«Υπάρχει ένα πριν και ένα μετά την 22α Μαρτίου; Ασφαλώς, και όχι μόνο για τα θύματα και τους οικείους τους. Γιατί, παρότι συνεχίζουμε να περπατούμε στους δρόμους των μεγάλων πόλεων, να παίρνουμε το μετρό και το αεροπλάνο, ένα συναίσθημα άγχους που δεν καταφέρνουμε πάντα να ελέγξουμε έχει εγκατασταθεί μέσα μας. Πρέπει να μάθουμε πώς να κρατάμε τον φόβο αυτό στη σωστή του θέση, από αυτό εξαρτάται το μέλλον μας. Ο φόβος και η επαγρύπνηση σου επιτρέπουν να εντοπίζεις τους κινδύνους και να αντιδράς πιο γρήγορα. Μπορεί όμως επίσης να χειραγωγηθεί από πολιτικούς, που δεν ξέρουν τίποτε άλλο παρά μόνο να αποκλείουν και να διχάζουν».

Αυτά έγραφε χθες το πρωί στη φλαμανδική εφημερίδα «De Morgen» ο δημοσιογράφος Κεν Βιντάλ. «Σήμερα, θυμόμαστε τα θύματα των επιθέσεων. Μένουμε όλοι ενωμένοι» διαμήνυε την ίδια ώρα μέσω twitter ο βέλγος πρωθυπουργός Σαρλ Μισέλ. Στο Βέλγιο άρχιζε μία ημέρα μνήμης, αφιερωμένη στα 32 θύματα των επιθέσεων της 22ας Μαρτίου 2016 στις Βρυξέλλες, στο αεροδρόμιο του Ζάβεντεμ και στον σταθμό του μετρό Μαελμπέκ. Οι τελετές συνεχίζονταν όταν ο Ζαν Μισέλ ανέβασε νέο tweet: «Τα συλλυπητήριά μας σε εκείνους που θρηνούν και όλους όσοι επλήγησαν στο Λονδίνο. Το Βέλγιο στέκεται στο πλευρό της Βρετανίας στη μάχη κατά της τρομοκρατίας». Το ίδιο μήνυμα και από την Ανγκελα Μέρκελ: «Στεκόμαστε στο πλευρό των Βρετανών στη μάχη εναντίον κάθε μορφής τρομοκρατίας». Οπως και από τον Φρανσουά Ολάντ: «Εκφράζουμε όλη μας την αλληλεγγύη στον βρετανικό λαό. Η τρομοκρατία μάς αφορά όλους και η Γαλλία γνωρίζει καλά τον πόνο που βιώνει ο βρετανικός λαός σήμερα». Οπως επιβεβαιώθηκε λίγη ώρα αργότερα, στο Λονδίνο πληγώθηκε και η Γαλλία: τρεις γάλλοι μαθητές τραυματίστηκαν.

Η Ευρώπη ξύπνησε χθες με τη μνήμη των τζιχαντιστικών επιθέσεων στις Βρυξέλλες, ακριβώς έναν χρόνο νωρίτερα, και κοιμήθηκε με την επίγνωση ή μάλλον με μια νέα υπενθύμιση πως ζει πάντα υπό τη δαμόκλειο σπάθη της τρομοκρατίας. Τη χρονιά που μεσολάβησε μεταξύ των επιθέσεων στις Βρυξέλλες και της επίθεσης στο Λονδίνο, άλλωστε, για να περιοριστούμε μόνο σε αυτό το χρονικό διάστημα, και η Γαλλία και η Γερμανία πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος. Συνολικά 86 άνθρωποι σκοτώθηκαν στις 14 Ιουλίου 2016, ημέρα της εθνικής εορτής, στη Νίκαια όταν ο τυνήσιος κάτοικος της πόλης Μοχάμεντ Λαχουαϊέζ Μπουλέλ έριξε ένα φορτηγό 19 τόνων πάνω στο συγκεντρωμένο πλήθος. Δώδεκα άνθρωποι σκοτώθηκαν στις 19 Δεκεμβρίου 2016 στο Βερολίνο όταν ένας 24χρονος Τυνήσιος που είχε δει την αίτηση ασύλου του να απορρίπτεται έπεσε με ένα φορτηγό 38 τόνων στους ανυποψίαστους πολίτες που απολάμβαναν τη χριστουγεννιάτικη αγορά Μπράιντσαϊντπλατς. Και αυτές είναι μόνο δύο, οι βαρύτερες, από τις τζιχαντιστικές επιθέσεις που σημειώθηκαν στις δύο χώρες. Με τον τρόμο να κάνει συνεχώς αισθητή την παρουσία του: το Σάββατο ένας 39χρονος γάλλος τυνησιακής καταγωγής που τελούσε υπό την επήρεια αλκοόλ και ναρκωτικών, ο Ζιγέντ Μπεν Μπελγκασέμ, τραυμάτισε έναν αστυνομικό στο Γκαρζ-λε-Γκονές, στα βόρεια μπανλιέ του Παρισιού, και στη συνέχεια επιτέθηκε σε στρατιώτες εντός του αεροδρομίου του Ορλίφωνάζοντας: «Είμαι εδώ για να πεθάνω μέσω του Αλλάχ!». Ούτε η Γαλλία ούτε το Βέλγιο έχουν συμπληρώσει ακόμα όλα τα κομμάτια του παζλ όσον αφορά τον κοινό τζιχαντιστικό πυρήνα που έκανε τις επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου 2015 στο Παρίσι και τις επιθέσεις της 22ας Μαρτίου 2016 στις Βρυξέλλες.

Εναν χρόνο μετά οι Βέλγοι τίμησαν τα θύματά τους και έκαναν τον απολογισμό τους. «Είναι περισσότερο διχασμένη η κοινωνία μας μετά την 22α Μαρτίου; Πέτυχαν οι τρομοκράτες τον σκοπό τους;» αναρωτήθηκε η «Der Standaard». «Μπορεί να χάνουν έδαφος στο Ιράκ και στη Συρία» επιχείρησε να δώσει μια απάντηση η γαλλόφωνη «Le Soir», «αλλά οι τρομοκράτες μοιάζει να κατήγαγαν μια φρικτή νίκη εδώ εμφυσώντας στους λαούς μας το δηλητήριο του διχασμού… Οι κοινωνίες μας είναι κατακερματισμένες και τα δημοκρατικά ιδεώδη μας δοκιμάζονται». Απανταχού στην Ευρώπη οι εθνολαϊκιστές χρησιμοποιούν τις επιθέσεις ως δικαίωση της αντιμεταναστευτικής και ισλαμοφοβικής ρητορικής τους –τα «αισθήματα φιλίας» και τη «στήριξή» της έσπευσε να διαμηνύσει χθες στον βρετανικό λαό η Μαρίν Λεπέν. Την ίδια ώρα ρεπορτάζ από το Μολενμπέκ, τη συνοικία των Βρυξελλών όπου γεννήθηκαν, μεγάλωσαν ή έζησαν πολλοί από τους τζιχαντιστές των επιθέσεων στο Παρίσι και στη βελγική πρωτεύουσα, μιλούσαν για ολοένα και μεγαλύτερη αστυνομική πίεση αλλά και ολοένα και μεγαλύτερη απελπισία και αίσθημα αποκλεισμού μεταξύ των νέων.