«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΑΓΩΝΙΖΟΜΑΙ
ΝΑ ΒΓΩ», ΕΓΡΑΦΕ Ο ΤΖΕΪΜΣ ΤΖΟΪΣ ΣΤΟΝ «ΟΔΥΣΣΕΑ»
ΤΟΥ. ΩΣΤΟΣΟ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΙΝΤΑΛ-ΝΑΚΕ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΟ
ΙΣΤΟΡΙΚΟ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΕΦΙΑΛΤΗΣ:
ΕΙΝΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ, ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΣΑΡΚΩΝΕΤΑΙ
Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΖΩΗ.
Τι κοινό μπορεί να έχει η αρχαία ελληνική τραγωδία και η υπόθεση Ντρέιφους, η δημοκρατία του Κλεισθένη και το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, οι ιδεολογικές χρήσεις της Ατλαντίδας και ο Άιχμαν, οι αρνητές του Ολοκαυτώματος, η γαλλική αποικιοκρατία και τα βασανιστήρια στην Αλγερία, οι κίνδυνοι του αναθεωρητισμού και ο καθρέφτης της αρχαίας πόλης μέσα από την τραγωδία; Τίποτα, θα μπορούσε να πει κανείς, αν ξέφευγε από τον πειρασμό να χαμογελάσει, μπροστά σε ένα τέτοιο ανάπτυγμα ενδιαφερόντων και διανοητικών δεσμεύσεων, που μοιάζει να αγγίζει τον ερασιτεχνισμό. Λάθος, θα μπορούσε να πει κανείς. Έχουν κοινό «εκείνη τη σπίθα που έβαλε ο Θεός μέσα μας», καθώς έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ: την άγρυπνη συνείδηση. Μια τέτοια συνείδηση, στον αιώνα που πέρασε, ευτύχησε να έχει πολλά ονόματα. Μεταξύ αυτών, ένα δεν ήταν το τελευταίο: εκείνο του Πιέρ Βιντάλ-Νακέ.

Για τον Βιντάλ-Νακέ η Ιστορία είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο σαρκώνεται η ανθρώπινη ζωή. Η Ιστορία είναι η αναμέτρηση της μνήμης με τη λήθη, της μνήμης με τον εαυτό της, της μιας μνήμης με την άλλη· είναι η σύγκρουση του αληθινού με το ψευδές: γιατί υπάρχει και το ένα και το άλλο. Όταν ο Βιντάλ-Νακέ διάβασε το βιβλίο-ορόσημο «L΄ etrange d faite» ( Η παράξενη ήττα ) του Μαρκ Μπλοκ, σκέφτηκε: «Αν αυτό σημαίνει να γράφει κανείς Ιστορία, αυτήν ακριβώς την Ιστορία θέλω να γράψω».

Το παρόν βιβλίο, ας πούμε η «πνευματική διαθήκη» του, αποτελείται από μία σειρά συνεντεύξεων που έδωσε στην Ελέν Μονσακρέ και τον Ντομινίκ Μπουρέλ και κυκλοφόρησε στη Γαλλία λίγο μετά τον θάνατό του (29 Ιουλίου 2006). Ένα οδοιπορικό στη μνήμη, μια αναδρομή στην πνευματική του διαμόρφωση, στους πολιτικούς και επιστημονικούς αγώνες, που υπό μίαν έννοια αποτελούν μαζί και μια πτυχή της βιογραφίας του εικοστού αιώνα: οι δάσκαλοι, οι συνοδοιπόροι και οι φίλοι, οι συνομιλητές· οι συγκρούσεις, οι αντιθέσεις, οι αντιφάσεις, αλλά και οι νίκες. Γιατί ο ΒιντάλΝακέ επιμένει σ΄ αυτό: ορισμένες ιδέες νίκησαν. Έστω πρόσκαιρα, αλλά υπονομεύτηκε η λεωφόρος του ακαδημαϊσμού, του δογματισμού και του αναθεωρητισμού. Βεβαίως, τίποτα δεν τελείωσε. Η μελαγχολία είναι σύμφυτη με τον αληθινό στοχασμό και τη συνετή δράση: αυτό το ήξερε ο ΒιντάλΝακέ και ίσως κι εμείς.

Μέσα από αυτές τις συζητήσεις σκιαγραφείται η διαδρομή του, οι υπόγειες οδοί μέσα από τις οποίες διαμόρφωσε το δικό του πρόσωπο, τη δική του εικόνα του κόσμου.

