ΕΙΝΑΙ ΑΡΑΓΕ Η ΛΕΓΟΜΕΝΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΕΞ
ΟΡΙΣΜΟΥ ΠΡΟΣΧΗΜΑΤΙΚΗ, ΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ
ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΕΜΒΑΙΝΟΥΝ; Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ ΑΥΤΟΝΟΗΤΗ. ΙΔΙΩΣ ΑΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙ
ΚΑΝΕΙΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ ΣΤΟ ΝΑΥΑΡΙΝΟ
Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, με τις στρατιωτικές επεμβάσεις στη Σομαλία, στο Ιράκ (Κούρδοι), στη Βοσνία και τη Σερβία (Κόσοβο) ήλθε στην επιφάνεια η έννοια της ανθρωπιστικής επέμβασης. Η ανθρωπιστική επέμβαση έχει θερμούς οπαδούς που πιστεύουν ότι όταν τίθεται θέμα εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας (εθνοκάθαρση, γενοκτονία) τότε επιτρέπεται εν ανάγκη και στρατιωτική επέμβαση, ακόμη και αν δεν υπάρχει εξουσιοδότηση από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Οι αντίπαλοι της ανθρωπιστικής επέμβασης επικαλούνται τις θεμελιώδεις αρχές της κυριαρχίας, της μη επέμβασης και μη χρήσης βίας. Η θέση υπέρ της ανθρωπιστικής επέμβασης έχει απήχηση κυρίως στον φιλελεύθερο επιστημονικό, διπλωματικό και πολιτικό χώρο. Η θέση εναντίον υποστηρίζεται από τα δύο άκρα του ιδεολογικού φάσματος, από τον δεξιό συντηρητισμό τύπου Κίσινγκερ αλλά και από μεγάλο τμήμα της αριστερής διανόησης (Έντουαρντ Σαΐντ, Νόαμ Τσόμσκι κ.ά.).

Στην Ελλάδα η συντριπτική πλειονότητα είναι κατά της ανθρωπιστικής επέμβασης, που τη θεωρεί εξ ορισμού χονδροειδές πρόσχημα των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Ο καθηγητής Γκάρι Μπας, υποστηρίζει ωστόσο ότι η πρώτη ανθρωπιστική επέμβαση ιστορικά ήταν η Ναυμαχία στο Ναυαρίνο (1827) και η γενικότερη επέμβαση της Βρετανίας, της Ρωσίας και της Γαλλίας (1827-29) που έσωσε τους Έλληνες από τον Ιμπραήμ εξασφαλίζοντας την ελληνική ανεξαρτησία.

Η θέση αυτή του Μπας δεν είναι καινοφανής. Μάλιστα, η κυρίαρχη άποψη ανάμεσα στους νομικούς διεθνολόγους από το 1830 μέχρι το 1920 ήταν ότι τον 19ο αιώνα, αρχής γενομένης από την ελληνική περίπτωση, είχε καθιερωθεί δικαίωμα για ανθρωπιστική επέμβαση στη βάση του τότε ισχύοντος διεθνούς δικαίου. Ρεύμα αλληλεγγύης

Ο Μπας με γλαφυρό τρόπο περιγράφει (σελ. 45-157) την ελληνική περίπτωση, που είχε προκαλέσει μεγάλο ρεύμα αλληλεγγύης στη βρετανική ελίτ (Λόρδος Βύρων, Πέρσι Σέλεΐ κ.ά.). Δημιουργήθηκε αμέσως η London Greek Committee, το υπερδραστήριο φιλελληνικό λόμπι που μάζευε χρήματα για τον ελληνικό αγώνα και ασκούσε ασφυκτική πίεση στη βρετανική κυβέρνηση. Η Βρετανία, με υπουργό Εξωτερικών αρχικά τον Κάσελρεϊ και μετά τον Κάνιγκ, ήταν κατά οποιασδήποτε εμπλοκής υπέρ του ελληνικού αγώνα ανεξαρτησίας.

Στη Ρωσία εξίσου αρνητικός ήταν ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ που καταδίκασε τον Α. Υψηλάντη (τον υποστράτηγο πρώην υπασπιστή του) και την Ελληνική Επανάσταση που ξεκίνησε στη Μολδοβλαχία. Η αρνητικότητα του τσάρου ήταν τέτοια ώστε ο Καποδίστριας (ο συνυπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας μαζί με τον Νέσελροντ) να εγκαταλείψει απογοητευμένος τη ρωσική υπηρεσία τον Αύγουστο του 1822. Καθώς όμως η σύγκρουση συνεχιζόταν, τόσο στη Γαλλία όσο και στη Ρωσία η διανόηση είχε ταχθεί αναφανδόν υπέρ της επέμβασης για να σωθούν οι Έλληνες, με πρωτεργάτες τον Ντελακρουά (με τους δύο τεράστιους πίνακές του, Σκηνές από τη σφαγή της Χίου και Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου ) και τον Βικτόρ Ουγκό, στη δε Ρωσία με τον Πούσκιν.

Όταν κατέφθασε στην Πελοπόννησο ο Ιμπραήμ από την Αίγυπτο με τις ανηλεείς σφαγές του, ο διάδοχος του τσάρου Αλεξάνδρου, Νικόλαος Α΄ επιδίωξε συλ λογική επέμβαση των πέντε μεγάλων δυνάμεων. Τελικά, κατόρθωσε να πείσει τον Κάνιγκ και στη συνέχεια και τη Γαλλία.

Τα συμφέροντα

Βέβαια, όπως καταλήγει ο Μπας και άλλοι, η επέμβαση αυτή σαφώς δεν ήταν ακραιφνώς ανθρωπιστική. Μεγάλο ρόλο έπαιξαν τα γεωστρατηγικά συμφέροντα στο πλαίσιο της διατήρησης ή αλλαγής της ισορροπίας ισχύος. Ωστόσο, χωρίς την τεράστια πίεση της μορφωμένης κοινής γνώμης καθώς και τις οθωμανικές ωμότητες (οι ελληνικές σφαγές όπως αυτή της Τριπολιτσάς πέρασαν σχεδόν απαρατήρητες) εις βάρος των Ελλήνων (Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ το 1821, σφαγή της Χίου το 1822), η επέμβαση των τριών μεγάλων δυνάμεων απλούστατα δεν θα ελάμβανε χώρα.