H χώρα που μαθαίνει να χαμογελά

Παράξενα πράγματα συμβαίνουν στη Ρωσία. Οι μεθοριακοί φρουροί διατάχθηκαν να

μάθουν να χαμογελάνε. Οι αεροσυνοδοί της Αεροφλότ που, από την εμπειρία μου

στα δέκα χρόνια που εργάζομαι και ταξιδεύω ανά τη Ρωσία, πηγαινοέρχονταν

μουρμουρίζοντας στους διαδρόμους, τώρα όταν σε υποδέχονται στο αεροπλάνο,

μυούνται σ’ αυτή την άβολη δυτική τέχνη του χαμόγελου. H χώρα μαθαίνει να

χαμογελά.

Ψεύτικο. Αλλά στους δρόμους της Μόσχας υπάρχει και αντίλογος. «Είναι

ανειλικρινές» λένε. «Αν η βάρδια μιας πωλήτριας κοντεύει να τελειώσει και ήταν

όρθια όλη μέρα, δεν είναι φιλική στους πελάτες. Αν χαμογελάσει, ξέρω πως

υποκρίνεται. Γιατί λοιπόν θα αισθανθώ καλά;».

Οι Ρώσοι δεν χαμογελούν αδιακρίτως, όπως οι ίδιοι αβίαστα παραδέχονται. Αλλά

ένα ρωσικό χαμόγελο, όταν έρχεται, είναι αυθεντικό και γι’ αυτό πολύτιμο. Αυτό

είναι το επιχείρημα που χρησιμοποιεί ο Αλεξάντρ, ο άνδρας μου. Όπως όλοι οι

Ρώσοι, ανατριχιάζει με την ανειλικρίνεια αυτού που εμείς αποκαλούμε καλοί

τρόποι. «Ναλέι μνιε τσάι», μου έλεγε ο Αλεξάντρ («βάλε μου τσάι») κι εγώ

εκνευριζόμουν και του έλεγα να βάλει μόνος του. Αν μεταφραστεί κατά λέξη,

χωρίς ένα «μπορείς να» και ένα «σε παρακαλώ», ακούγεται αγενέστατο. Στα ρωσικά

όμως είναι μια χαρά.

Ιστορικοί λόγοι. Φυσικά υπάρχουν ιστορικοί λόγοι για τους οποίους οι

Ρώσοι κρατούν τα χαμόγελά τους για τον εαυτό τους. Σε μια χώρα όπου το κράτος

ήταν παραδοσιακά ο εχθρός του λαού και όπου ακόμη και ο γείτονάς σου θα

μπορούσε να σε προδώσει, μάθαινες να είσαι επιφυλακτικός με όλους. Γιατί να

χαμογελούσες σ’ έναν ξένο στο δρόμο όταν μπορούσε να ήταν εκείνος που σε

κάρφωσε στην KGB; Γιατί να σου χαμογελάσει εκείνος, αν όχι επειδή είναι

έτοιμος να σε συλλάβει για ανάκριση; Το να κρατάς τα μάτια σου χαμηλά ήταν

θέμα αυτοπροστασίας.

Αυθεντικότητα. Στην ιδιωτική ζεστασιά της κουζίνας τους, τριγυρισμένα

από φίλους που εμπιστεύονται, τα ρωσικά πρόσωπα φωτίζονται με αυθεντικά,

πολύτιμα χαμόγελα και το γέλιο είναι δυνατό. Αλλά ο Αλεξάντρ θα ανησυχούσε

σοβαρά αν επέστρεφε στη Μόσχα και έβλεπε το χαμόγελο στο πρόσωπο του

μεθοριακού φρουρού.

Στο σπίτι έχουμε μια συμφωνία: όταν μιλάμε ρωσικά, μπορεί να λέει «βάλε μου

τσάι» και να μουγκρίζει όταν το κάνω. Όταν μιλάμε αγγλικά, πρέπει να προσθέτει

ένα «παρακαλώ», ένα «ευχαριστώ» κι ένα χαμόγελο.

©The Times, 2004