ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ
ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΑ ΠΑΝΤΟΕΙΔΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΗΣ
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ; ΑΥΤΟ ΤΟ ΚΡΙΣΙΜΟ ΚΑΙ ΥΠΟΝΟΜΕΥΤΙΚΟ
ΕΡΩΤΗΜΑ ΕΘΕΣΕ Ο ΖΕΜΠΑΛΝΤ ΣΕ ΕΝΑ ΑΣΥΝΗΘΙΣΤΟ
ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ, ΟΠΟΥ ΜΕ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΕΠΙΝΟΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΣΥΝΕΝΩΣΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ
ΤΟΥ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ, ΜΕ ΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΠΟΥ ΒΙΩΣΑΝ ΤΗ ΦΘΟΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΞΕΡΙΖΩΜΟ
Κορυφαία πρόταση αντισυμβατικής μυθοπλασίας, το βιβλίο του W.G. Sebald με τον συμβολικό τίτλο Οι δακτύλιοι του Κρόνου, είναι ένα ασυνήθιστο οδοιπορικό από έναν πολυβραβευμένο συγγραφέα, έναν κλασικό σύμφωνα με το πιο απαιτητικό διεθνές αναγνωστικό κοινό, που χειρίστηκε με τρόπους καινοτόμους και με υψηλό αίσθημα ευθύνης τα μείζονα ζητήματα του 20ού αιώνα: πολέμους, γενοκτονίες, ξεριζωμούς, εγκλήματα κατά των ανθρώπων και κατά της φύσης. Το βιβλίο δημοσιεύθηκε το 1995, λίγα χρόνια μετά τους Ξεριζωμένους (1992). Ηταν ένας ενδιάμεσος σταθμός πριν από το περίφημο μυθιστόρημά του Αούστερλιτς (2001), που δημοσιεύθηκε τη χρονιά του θανάτου του σε αυτοκινητικό δυστύχημα.

Στους Δακτύλιους του Κρόνου ο οδοιπόροςαφηγητής, που εύκολα θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε με τον ίδιο τον Ζέμπαλντ, αφηγείται το χρονικό της πεζοπορίας του έπειτα από μια «επιλό χεια» κατάθλιψη που ακολούθησε μετά την εργώδη προσπάθεια της συγγραφής ενός πονήματος, κατάσταση που γνωρίζουν καλά οι συγγραφείς συγγραμμάτων και διατριβών πάσης φύσεως. Η πεζοπορία γίνεται τον Αύγουστο, μήνα μεταβατικό που υποθάλπει την «κρόνια» μελαγχολία, ιδιαίτερα στα βόρεια κλίματα, αλλά όχι μόνο.

Πεζοπορία

Οπως εκείνοι οι ευφάνταστοι οδοιπόροι και ταξιδευτές του ρομαντισμού, ο Γκαίτε, ο Χέλντερλιν, ο Σουίφτ, ο Κόλριτζ, ο αφηγητής αφηγείται τη δική του πεζοπορία στις ακτές της Ανατολικής Αγγλίας, που τις χωρίζει από την Ολλανδία και τη Γερμανία- πατρίδα του Ζέμπαλντ- η Γερμανική Θάλασσα. Τον ακολουθούμε στο Νόριτς, που υπήρξε κάποτε η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη μετά το Λονδίνο, κέντρο υφαντουργών και μεταξοτρόφων και πατρίδα επιφανών λογίων του 17ου αιώνα, όπως ο Τόμας Μπράουν, κι ακόμη στις πολιτείες και στα άλλοτε διάσημα θέρετρα του 19ου αιώνα στις ακτές του Σάφολκ, όπως το Σάουθοουλντ, το Λόεστοφτ, το Σάμερλευτον, που σήμερα παρακμάζουν, και πιο νότια, στο Ντάνιτς και στο Μίντλτον, περιοχές που φέρουν βαθιά τα ίχνη της φθοράς από τη διάβρωση του εδάφους, τις πυρκαγιές, τους κυκλώνες και τις ασθένειες των φυτών.

