Ηταν είκοσι χρόνια από σήμερα –όπως τραγουδούν κι οι Beatles –μια δημοσιογραφική αποστολή στην Αβάνα του 1996 όπου ο Φιντέλ Κάστρο γινόταν εβδομήντα ετών. Αλλά η επανάσταση της Κούβας ήταν τότε, μεταφορικά μιλώντας, στα χρόνια της χολέρας. Ο Μπορίς Γέλτσιν, ισχυρός άντρας της Μόσχας, απεχθανόταν το τσα-τσα-τσα κι είχε κόψει τις επιδοτήσεις της ζάχαρης που οι Ρώσοι αγόραζαν τρεις φορές στην κανονική της τιμή για να συντηρήσουν το καθεστώς του Κάστρο. Η οικονομία είχε καταρρεύσει κι ο πληθυσμός ήταν σε κατάσταση σοκ. Από το Μαλεκόν, την παραλιακή λεωφόρο, το λιμάνι της Αβάνας φαινόταν άδειο. Το εμπάργκο των Αμερικανών καλά κρατούσε. Θα χρειαζόταν να περάσει μία εικοσαετία ακόμα για να το πετάξει στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας ο πρώτος αφροαμερικανός πρόεδρος που λεγόταν Μπαράκ Ομπάμα. Και ο Ούγκο Τσάβες δεν είχε ακόμη εμφανιστεί για να βάλει πλάτη. Το καθεστώς βάφτισε τη φάση «estapa especial» –ειδική περίοδο σε καιρό κρίσης –κι έκανε ό,τι μπορούσε για να κρατηθεί στην εξουσία. Πίσω από ηρωικά συνθήματα του στυλ «Σοσιαλισμός ή θάνατος», άνοιξε ρεαλιστικά τις πόρτες στον τουρισμό όπως τις άνοιξε και στο δολάριο που κυκλοφορούσε ημιεπίσημα στις πλατείες και στα πεζοδρόμια. Κάπως έτσι άντεξε. Λίγο ως αστυνομικό κράτος και λίγο ως τσίμπλα στο μάτι της Αμερικής, όπως κάποτε η Σαλαμίνα στο μάτι της αρχαίας Αθήνας. Παρ’ όλ’ αυτά, ένα στοιχείο είναι αξιοσημείωτο. Μυθικό το καθεστώς της Αβάνας δεν ήταν. Αλλά ο μύθος της κουβανικής επανάστασης, ο μύθος του Τσε –λογικό αφού πέθανε μαχόμενος στη Βολιβία –και, κυρίως, ο μύθος του Φιντέλ άντεξε. Αυτό ήταν το βασικό πολιτικό συνδετικό στοιχείο. Κι αυτό είναι και το πιο ενδιαφέρον επίτευγμα. Ώς το τέλος και παρά την απόλυτη απομυθοποίηση της Κούβας –που κατέληξε στο τέλος προορισμός σεξοτουρισμού και γευσιγνωσίας πούρων –ο ίδιος ο Κάστρο παρέμεινε μύθος. Πώς; Εν μέρει γιατί απέφυγε την υπερέκθεση –το μυστήριο βοηθάει τον ηγέτη. Εν μέρει γιατί άφησε σε άλλους τη διακυβέρνηση. Εν μέρει γιατί ήταν αυτός που ήταν –ένας ηγέτης με προνομιούχο σχέση με την Ιστορία.