Ο Διαφωτισμός στα ψηφιακά

Τι θα έγραφε στο status του ο Περικλής αν υπήρχε το facebook στην Αθήνα του Χρυσού Αιώνα;

Για ποια θέματα θα τιτίβιζε ο Βολταίρος αν οι Γάλλοι του 18ου αιώνα χρησιμοποιούσαν το twitter;

Και ποιος θα ήταν ο πρώτος στον οποίον θα έστελνε e-mail ο Γαλιλαίος το 1633 μετά την καταδίκη του από το Ιεροδικείο της Ρώμης επειδή είχε το… θράσος να υποστηρίξει ότι η Γη γυρίζει;

Δυστυχώς, δεν έχουμε τις απαντήσεις. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι ο κόσμος μας θα ήταν πολύ διαφορετικός αν τα μεγάλα μυαλά της ανθρωπότητας μπορούσαν να διαδώσουν παντού και χωρίς λογοκρισία τις ιδέες τους, εκμεταλλευόμενα την ταχύτητα και την οικουμενικότητα του Διαδικτύου.

Μπορεί εκείνοι να μην τα κατάφεραν, το κάναμε όμως εμείς: σήμερα, χάρη στην τεχνολογία, έχουμε για πρώτη φορά τη δυνατότητα να ταξινομήσουμε και να αντιπαραβάλλουμε το έργο των επιστημόνων και των διανοητών του παρελθόντος, επιχειρώντας να κατανοήσουμε τη σκέψη τους.

Την ώρα που σε πολλά μέρη του κόσμου τα εργαλεία της ψηφιακής εποχής ρίχνονται στην πυρά (τελευταίο παράδειγμα το λουκέτο στο twitter και στο YouTube στην Τουρκία), κάποιοι επιστήμονες προσπαθούν να τα χρησιμοποιήσουν για να οικοδομήσουν ένα καλύτερο μέλλον μέσα από το παρελθόν.

Ενας από αυτούς είναι η καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ Τζιοβάνα Τσεζεράνι, επικεφαλής ενός ερευνητικού προγράμματος που φιλοδοξεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο μελετάμε το παρελθόν μας, αποκαλύπτοντας άγνωστα μυστικά της Ιστορίας.

Η Τσεζεράνι εστίασε στην περίοδο της Μεγάλης Περιήγησης (Grand Tour), δηλαδή στα μεγάλα ταξίδια που πραγματοποιούσαν από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα στην Ιταλία και στη Γαλλία –σπανιότερα και στην Ελλάδα –οι νέοι που ανήκαν στις ανώτερες τάξεις (κυρίως Βρετανοί, αλλά και Γερμανοί, Σκανδιναβοί και Αμερικανοί).

Επρόκειτο για μια διαδικασία εκπαιδευτικής μύησης, κατά την οποία οι ταξιδιώτες είχαν την ευκαιρία να μελετήσουν από κοντά μνημεία και αρχιτεκτονικά θαύματα που οι περισσότεροι άνθρωποι γνώριζαν μόνο μέσα από διηγήσεις.

To Στάνφορντ δεν είναι απλώς ένα από τα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου: βρίσκεται στην καρδιά της Σίλικον Βάλεϊ και είναι ο τόπος γέννησης της Google (ο γίγαντας των διαδικτυακών αναζητήσεων ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1996 ως ερευνητικό έργο από τους φοιτητές του Στάνφορντ Λάρι Πέιτζ και Σεργκέι Μπριν).

Πρόσφατα στα εργαστήρια του ιδρύματος τελέστηκε ένας γάμος: αυτός του Ουμανισμού με το Διαδίκτυο.

Το «παιδί» του ζευγαριού λέγεται Digital Humanities (Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες) και αποτελεί έναν νέο επιστημονικό κλάδο ο οποίος υπόσχεται να μας αποκαλύψει μυστικά που χάνονται στα βάθη των αιώνων και έως σήμερα παρέμεναν κρυμμένα σε ιστορικά κείμενα και πηγές που δεν είχαν αξιολογηθεί και αποκωδικοποιηθεί.

Τι προσπαθούν να κάνουν οι επιστήμονες; Να μετατρέψουν τα πιο σημαντικά γραπτά της Ιστορίας σε δεδομένα και να τα αναλύσουν διεξοδικά χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της τεχνολογίας: τους αλγόριθμους, την εξόρυξη δεδομένων (data mining) και την οπτικοποίησή τους με μορφή διαδραστικών γραφημάτων.

Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης δημιούργησε την πλατφόρμα Electronic Enlightenment (Ηλεκτρονικός Διαφωτισμός), έναν ψηφιακό κατάλογο που περιέχει σχεδόν 68.000 έγγραφα τα οποία σχετίζονται με ιστορικές προσωπικότητες.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη online συλλογή κειμένων που δημιουργήθηκε ποτέ, η οποία «συνδέει» τους κορυφαίους διανοητές που έδρασαν από τις αρχές του 17ου έως τα μέσα του 19ου αιώνα στην Ευρώπη, στην Αμερική και στην Ασία και δημιουργεί μία εικονική συζήτηση μεταξύ τους.

Το υλικό είναι πλούσιο και πολύτιμο: μόνο ο Βολταίρος, ένα από τα πρώτα πρόσωπα που αναλύθηκαν μαζί με τον Γαλιλαίο, τον Νεύτωνα και τον Τζον Λοκ, είχε στείλει πάνω από 18.000 γράμματα!

Τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας είναι ενθαρρυντικά: τοποθετώντας τις επιστολές σε έναν χάρτη, οι επιστήμονες μπορούν να δουν από πού ξεκίνησαν και πού κατέληξαν και, συνεπώς, να χαρτογραφήσουν το «κοινωνικό δίκτυο» και τη σφαίρα επιρροής του κάθε διανοούμενου –κάτι σαν τους «φίλους» και τους «ακόλουθους» που θα είχαν αν στην εποχή τους υπήρχε facebook και twitter.

Κάπως έτσι γεννήθηκε το έργο «Χαρτογράφηση της Πολιτείας των Γραμμάτων» (Mapping the Republic of Letters) το οποίο αναφέρεται στις επιστολές που αντάλλασσαν οι πνευματικές προσωπικότητες της Ευρώπης και της Αμερικής την εποχή του Διαφωτισμού.

Μία από τις ανακαλύψεις των ερευνητών ήταν ότι το σύστημα αξιολόγησης με αστέρια, που σήμερα συναντάμε σε τουριστικούς οδηγούς, επινοήθηκε το 1800 από την αγγλίδα συγγραφέα Μαριάνα Σταρκ! Τα γράμματά της περιέχουν μια πληθώρα πρακτικών πληροφοριών για διάφορα αξιοθέατα που συνοδεύονται από βαθμολογήσεις ανά περιοχή.

Επίσης, αποκαλύφθηκε ότι στα τέλη του 18ου αιώνα οι αγαπημένοι προορισμοί της Μεγάλης Περιήγησης ήταν η Νάπολη και η Ποσειδωνία (Πέστουμ) εξαιτίας της τάσης που επικρατούσε για επιστροφή στον ελληνικό κλασικισμό.

Προσεχώς θα δημιουργηθεί ένας ιστότοπος που θα δίνει τη δυνατότητα σε όποιον τον επισκέπτεται να κατανοήσει το έργο των μεγάλων διανοητών μέσα από διαδραστικούς χάρτες.