Ο αφηγητής, που μπορούμε να τον φανταστούμε μπροστά στις βραχώδεις ακτές όπως εκείνον τον «Οδοιπόρο» στον ομώνυμο μελαγχολικό πίνακα του Γερμανού ρομαντικού ζωγράφου Κάσπαρ Νταβίντ Φρίντριχ, εμπλέκει στην ιστορία της δικής του περιπλάνησης άλλες ιστορίες, που έχουν όλες κοινό θέμα τους την πλανητική και διαχρονική ιστορία της καταστροφής σε διαφορετικά επίπεδα, τα οποία συνενώνει με μοναδική επινοητικότητα και γνώση: οι φυσικές καταστροφές συναντούν τις καταστροφές που προκαλεί ο άνθρωπος και, τέλος, όλα αυτά συναιρούνται στην καλλιτεχνική δημιουργία, που έρχεται εκ των υστέρων να αποτυπώσει, με χρώματα ή λέξεις, τις μνήμες και τα βιώματα από όλα αυτά, ή ακόμη τα όνειρα και τους εφιάλτες των δημιουργών και των αναγνωστών, μέσα στη γενικότερη δυσκολία να ξεχωρίσουμε την ευθύνη των δραστών από εκείνη των θεατών.

Αφανείς μάρτυρες

Οι εικόνες της φθοράς και της καταστροφής στις ακτές της Νέας Αγγλίας είναι αυτές που οδηγούν συνειρμικά τον αφηγητή σε ένα εντελώς διαφορετικό οδοιπορικό, σε βιβλία που πραγματεύονται την τύχη των όντων από τον ζωικό και φυτικό κόσμο, κι ακόμη την τύχη ανθρώπων, πληθυσμών, κοινωνικών ομάδων, όπως την αποτύπωσαν με τα μέσα της παρατήρησης και της φαντασίας άλλοι, παλαιότεροι αφηγητές, φυσιοδίφες, ιστορικοί, ταξιδιώτες, ποιητές. Πρωτεύουσα θέση έχουν τα κείμενα του γιατρού, αρχαιογνώστη και μυστικιστή του 17ου αιώνα Τόμας Μπράουν, συγγραφέα βιβλίων για φανταστικά όντα, που ενέπνευσαν μεταγενέστερους και νεωτερικούς όπως ο Πόε και ο Μπόρχες.

Ακολουθεί η περιήγηση στα λογοτεχνικά, αυτοβιογραφικά και βιογραφικά κείμενα συγγραφέων που βίωσαν βαθιά, μέσα στα δικά τους ταξίδια και τις περιπλανήσεις, τη φθορά και τον ξεριζωμό. Ο αφηγητής οδηγεί τον αναγνώστη στις ιστορίες ζωής και στις ιδιαιτερότητες της γραφής του Φλομπέρ, του Τζόζεφ Κόνραντ, του Σατομπριάν, του Εντουαρντ Φιτζτζέραλντ, του Σουίνμπερν. Εμφανίζονται ιστορικά πρόσωπα, όπως η αυτοκράτειρα της Κίνας του 19ου αιώνα Τζου Σι, καθώς και λιγότερο διάσημα πρόσωπα όπως ο Ρότζερ Κέισμεντ (ο ιρλανδός πρόξενος της Μεγάλης Βρετανίας στο Κονγκό στον 19ο αιώνα, υποστηρικτής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μαύρων και αργότερα των Ιρλανδών, που διώχθηκε και εκτελέστηκε για προδοσία με την πρόσθετη κατηγορία της ομοφυλοφιλίας). Πλάι σ΄ αυτούς εμφανίζονται και πολλοί άλλοι, «αφανείς» μάρτυρες της ιστορίας, που ο αφηγητής-οδοιπόρος συνάντησε στην πορεία του και κατέγραψε τις αφηγήσεις τους, εν είδει προφορικής μαρτυρίας.

Υστερα από τις επισκέψεις του σε τόπους, βιβλία και μουσεία, ο οδοιπόρος-αφηγητής θα διαπιστώσει ότι τα μεγάλα μουσεία της Ευρώπης, το Μάουριτσχαους στη Χάγη και η Τέιτ Γκάλερι στο Λονδίνο, έγιναν χάρη «στο κεφάλαιο που συσσωρεύτηκε κατά τον 18ο και 19ο αιώνα από την καλλιέργεια κάθε μορφής δουλεμπορίου», και ότι «ένα από τα πλέον δοκιμασμένα μέσα για τη νομιμοποίηση αυτού του χρήματος υπήρξε ανέκαθεν η προαγωγή των τεχνών, η αγορά και η έκθεση αντικειμένων τέχνης».

Τελευταία Νέα