Αναζήτηση
Στους κόλπους της εσθονικής αστυνομίας ο Εστον Κόβερ είχε πάντα τη φήμη του σκληρού. «Το είδος του άνδρα που μπορεί να κάνει τα πάντα χωρίς να ταραχθεί», θυμάται ένας πρώην αστυνομικός που είχε συνεργασθεί μαζί του τη δεκαετία του 1990, όταν οι δύο άνδρες με αυτόματα όπλα συγκρούονταν στους δρόμους του Τάλιν με ομάδες μαφιόζων που ξεπηδούσαν από τα ερείπια της Σοβιετικής Ενωσης. Την Τετάρτη 19 Αυγούστου, ο Εστον Κόβερ έμεινε ατάραχος όταν το περιφερειακό δικαστήριο του Πσκοφ στη Ρωσία τον καταδίκασε σε 15ετή κάθειρξη σε φυλακές υψίστης ασφαλείας. Ο εσθονός αστυνομικός κρίθηκε ένοχος για «κατασκοπεία, παράνομη κατοχή όπλων και παράνομη είσοδο στο ρωσικό έδαφος».
Μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα πιο μακριά, στην Εσθονία, οι αντιδράσεις ήταν μεγάλες. Επί έναν χρόνο, η μικρή χώρα της Βαλτικής συγκλονίζεται από την «υπόθεση Εστον Κόβερ». Πολλοί ήλπιζαν σε μια πιο επιεική ποινή γι’ αυτόν τον 44χρονο αστυνομικό, πατέρα 4 παιδιών. Ολοι οι πολιτικοί ηγέτες της Εσθονίας καταδίκασαν την απόφαση του ρωσικού δικαστηρίου. Η εσθονική διπλωματία έλαβε την υποστήριξη αρκετών δυτικών πρεσβειών καθώς και της υπεύθυνης για την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. «Ο Κόβερ στερήθηκε το δικαίωμα δίκαιης δίκης», σχολίασε η Φεντερίκα Μογκερίνι, σημειώνοντας την «παραβίαση του διεθνούς δικαίου» κατά τη σύλληψή του πριν από έναν χρόνο.
Μερικές δεκάδες μέτρα. Η υπόθεση Εστον Κόβερ ξεκίνησε στις 5 Σεπτεμβρίου 2014. Εκείνη την ημέρα, οι υπάλληλοι της ΚΑΡΟ, της υπηρεσίας εσωτερικής ασφαλείας της Εσθονίας, υπεύθυνης για την αντικατασκοπία και την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου, είχαν κανονίσει συνάντηση με έναν πληροφοριοδότη που γνώριζε στοιχεία για ένα δίκτυο λαθρεμπορίου στη Ρωσία και την Εσθονία. Σύμφωνα με τους Εσθονούς, η συνάντηση είχε κανονισθεί στο εσθονικό χωριό Μίκσε. Αυτή η περιοχή στο νοτιοανατολικό άκρο της χώρας είναι παράδεισος για τους λαθρέμπορους: στα λασπωμένα μονοπάτια όπου ο άνεμος περνά μέσα από το πυκνό δάσος, τα πάντα αποτελούν αντικείμενο διακίνησης: τσιγάρα, αλκοόλ, ναρκωτικά, αυτοκίνητα, πρόσφυγες… Εδώ, τα σύνορα της ΕΕ με τη Ρωσία είναι διάτρητα.
Στις 9 το πρωί ο Κόβερ παίρνει θέση περίπου 30 μέτρα από τα σύνορα. Μια ομάδα της ΚΑΡΟ τον υποστηρίζει μερικές εκατοντάδες μέτρα πίσω τους, χωρίς όμως να έχει χρόνο να αντιδράσει: μέσα σε μερικά λεπτά, μια ομάδα κομάντο ρίχνοντας βόμβες καπνού και χειροβομβίδες κρότου – λάμψης πιάνει τον Κόβερ και τον μεταφέρει στη ρωσική πλευρά. Αυτή είναι η εσθονική άποψη για τα συμβάντα. Οι ρώσοι παρουσιάζουν μια εκδοχή διαφορετική… κατά μερικές δεκάδες μέτρα, αρκετά ώστε ο Κόβερ να τοποθετείται μέσα σε ρωσικό έδαφος. Εκεί, σύμφωνα με τη ρωσική δικογραφία, ο Εσθονός δίνει 2.100 ευρώ στον πράκτορα Ιβανόφ της Ομοσπονδιακής Ρωσικής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB) σε αντάλλαγμα «για πληροφορίες για τρία άτομα τα οποία εργάζονται ως συνοριοφύλακες στη Ρωσία». Εκείνη τη στιγμή συλλαμβάνεται, σύμφωνα με την αφήγηση των Ρώσων.
