του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (ο πατέρας του τραυματίστηκε θανάσιμα σε μάχη με τους Γερμανούς και η μητέρα του πέθανε στο Αουσβιτς). Τον μικρό Περέκ υιοθέτησε μια θεία του. Το ορφανό παιδί άρχισε από τα δεκατρία του ψυχοθεραπεία, για να αντιμετωπίσει τα τρομερά συμβάντα του βίου του.

Ο Περέκ υπηρέτησε στον στρατό ως αλεξιπτωτιστής και εργάστηκε στη βιβλιοθήκη του Εργαστηρίου Νευροφυσιολογικών Ερευνών του CNRS ως αρχειοθέτης. Πιθανόν η αρχειακή εργασία να λειτούργησε ως συγγραφικό καύσιμο, όπως σημειώνουν αρκετοί μελετητές. Το 1967 εντάχθηκε στο Εργαστήρι Δυνητικής Λογοτεχνίας (OULIPO: Ouvroir de Litterature Potentielle), το οποίο είχαν ιδρύσει ο Queneau μαζί με τον Lionnais το 1960. Ο Περέκ υπήρξε ασυγκράτητος στα συγγραφικά παίγνια. Αλλωστε, όταν είχε ερωτηθεί «Τι θα ήθελε να είναι» με βάση το περίφημο ερωτηματολόγιο του Προυστ, είχε απαντήσει: «Ανθρωπος των γραμμάτων». Για να διασαφηνίσει αμέσως μετά: «Ενας άνθρωπος των γραμμάτων είναι ένας άνθρωπος που δουλειά του είναι τα γράμματα του αλφαβήτου». Πράγματι, ο Περέκ συναγωνιζόταν τα λεξικά κι έπαιζε με τους φθόγγους: «γραφή κειμένου χωρίς Ε/ ή χωρίς να υπάρχουν άλλα φωνήεντα παρά μόνο το Ε’ ή το Α’ ή κειμένου εντελώς αναστρέψιμου» κ.ο.κ.

Το ανά χείρας κείμενο έχει ως συγγραφική αφορμή ένα οργανόγραμμα, το οποίο χρησιμοποίησε ως «γενεσιουργό καταναγκασμό». Στο πρώτο δισέλιδο παρατίθενται οι δαιδαλώδεις εναλλακτικές διαδρομές, ενέργειες και σκέψεις που κάνει κανείς προκειμένου να βρεθεί μπροστά στον προϊστάμενό του, για να ζητήσει αύξηση. Ο ίδιος ο Περέκ σημειώνει:

«Κάνοντας ακριβώς το αντίθετο απ’ ό,τι έκανε ο Κενό […] ανέπτυξα γραμμικά ένα οργανόγραμμα. Ενώ η συγκεκριμένη υπόθεση (το να ζητήσεις μια αύξηση από τον προϊστάμενο της υπηρεσίας σου) χωράει, με όλες τις υποθέσεις, τις εναλλακτικές επιλογές και τις αποφάσεις σε μια κανονική σελίδα, εμένα μου χρειάστηκαν είκοσι δύο σε διπλές στήλες και με όχι μεγάλα στοιχεία για να εξερευνήσω διαδοχικά όλα τα ενδεχόμενα».

Δαίδαλος

Ο Περέκ σε αυτό το εξτρεμιστικά παιγνιώδες κείμενο τανύζει τη λογοτεχνία στα όριά της. Σε ένα άστικτο αφήγημα που αποτελεί μεταφραστική πρόκληση και άθλο, με πολλαπλές εναλλαγές ύφους, παραλλαγές φράσεων σε ηχητικό, σημασιολογικό, ρυθμικό και μικρολεκτικό επίπεδο, αλλά δαιδαλώδη σύνταξη που αναπτύσσεται κατά κύματα, δοκιμάζει τους εξαντλητικούς συνδυασμούς που αποδίδουν τις κινήσεις του υπαλλήλου, ο οποίος έχει αποφασίσει να ζητήσει αύξηση.