Ρierre Vidal-Νaquet

ΑΓΩΝΑΣ ΜΟΥ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΤΟΝΝΤΟΜΙΝΙΚ ΜΠΟΥΡΕΛ ΚΑΙ ΤΗΝΕΛΕΝ ΜΟΝΣΑΚΡΕ

ΜΤΦ. ΣΟΦΙΑ ΔΙΟΝΥΣΟΠΟΥΛΟΥ ΕΚΔ. ΟΛΚΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2007 ΣΕΛ. 195, ΤΙΜΗ: 18 ευρώ

Και πρόκειται για μια συνολική εικόνα, γιατί όσο και αν γνωρίζει τους θρυμματισμούς και τις συγκρούσεις δεν παύει να είναι μια εικόνα συγκροτημένη. Δίχως να κουράζεται, επαναλαμβάνει ρητά ή υπόρρητα τη μεγάλη περιουσία του ιστορικού, μια περιουσία που δεν αντλείται μονάχα (για να μην πω καθόλου!) από τα εφόδια της εξειδίκευσης, αλλά κυρίως από τη διαρκή κοινωνική ευαισθησία. «Ακολούθησα αναρίθμητες παρακαμπτηρίους»: ιδού μια προκλητική, γόνιμη και απολύτως αντιακαδημαϊκή μεθοδολογική αρχή. Γιατί; «Γιατί ο δρόμος της Ιστορίας δεν είναι μια ευθεία και το πέρασμα από το θρύλο στην Ιστορία συχνά γίνεται ελικοειδώς. Την παράκαμψη την οφείλω στον Πλάτωνα που μιλάει για τον “πιο μακρύ δρόμο” που πρέπει να πάρει ο φιλόσοφος πριν επιστρέψει στη σπηλιά. Ε, λοιπόν, ναι, έκανα πολλές παρακάμψεις». Κι αυτές οι «παρακάμψεις» δεν αφορούν μόνο την πληθώρα των διαφορετικών θεμάτων που μελέτησε σε βάθος, αλλά- κυρίως- τον τρόπο, τα μεθοδολογικά εργαλεία, την οπτική, με την οποία προσέγγισε και αντιμετώπισε όλα αυτά τα ζητήματα. «Όσο μακριά και αν ανατρέξω στην Ιστορία της εργασίας μου, αυτή στάθηκε πραγματικά η φιλοδοξία μου: να κάνω να επικοινωνήσουν αυτά που δεν επικοινωνούν φυσιολογικά, σύμφωνα με τα συνηθισμένα κριτήρια της ιστορικής κρίσης». Αλλά αυτό δεν μπορούσε παρά να γεννήσει αντιθέσεις και υποτιμήσεις. Λογικό: «Εκείνο που μας χαρακτήριζε, τον Ζαν-Πιέρ Βερνάν κι εμένα, είναι ότι δώσαμε τη μάχη μας στο πεδίο που παραδοσιακά ανήκει στους ακαδημαϊκούς ελληνιστές».

Η «ασέβεια»

Ωστόσο, δεν πρόκειται μόνο γι΄ αυτό, δηλαδή για τις δημιουργικές ανατροπές και τον απροσδόκητο εμπλουτισμό της οπτικής του Βιντάλ-Νακέ ως ιστορικού της αρχαίας Ελλάδας. Την ίδια «ασέβεια» επέδειξε και απέναντι σε όλες τις δυνατές ταυτότητες: του Γάλλου (υπόθεση Μορίς Οντέν, πόλεμος της Αλγερίας, βασανιστήρια…), του Εβραίου («Δεν θεωρώ ότι κάθε Εβραίος έχει ως αποστολή να υποστηρίζει το Ισραήλ», «Το Ισραήλ είναι ένα “ιδεολογικό” κράτος, κατασκευασμένο από μια αποικιοκρατική δομή»).

Πώς συγκροτείται λοιπόν η ταυτότητα αυτού του «αδιάλλακτου ερευνητή»; Πρώτα πρώτα γνωρίζει μία καταγωγή: «Πατρίδα μας ήταν η Δημοκρατία και στη Γαλλία της υπόθεσης Ντρέιφους οι δικοί μου είχαν διαλέξει στρατόπεδο». Και η κόκκινη γραμμή αυτής της καταγωγής επιτρέπει τη συμπλοκή παρελθόντος-παρόντος, με τρόπο απρόσμενο: «Η αποφασιστική στιγμή μου ήταν ο πόλεμος της Αλγερίας, αυτός με έκανε έμπρακτο υποστηρικτή του Ντρέιφους». Μια ζωντανή σύλληψη του ιστορικού, του ανθρώπινου δηλαδή χρόνου, που τον οδηγεί, ως πολίτη και ως ιστορικό, όλο και πιο βαθιά στη συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας της «ασέβειας» (μια ιδέα του Μichelet, που τη γονιμοποίησε στη δική μας γλώσσα ο Φίλιππος Ηλιού), της «προδοσίας»: «Ο ιστορικός, αυτός ο κατεξοχήν ελεύθερος άνθρωπος, δεν χαρίζεται. Ακόμη και κατά την πιο έντονη πολεμική, δεν μπορεί παρά να μείνει ιστορικός, προδότης δηλαδή απέναντι σε όλα αυτά τα δόγματα- θεολογικά, ιδεολογικά ή ακόμη και αποκαλούμενα ιστορικά».

«Ο δρόμος της Ιστορίας δεν είναι μια ευθεία. Και το πέρασμα από τον θρύλο στην ιστορία συχνά γίνεται ελικοειδώς», έλεγε ο Πιέρ Βιντάλ-Νακέ

Τελευταία Νέα