Τα τελευταία χρόνια η Μόσχα συνηθίζει να γνωστοποιεί ευρέως υποθέσεις κατασκοπείας τις οποίες θεωρεί επιτυχία. Στην περίπτωση του Εστον Κόβερ δεν ανακοινώθηκε τίποτα. Εκτός από τα αντικείμενα που βρέθηκαν πάνω του –μικρόφωνο, μικροσκοπική κάμερα, ένα πιστόλι Taurus και 5.000 ευρώ μετρητά –τα οποία κρίθηκαν ως αποδεικτικά στοιχεία της κατασκοπευτικής του δραστηριότητας. Ολόκληρη η δίκη καταγράφηκε σε εικόνα με την εξαίρεση της απαγγελίας της ποινής, η οποία έγινε χωρίς καν να παρίσταται ο εκπρόσωπος της Εσθονίας. Οι αποδείξεις για την ενοχή χαρακτηρίστηκαν κρατικό μυστικό. Ο συνήγορος του Κόβερ, ρώσος δικηγόρος Γεβγκένι Αξιόνοφ, διαβεβαιώνει ότι τα στοιχεία που ενοχοποιούν τον πελάτη του είναι «αναρίθμητα» αλλά δεν έχει το δικαίωμα να τα αναφέρει.
Ακούσαμε τη φωνή του Κόβερ μόνο μια φορά. Στις 19 Αυγούστου, όταν ο δικαστής τον ρώτησε εάν κατανοεί την ποινή, απάντησε: «Καταλαβαίνω». Τους μήνες της κράτησής του δόθηκαν ελάχιστες φωτογραφίες του στη δημοσιότητα –σ’ αυτές δείχνει εξουθενωμένος. Η Ζόγια Σβετόβα, ρωσίδα δημοσιογράφος και ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι μια από τους λίγους που τον συνάντησαν στη φυλακή. «Αρνήθηκε να πει πολλά. Είπε μόνο: «Ελπίζω όλα να πάνε καλά»».
Αραγε θα μπορούσε ο Κόβερ να επιβραβευθεί για τη διακριτικότητά του; Η πρακτική είναι συνήθης στις φυλακές της FSB: τα βασανιστήρια σταματούν εάν υπογραφεί ομολογία, παρέχεται το δικαίωμα να δέχεται τηλεφωνήματα εάν δείξει έστω και μικρή διάθεση συνεργασίας. Η εσθονική πλευρά ευελπιστεί ότι μπορεί να διαπραγματευθεί μια ανταλλαγή κρατουμένων.
Τα στοιχεία. Η εκδοχή των Εσθονών βασίζεται σε ένα έγγραφο, ένα πρωτόκολλο που συνυπέγραψαν συνοριοφύλακες και των δύο χωρών λίγες ώρες μετά τη σύλληψη του Κόβερ. Αναφέρει «παραβίαση των συνόρων μεταξύ Ρωσίας και Εσθονίας» και περιγράφει την ύπαρξη μικρών κρατήρων στο ρωσικό έδαφος, που πιθανώς δημιουργήθηκαν από τη χρήση χειροβομβίδων που χρησιμοποίησαν οι κομάντο για να αρπάξουν τον πράκτορα, μερικά μέτρα μακρύτερα, στην εσθονική πλευρά. Σύμφωνα με την ΚΑΡΟ, το έγγραφο που συντάχθηκε «προφανώς πριν η FSB ενημερώσει τους ρώσους συνοριοφύλακες» επιβεβαιώνει την εκδοχή του Τάλιν. «Δεν έχουμε μια συγκροτημένη ιστορία να παρουσιάσουμε στο κοινό», αναγνωρίζει το στέλεχος της ΚΑΡΟ Χάρι Πούσεπ, «όμως διαθέτουμε στοιχεία. Ο καθένας πιστεύει ό,τι θέλει».
Η Ρωσία έχει αποκτήσει ειδικότητα να διαχειρίζεται αντικρουόμενες εκδοχές, αφήνοντας στην άλλη πλευρά το καθήκον να παρουσιάζει τα στοιχεία που συνήθως δεν είναι ολοκληρωμένα. Το εάν ο Κόβερ συνελήφθη σε ρωσικό ή εσθονικό έδαφος έχει τεράστια σημασία, όμως η παγίδα για τη σύλληψή του είχε στηθεί χωρίς καμία αμφιβολία.
Κίνητρα και υποθέσεις. Ποια θα μπορούσαν να είναι τα κίνητρα της Μόσχας; Οι υποθέσεις είναι πολλές. Η πρώτη, κλασικά, μια σύγκρουση μεταξύ των μυστικών υπηρεσιών των δύο χωρών. Οι Ρώσοι παραδοσιακά έχουν μεγάλη αντιπαλότητα με τους εσθονούς συναδέλφους τους, τους οποίους θεωρούν θυγατρική των δυτικών υπηρεσιών ασφαλείας. «Το τελευταίο μεγάλο κύμα συλλήψεων από τη Ρωσία ξένων κατασκόπων ήταν περίπου το 2000», λέει ο Αντρέι Σολντάτοφ, ρώσος δημοσιογράφος, ειδικός στις υποθέσεις της FSB. «Κατόπιν δεν υπήρξε καμία κίνηση, έως το 2014, με την υπόθεση Κόβερ και 10 Ουκρανών. Η FSB έχει δεχθεί πολλές κατηγορίες για αδράνεια, ενώ τέσσερις κατάσκοποί της στις εσθονικές υπηρεσίες ξεσκεπάστηκαν το 2008. Αυτοί οι τέσσερις διπλοί πράκτορες μπορεί να ανταλλαγούν με τον Κόβερ, εάν τελικά υπάρξει συμφωνία των δύο πλευρών».
