Η ιστορία μιας μυστικής επαναπροσέγγισης

Πριν από μία εβδομάδα στον Παναμά, ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα και ο κουβανός ομόλογός του Ραούλ Κάστρο αντάλλαξαν μια χειραψία που χαρακτηρίστηκε «ιστορική». Ηταν όμως η πρώτη; Και, πολύ περισσότερο, ήταν ξαφνική; Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι αρνητική. Οι δύο ηγέτες είχαν σφίξει τα χέρια και στις 15 Δεκεμβρίου 2013 στη Νότια Αφρική με αφορμή την επιμνημόσυνη τελετή για τον Νέλσον Μαντέλα, που είχε αφήσει την τελευταία του πνοή εκείνο τον μήνα. Η εικόνα εκείνη είχε κάνει τον γύρο του κόσμου. Αραγε ήταν το πνεύμα του Μαντέλα, αυτού του συμβόλου της αδύνατης συμφιλίωσης, που ενέπνευσε τους δύο ορκισμένους εχθρούς του Κόλπου της Φλόριδας; Η χειραψία εκείνη είχε σχολιαστεί αρκετά. Κανένας όμως, ακόμη και οι πιο ενημερωμένοι παρατηρητές, δεν φανταζόταν ότι ήταν αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων που γίνονταν σε πολύ υψηλό επίπεδο τουλάχιστον ένα εξάμηνο πριν.

Ενα χρόνο αργότερα, σχεδόν την ίδια ημέρα (14 Δεκεμβρίου 2014), ο Μπαράκ Ομπάμα και ο Ραούλ Κάστρο αιφνιδίασαν όλο τον κόσμο ανακοινώνοντας στην τηλεόραση, καθένας από την πλευρά του αλλά ακριβώς την ίδια ημέρα, την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, οι οποίες είχαν διακοπεί από τις 3 Ιανουαρίου 1961. Η μυστικότητα των επαφών που είχαν κρατήσει 18 ολόκληρους μήνες είχε τηρηθεί μέχρι την τελευταία στιγμή ακόμη και από τους πιο στενούς συμμάχους. Αρκούσε να δει κάποιος την έκφραση του προέδρου της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο, του ανθρώπου των Κουβανών στο Καράκας, για να το καταλάβει.

ΣΤΟΝ ΚΑΝΑΔΑ. Ομπάμα και Κάστρο είχαν λόγους να λάβουν αυτές τις προφυλάξεις. Τόσο στην Ουάσιγκτον όσο και στο Μαϊάμι, η χαλάρωση του αμερικανικού εμπάργκο το 2009 είχε προκαλέσει την οργή των Ρεπουμπλικανών –και πρώτων πρώτων των εκλεγμένων Λατίνων. Η αντίδραση αυτή έκανε τον αμερικανό πρόεδρο να μεταφέρει το κέντρο της διαχείρισης των μυστικών διαπραγματεύσεων με την Αβάνα στον Λευκό Οίκο, δηλαδή σε απόσταση από τη δαιδαλώδη μηχανή του υπουργείου των Εξωτερικών. Οπως και άλλοι πριν από αυτόν, ο Ομπάμα προτίμησε ως τόπο συναντήσεων τον Καναδά ώστε να μειωθεί στο ελάχιστο ο κίνδυνος των διαρροών. Η πρώτη συνάντηση έγινε τον Ιούνιο του 2013. Επικεφαλής της ολιγομελούς αμερικανικής αντιπροσωπείας ήταν ο Μπεν Ρόουντς, πρώην λογογράφος του προέδρου και μετέπειτα διπλωματικός σύμβουλος στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Ο Ρόουντς επιστράτευσε σε αυτή στην αποστολή και ένα πρώην μέλος της διπλωματικής αντιπροσωπείας των ΗΠΑ στην Αβάνα. Αυτός ήταν ο Ρικάρντο Τζουνίγκα με καταγωγή από την Ονδούρα.

Στην Κούβα, δεν έλειψαν οι αντιδράσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν από τον Μπαράκ Ομπάμα ένας άλλος αμερικανός πρόεδρος είχε επιχειρήσει άνοιγμα προς την Κούβα μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

Ο ΚΛΙΝΤΟΝ ΚΑΙ Ο ΦΙΝΤΕΛ. Ηταν ο Μπιλ Κλίντον το 1996, χρονιά κατά την οποία η οικονομία του νησιού είχε βυθιστεί και οι Κουβανοί ζούσαν σε συνθήκες ανέχειας. Η απάντηση του Φιντέλ Κάστρο ήταν δριμύτατη: διέταξε την κατάρριψη ενός αεροσκάφους της αμερικανοκουβανικής οργάνωσης Αδέρφια Διάσωσης, η οποία προσέφερε βοήθεια στα balseros, τα πλοιάρια με τους Κουβανούς που επιχειρούσαν να περάσουν απέναντι. Το αποτέλεσμα ήταν ο νόμος Χελμς – Μπάρτον με τον οποίο ενισχύθηκε το εμπάργκο. Η σύλληψη στην Αβάνα το 2009 του Αμερικανού Αλαν Γκρος και η καταδίκη του στη συνέχεια σε 15 χρόνια κάθειρξη για κατασκοπεία ήταν επιπλέον γεγονός που αποτέλεσε εμπόδιο στην προσέγγιση, παρά το γεγονός ότι ο Μπαράκ Ομπάμα έδειξε διατεθειμένος από την πρώτη στιγμή που εξελέγη πρόεδρος να γυρίσει σελίδα σε μια ξεπερασμένη σύγκρουση.