Αναζήτηση
Ενας ολλανδός δημαγωγός ξεσηκώνει τους οπαδούς του σε μια καμπάνια εναντίον των μεταναστών. Απευθυνόμενος στους φόβους του κοινού και στα πάθη των ντόπιων χαρακτηρίζει την κουλτούρα των μεταναστών αντίθετη με τις ολλανδικές αρχές και αποκηρύσσει τη θρησκεία τους, που «σκανδαλίζει τους Χριστιανούς», συγκρίνοντάς τη με μολυσματική ασθένεια. Σε ομιλίες και άρθρα υποστηρίζει ότι η πίστη αυτών των μεταναστών, παρότι είναι ειλικρινής, «δεν έχει ως πηγή τον Θεό». Αν δεν μπορούν να αλλαξοπιστήσουν θα πρέπει να απελαθούν από τη χώρα, υποστηρίζει, και να σταλούν πίσω στις πατρίδες τους.
Ακούγεται γνώριμο; Μπορεί νας σας θυμίζει τον ηγέτη του ακροδεξιού Κόμματος της Ελευθερίας Χερτ Βίλντερς, που καθόρισε την ατζέντα στις εκλογές τις οποίες κέρδισαν άλλα κόμματα, τα οποία όμως ενσωμάτωσαν στη δική τους πολιτική κομμάτια του ξενοφοβικού του μηνύματος.
Στην πραγματικότητα, η περιγραφή αφορά έναν από τους πνευματικούς προγόνους του Βίλντερς, τον καλβινιστή θεολόγο Γκίσμπερτ Βόετ, που αυτοχαρακτηρίστηκε «προστάτης του ολλανδικού έθνους» και αργότερα έγινε πρύτανης του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Οι ξένοι εναντίον των οποίων καταφερόταν το 1630 ήταν σεφαρδίτες Εβραίοι, οι οποίοι στις αρχές εκείνου του αιώνα είχαν αρχίσει να διώκονται από την Ιερά Εξέταση σε Ισπανία και Πορτογαλία και είχαν βρει καταφύγιο στο Αμστερνταμ, και εσκενάζι Εβραίοι που άρχισαν να καταφθάνουν αμέσως μετά στην Ολλανδία για να γλιτώσουν από τους διωγμούς στην Ανατολική Ευρώπη.
Ευτυχώς, επικράτησαν οι ψύχραιμες φωνές και η αντιεβραϊκή εκστρατεία του Βόετ δεν επηρέασε τη δημόσια σφαίρα στην Ολλανδία. Επετράπη στους Εβραίους να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, να ζουν όπου επιθυμούν και να απολαμβάνουν –και, φυσικά, να συμβάλλουν σε αυτή –την οικονομική και πολιτισμική άνθηση της Χρυσής ολλανδικής Εποχής.
Ο Βίλντερς παρότι δεν διαθέτει τα ακαδημαϊκά εχέγγυα του Βόετ, δεν αποτελεί μικρότερη απειλή στην ολλανδική παράδοση της ανοχής και της ελευθερίας. Οι επιθέσεις του εναντίον όλων των μεταναστών και το γεγονός ότι αυτοπροβάλλεται ως υπερασπιστής της «ολλανδικότητας», είναι μελετημένες κινήσεις για να απευθυνθεί στα χαμηλότερα εθνικιστικά αντανακλαστικά των πολιτών.
Αιώνες προτού εμφανιστεί στη σκηνή ο Βίλντερς και λίγες δεκαετίες μετά τον Βόετ, ο γεννημένος στην Ολλανδία φιλόσοφος Μπαρούχ Σπινόζα –με πορτογαλική και εβραϊκή καταγωγή –κατέθετε ισχυρά επιχειρήματα εναντίον της πολιτικής του φόβου. Ο Σπινόζα ανησυχούσε ότι η φιλελεύθερη, κοσμική κοινωνία στην οποία προτεστάντες, Εβραίοι, άθεοι και (σε κάποιο βαθμό) καθολικοί μπορούσαν να συνεχίσουν κανονικά τη ζωή τους, απειλείτο από πολιτικούς και θρησκευτικούς δημαγωγούς που ήθελαν να στρέψουν την Ολλανδία μακριά από την πολιτική της ανοχής. (Η ιδρυτική διακήρυξη του κράτους, η Ενωση της Ουτρέχτης το 1579, ανέφερε πως «κάθε άτομο θα παραμείνει ελεύθερο στη θρησκεία του και κανείς δεν πρέπει να παρενοχλείται ή να ανακρίνεται για το θέμα της πίστης»).
Εκείνο που απασχολούσε ιδιαίτερα τον Σπινόζα, ήταν ο τρόπος με τον οποίο ασυνείδητοι ηγέτες μπορούσαν να αναμοχλεύσουν τα πάθη και να χειραγωγήσουν τους φόβους των πολιτών. Με την απειλή της αιώνιας καταδίκης, οι επίσκοποι και οι πολιτικοί τους σύμμαχοι μπορούσαν να ελέγχουν την καρδιά και το μυαλό του απλού κόσμου.
Ο Σπινόζα πίστευε πως δεν υπάρχει πιο καταστροφική δεισιδαιμονία από την πίστη στην αθανασία της ψυχής και σε έναν μεταθανάτιο κόσμο Παραδείσου και Κόλασης, όπου οι ενάρετοι ανταμείβονται και οι άσωτοι τιμωρούνται. Οι πολίτες που αποφασίζουν βάσει φόβων είναι σκλάβοι, δέσμιοι παράλογων παθών και παρασύρονται εύκολα από εκείνους που ισχυρίζονται πως ξέρουν τον τρόπο να τους οδηγήσουν στη σωτηρία. Στόχος του Σπινόζα –όλη η φιλοσοφική, ηθική και πολιτική του θεώρηση –ήταν να αντικατασταθεί η πολιτική του φόβου από την πολιτική όχι της απλής ελπίδας (που δεν έχει λιγότερο πάθος από το φόβο) αλλά από την πολιτική της λογικής. Μια τέτοια πεποίθηση και τέτοιου είδους πολιτική δείχνει ότι οι αποφάσεις ενός κράτους μπορεί να λαμβάνονται πάνω σε δημοκρατική βάση και με ξεκάθαρο όραμα εκείνου που είναι καλύτερο για όλα τα μέλη της πολιτείας.
Ο Χερτ Βίλντερς δεν νίκησε στις ολλανδικές εκλογές, όπως πολλοί φοβόντουσαν. Ομως αυτό δεν σημαίνει πως έχασαν οι ιδέες και οι αντιλήψεις του. Καθώς οι Ολλανδοί τώρα έρχονται αντιμέτωποι με τα αποτελέσματα των πιο σημαντικών και κρίσιμων εκλογών στη χώρα εδώ και δεκαετίες, το μόνο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι ότι θα θυμούνται τα μαθήματα του πιο διάσημου φιλοσόφου της Ολλανδίας. Και δεν θα επιτρέψουν να κυβερνηθούν με τον φόβο και το μίσος. Ας σταθούν δίπλα στις αξίες που αντιπροσωπεύουν την «ολλανδικότητα» στα καλύτερά της.