Μια από τις υποθέσεις θέλει την έρευνα που πραγματοποιούσαν ο Εστον Κόβερ και οι συνάδελφοί του να έχει εξαγριώσει αξιωματούχους της FSB. «Κατ’ αρχάς, όταν μάθαμε ότι ο Κόβερ ερευνούσε μια υπόθεση λαθρεμπορίου, γελάσαμε», θυμάται ο Ρίστο Μπέρεντσον, δημοσιογράφος της εσθονικής εφημερίδας «Postimees». Και μετά καταλάβαμε: λαθρεμπόριο με τη Ρωσία=FSB. Tη δεκαετία του 1990, το λαθρεμπόριο ήταν προνόμιο κλασικών εγκληματικών ομάδων. Από τη δεκαετία του 2000 και μετά, οι μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας ενεπλάκησαν σε αυτό, δημιουργώντας αρκετές γκρίζες ζώνες. Είναι αδιανόητη πλέον οποιαδήποτε μεγάλη εγκληματική δραστηριότητα, χωρίς κάποια προστασία από την FSB.
Το ΝΑΤΟ. Η τελευταία υπόθεση, την οποία θεωρούν πιθανότερη στο Τάλιν, θέτει την περίπτωση του Κόβερ σε ένα ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο. Ο εσθονός πράκτορας είναι απλά ένα πιόνι –ένας όμηρος σύμφωνα με την ΚΑΡΟ –σε μια σύγκρουση που θυμίζει εποχές Ψυχρού Πολέμου. Στην ουκρανική κρίση, η Εσθονία, κομμάτι της ΕΣΣΔ έως το 1991 και μέλος του ΝΑΤΟ από το 2004, τήρησε πολύ σκληρή στάση απέναντι στη Μόσχα. Η κυβέρνηση της Εσθονίας εξέφρασε ανησυχία και για την ασφάλεια της χώρας: συχνές παραβιάσεις του εναέριου χώρου της από ρωσικά μαχητικά και ζητήματα για τη ρωσόφωνη μειονότητα στις βαλτικές χώρες που συχνά υποκινεί το Κρεμλίνο.
Σύμφωνα με την εσθονή υπουργό Εξωτερικών Μαρίνα Καλιούραντ, η σύλληψη του πράκτορα είναι άλλο ένα μέσο για να «εκφοβίσει και να αποδυναμώσει» η Μόσχα όχι μόνο τη χώρα της αλλά το ΝΑΤΟ. «Ο Πούτιν έχει μια εμμονή: να καταστρέψει το ΝΑΤΟ», λέει ο βουλευτής Ερικ Κρος-Νάιλς, επί χρόνια συντονιστής των μυστικών υπηρεσιών της Εσθονίας. «Μια και δεν μπορεί να επιτεθεί κατά μέτωπο, βάζει στο στόχαστρο μικρότερες χώρες για να δείξει ότι η Συμμαχία δεν τις προστατεύει. Μπορεί να πάρουμε πίσω τον Εστον Κόβερ, τι θα γίνει όμως την επόμενη ή τη μεθεπόμενη φορά;».
Δεν είναι λίγοι οι αναλυτές στη Μόσχα που συμμερίζονται τις απόψεις των Εσθονών. «Είναι άλλο ένα παράδειγμα του υβριδικού πολέμου που ο Πούτιν είναι έτοιμος να εξαπολύσει εναντίον της Μόσχας», λέει ο Αντρέι Πιοντκόφσκι, πρώην διευθυντής του Κέντρου Στρατηγικών Μελετών, ενός think tank που έκλεισε το 2006. «Η πολιτική του στην Ουκρανία αποτυγχάνει, η υπόθεση Κόβερ δείχνει πως δεν έχει αποκηρύξει την αντιπαράθεση και σε όλα αυτά προστίθεται και ο πυρηνικός εκβιασμός».
Ο αναλυτής Φιόντορ Λουκιάνοφ προσθέτει ότι «στην καρδιά του προβλήματος βρίσκεται το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ, όπως και η Ρωσία, πιστεύει πως η περιοχή της Βαλτικής είναι εκείνη στην οποία πρέπει να γίνει επίδειξη δύναμης και αποφασιστικότητας. Είναι ένας φαύλος κύκλος, στον οποίο κάθε πλευρά τραβάει το σχοινί αλλά ρίχνει το φταίξιμο στην άλλη».
