ΤΡΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ, ΕΝΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ,
ΕΝΟΣ ΦΥΣΙΟΔΙΦΗ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΝΟΣ ΠΟΙΗΤΗ ΤΟΥ
ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ 20ούΑΙΩΝΑ, ΟΠΟΥ ΥΠΟΛΑΝΘΑΝΕΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ
ΣΧΕΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ ΣΤΗΝ ΠΙΟ ΣΥΝΘΕΤΗ ΜΟΡΦΗ
ΤΟΥ- ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΣ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗΣ. ΕΙΝΑΙ ΤΟ «ΕΚ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ» ΤΟΥ ΖΕΜΠΑΛΝΤ, ΠΟΥ ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 20 ΧΡΟΝΙΑ
Δημοσιευμένη το 1988, πριν από τα περίφημα μυθιστορήματα Ξεριζωμένοι και Αούστερλιτς (Εκδ. Άγρα), που έκαναν διάσημο τον Ζέμπαλντ, αυτή η σύνθεση που μοιάζει με δράμα σε τρεις πράξεις, είναι βασισμένη στη δυτική παράδοση των αφηγηματικών ποιημάτων που ανέμειξαν προσφυώς τη χάρη του μεταφορικού, υπαινικτικού, ενίοτε σκοτεινού ποιητικού λόγου, με την αφήγηση μιας ιστορίας.

Οι ιστορίες εδώ είναι τρεις και αναφέρονται σε τρία πρόσωπα διαφορετικών εποχών, με κοινή πατρίδα τις πόλεις της Φραγκονίας και κοινή μοίρα την περιπλάνηση: στον ζωγράφο Ματίας Γκρίνεβαλντ (1475-1528), που ζωγράφισε το περίφημο πολύπτυχο του Ίζενχαϊμ, στον γιατρό και φυσιοδίφη Γκέοργκ Βίλχελμ Στέλερ (1709-1746), μέλος της εξερευνητικής αποστολής του Βίτους Μπέρινγκ στον Αρκτικό Ωκεανό και τη Βερίγγειο Θάλασσα και, τέλος, στον ίδιο τον συγγραφέα.

Και οι τρεις τους ανέλαβαν ένα έργο διερεύνησης, αποτύπωσης και αναπαράστασης της φύσης, που τους έφερε αντιμέτωπους με όλα εκείνα που αποτελούνται από ύλη, οργανική και ανόργανη, και με τα φυσικά φαινόμενα.

Ο ζωγράφος

Σ΄ αυτήν την αναμέτρηση ο ζωγράφος Γκρίνεβαλντ θα γνωρίσει τη βίαιη δήλωση των ανθρώπινων σωμάτων σε πεδία μαχών και σε νοσοκομεία-λεπροκομεία, θα γίνει μάρτυρας της έκλειψης ηλίου του 1502 που συγκλόνισε τη Γερμανία και, τέλος, θα βιώσει τη λεηλασία της δικής του ζωής, την τρέλα της Εβραιοπούλας συζύγου του και το θάνατο του γιού του. Στο περίφημο πολύπτυχο του Ίζενχαϊμ, και στα πρόσωπα της Σταύρωσης, του Αγίου Αντωνίου και του Αγίου Σεβαστιανού, θα ζωγραφίσει «εκ του φυσικού και από μνήμης» εικόνες από αυτά τα βιώματα αλλά και κάτι περισσότερο: στην πραγματικότητα θα ζωγραφίσει «το είδωλο της αλλόφρονης παρουσίας μας πάνω στην επιφάνεια της Γης».

Ο φυσιοδίφης

Ο φυσιοδίφης Στέλερ, δίνοντας τον δικό του αγώνα με τη φύση στην προσπάθειά του «να περιορίσει το χάος που βασιλεύει στον κόσμο», θα κινήσει για το ταξίδι στην Αρκτική Θάλασσα και θα βρεθεί αντιμέτωπος με την τυφλή μανία των τρομερών κυκλώνων, το ναυάγιο και τον θάνατο των συντρόφων του. Ο ίδιος θα επιζήσει και θα γίνει δάσκαλος και γιατρός σε ένα χωριό της Καμτσάτκα, της χώρας των Κοριάκων, στις εσχατιές της Σιβηρίας, κι εκεί, στο γαλήνιο περιβάλλον των αυτοχθόνων θα γράψει τις περίφημες μελέτες του για τη βοτανική, όμως θα ακολουθήσει μια περίοδος κατατρεγμού του ίδιου και των φίλων του Κοριάκων από την τσαρική εξουσία, που θα τον κάνει «να συνειδητοποιήσει πλήρως σε τι διαφέρει η φύση από την κοινωνία» και να μάθει το ιδιαίτερο είδος των καταστροφών που μπορεί να προξενήσει ο πολιτισμένος και πολυμήχανος άνθρωπος.

Ο συγγραφέας

Στο τρίτο μέρος, που φέρει τον τίτλο «Η σκοτεινή νύχτα ανοίγει πανιά», ο ποιητής αυτοβιογραφείται μέσα από βιώματα που η γλώσσα τα μετατρέπει σε εικόνες: φωτογραφίες των προγόνων του, ερείπια από τους βομβαρδισμούς του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εικόνες από τους σκουπιδότοπους της βιομηχανικής πόλης του Μάντσεστερ και από την πρωτοφανή καταστροφική καταιγίδα του 1987 στη Νέα Αγγλία που κατέστρεψε ένα δάσος, έρχονται στη μνήμη για να του θυμίσουν ότι «πάντα οι βουβές μεταλλάξεις χαράζουν τον δρόμο του μέλλοντος». Παντού στην ποιητική αυτή σύνθεση, η αίσθηση της συντελούμενης καταστροφής αποτυπώνεται σε εικόνες αποκάλυψης και τα φυσικά φαινόμενα παρουσιάζονται ως καθρέφτης του ανθρώπου που είναι ο ίδιος μέρος της φύσης, τη μελετά, τη θαυμάζει, την εκμεταλλεύεται, τη μιμείται, την καταστρέφει και, το κυριότερο, τη χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη για να κατανοήσει και να περιγράψει ο ίδιος τον εαυτό του μέσα στον κόσμο. Γιατί η φύση, μια νοητική, γλωσσική και κοινωνική κατασκευή, δεν μπορεί να εκληφθεί παρά μόνο σε σχέση με τον άνθρωπο.

W.G. Sebald

EΚ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ

ΜΤΦ. ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΙΦΑΤΙΔΗΣ, ΕΚΔ ΑΓΡΑ, 2009, ΣΕΛ. 122,

ΤΙΜΗ 13 ΕΥΡΩ

Τελευταία Νέα