Η αφήγηση εκκινεί ανέφελα: «Κι αφού η σκέψη σας ωρίμασε κι αφού οπλιστήκατε με όλο σας το θάρρος, αποφασίσατε να πάτε να βρείτε τον προϊστάμενο της υπηρεσίας σας για να του ζητήσετε μια αύξηση…». Αναπτύσσεται με ατελείωτες, σχεδόν ιλιγγιώδεις, κορδέλες εναλλακτικών περιστατικών και διαδρομών, οι οποίες εξαντλούν τον αναγνώστη –ενίοτε τον αποκαρδιώνουν, πράγμα που αποτελεί για τον Περέκ, στη συγκεκριμένη περίπτωση, συγγραφικό στόχο.

Το διαφωτιστικό επίμετρο του Μπερνάρ Μανιέ δίνει τα κλειδιά για την πρόσληψη του κειμένου. Ο Μανιέ αποτυπώνει τον μηχανισμό των λεκτικών εκείνων στοιχείων που συνδυάζονται, για να δώσουν τις επιμέρους παραλλαγές. Σημειώνουμε ενδεικτικά τις είκοσι παραλλαγές που αφορούν την αναφορική πρόταση, η οποία συνοδεύει τη λέξη επιχείρηση ή εταιρεία –κυρίως γιατί μέσα από αυτές διαφαίνεται όχι μόνο η παιγνιώδης οπτική αλλά και η υπονομευτική ιδεολογία του συγγραφέα. Η εταιρεία, λοιπόν:

1) «που σας απασχολεί», 2) «που σας χρησιμοποιεί», 3) «που σας εκμεταλλεύεται», 4) «που σας πληρώνει», 5) «που σας απασχολεί και μάλλον σας εκμεταλλεύεται», 6) «της οποίας δεν αποτελείτε και το πλέον εξέχον μέλος», 7) «που σας πληρώνει για να κάνετε τον γύρο διαφόρων υπηρεσιών το σύνολο των οποίων αποτελεί το όλον ή μέρος μιας από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις μιας από τους τομείς κλειδιά της πλέον εθνικής μας βιομηχανίας», 8) «όπου για έναν ψωρομισθό χάνετε τα καλύτερα χρόνια της ζωής σας», 9) «με την οποία κακώς ταυτίζεστε», 10) «που υπερασπίζει τα δικαιώματα της επιχείρησης που σας απασχολεί», 11) «όπου έχετε χάσει τον περισσότερο χρόνο σας», 12) «που τσιγκούνικα σας εξασφαλίζει τα μέσα επιβίωσής σας», 13) «η οποία είναι ο μοναδικός σας ορίζοντας», 14) «της οποίας το πολύ να είστε ένα αξιοθρήνητο πιόνι», 15) «στην οποία χρωστάτε τα πάντα», 16) «που χρησιμοποιεί τον ηλεκτρονικό σας επικολλητή», 17) «στην οποία αισθάνεστε υπερήφανος να ανήκετε», 18) «που σας τα έχει δώσει όλα», 19) «όπου πλήττετε θανάσιμα σαράντα πέντε ώρες τη βδομάδα», 20) «όπου λιώνετε».

Η παρωδία

Ο Περέκ είναι ένας δαιμόνιος λεξιλάγνος λεξιπλάστης, συγγραφέας των λεπτών ηχητικών και σημασιολογικών αποχρώσεων. Δεν ξέρω αν κάποιος αμύητος θα καταφέρει να διαβάσει το ιλιγγιώδες κείμενό του ώς το τέλος. Αλλωστε η παρωδία του φτάνει στα όριά της. Ομως, επειδή οι περισσότεροι από μας ξέρουμε τι εστί βιοποριστική εργασία, θα αναγνωρίσουμε, πιστεύω, τον εαυτό μας σε δέκα τουλάχιστον εκδοχές των είκοσι αναφορικών προτάσεων. Οι πιο αμφίθυμοι ή κυκλοθυμικοί ίσως αναγνωρίσουν τον εαυτό τους σε περισσότερες. Αυτό δεν είναι η λογοτεχνία; Η τέχνη του να βάζει κανείς την ανθρώπινη εμπειρία σε λέξεις.

Τελευταία Νέα