Eκείνοι ελευθερώθηκαν μόνοι τους…

Πριν από 30 χρόνια έπεφτε στην Πορτογαλία η δικτατορία του Σαλαζάρ. Στις 25

Απριλίου 1974, ο στρατός βάδιζε στη Λισαβώνα και συνελάμβανε τον πρωθυπουργό

Καετάνο που είχε διαδεχθεί τον δικτάτορα. Πλημμυρισμένος από ενθουσιασμό, ο

λαός έμπαινε στον δρόμο της δημοκρατίας.

H πρώτη εικόνα από την «Επανάσταση των γαριφάλων» που μου έρχεται στο νου

είναι του φίλου μου Αλεχάντρ Ο’Νιλ, μεγάλου ποιητή, που η στάση του κατά του

Σαλαζάρ του είχε κοστίσει συλλήψεις, διώξεις και έναν σωρό άλλους

περιορισμούς. Ήμασταν στο σπίτι του στην Ιταλία στις 26 Απριλίου 1974. Την

προηγούμενη ημέρα οι στρατιωτικοί είχαν μπει στη Λισαβώνα, είχαν συλλάβει τον

πρωθυπουργό Μαρσέλο Καετάνο, τη σωματοφυλακή του και όλους τους ασφαλίτες,

είχαν καταλάβει την τηλεόραση και είχαν κλείσει το αεροδρόμιο. Ο Αλεξάντρ ήταν

να επιστρέψει στην Πορτογαλία από την Ελβετία, αλλά πήρε ένα τρένο και ήρθε σε

μένα. Καθόμασταν μπροστά στην τηλεόραση και κάθε τόσο ο Αλεχάντρ χτυπούσε τα

πόδια του και αγκάλιαζε τα πρόσωπα που εμφανίζονταν στην οθόνη. H Rai μετέδιδε

εικόνες από την πορτογαλική τηλεόραση. Τα πρόσωπα που αγκάλιαζε ο Αλεχάντρ

έβγαιναν από τις φυλακές Καχίας, το κάστρο κοντά στη Λισαβώνα, όπου ο Σαλαζάρ

έκλεινε τους πολιτικούς αντιπάλους του. Οι πολιτικοί κρατούμενοι που

αποφυλακίζονταν έμοιαζαν σαν να μην πίστευαν στα μάτια τους, ενώ τα πλήθη τούς

υποδέχονταν με λουλούδια. Ο Αλεχάντρ τούς φώναζε με το όνομά τους, έκλαιγε,

γελούσε, χοροπηδούσε. Χοροπηδούσα και εγώ.

Όταν είχα επισκεφθεί την Πορτογαλία, δέκα χρόνια νωρίτερα, είχα βρει μια χώρα

με ένα πολιτικό σύστημα που ο Σαλαζάρ είχε αντιγράψει πιστά από τον Μουσολίνι.

Για να μην ενοχλούνται οι λιγοστοί τουρίστες, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν

εγκατεστημένα στις πορτογαλικές αποικίες στην Αφρική. Ακόμη και ο Μάριο

Σοάρες, γραμματέας του παράνομου Σοσιαλιστικού Κόμματος, στον οποίο η

Πορτογαλία οφείλει τις δημοκρατικές κατακτήσεις μετά την επανάσταση και την

ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, έκανε μακροχρόνιες «διακοπές» σε ένα

στρατόπεδο στο Σάο Τομέ, πριν δραπετεύσει για τη Γαλλία.

H 25η Απριλίου 1974, που έμεινε στην Ιστορία ως η αναίμακτη «Επανάσταση των

γαριφάλων», στην πραγματικότητα ήταν ένα πραξικόπημα από την ανάποδη. Οι

ένοπλες δυνάμεις εξεγέρθηκαν εναντίον ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος για να

αποκαταστήσουν τη δημοκρατία. Αυτή ήταν πραγματικά η επανάσταση από πολιτική

άποψη. Ακολούθησε μια λαϊκή «επανάσταση», αλλά αυτή ήταν κυρίως μια εκρηκτική

μέθη ενός λαού που είχε καταπιεστεί 40 χρόνια. Όμως, ήταν επίσης μια γιορτή

για τον τερματισμό ενός μακροχρόνιου αποικιακού πολέμου στη Μοζαμβίκη, την

Αγκόλα και τη Γουινέα, που είχε σχεδόν αποδεκατίσει μια ολόκληρη γενιά

Πορτογάλων, τη γενιά του 1940.

Οι κίνδυνοι. Δεν έλειψαν οι κίνδυνοι κατά την εύθραυστη περίοδο της

δημοκρατικής μετάβασης: η απόπειρα πραξικοπήματος του φασίστα στρατηγού

Σπινόλα, η φιλοσοβιετική Αριστερά που έβλεπε με καλό μάτι ένα πραξικόπημα

τύπου Πράγας και οι τριτοκοσμικοί που είχαν για πρότυπό τους την Κούβα. Όμως,

οι δημοκρατικοί στρατιωτικοί της 25ης Απριλίου, με πρώτο τον συνταγματάρχη

Ερνέστο Μέλο Αντούνες, έναν από τους εμπνευστές της «Επανάστασης των

γαριφάλων», κατάφεραν να αποτρέψουν όλες τις απόπειρες. Οι Πορτογάλοι θα

θυμούνται πάντα τον καιρό που ήταν ξεχασμένοι από την Ευρώπη, όπως άλλωστε η

Ευρώπη ήταν ξεχασμένη από τους Πορτογάλους. Όσο για τους Αμερικανούς, τότε δεν

είχαν καμιά βιασύνη να κυνηγούν τυράννους όπως σήμερα. Στο κάτω-κάτω, ο Φράνκο

και ο Σαλαζάρ ήταν δυο πολύτιμοι σύμμαχοί τους και τότε δεν περνούσε καθόλου

από το νου των προέδρων των ΗΠΑ να «ελευθερώσουν» τη Λισαβώνα ή τη Μαδρίτη. Οι

Πορτογάλοι ελευθερώθηκαν μόνοι τους.

Το άρθρο του Ιταλού συγγραφέα Αντόνιο Ταμπούκι δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

«Repubblica».

Από τη δικτατορία στη δημοκρατία

* 1968. Ο Μαρσέλο Καετάνο διαδέχεται τον άρρωστο δικτάτορα Σαλαζάρ που

κυβέρνησε 36 χρόνια τη χώρα.

* 1970. Θάνατος του Σαλαζάρ.

* 1974. H κυβέρνηση Καετάνο ανατρέπεται με στρατιωτικό πραξικόπημα -την

«επανάσταση των γαριφάλων». Ο στρατηγός Αντόνιο Ριβέιρο ντε Σπινόλα γίνεται

πρόεδρος και τον διαδέχεται ο στρατηγός Φρανσίσκο ντα Κόστα Γκόμες.

* 1974-1975. Ανεξαρτησία των πορτογαλικών αποικιών Γουινέα-Μπισάου,

Μοζαμβίκη, Νησιά Πράσινου Ακρωτηρίου, Σάο Τομέ & Πρινσίπε και Αγκόλα.

Ύστερα από 450 χρόνια, η Πορτογαλία αποσύρεται από το Ανατολικό Τιμόρ.

* 1976. Βουλευτικές εκλογές. Ο Μάριο Σοάρες εκλέγεται πρωθυπουργός. Ο

στρατηγός Αντόνιο Ραμάλιο Εάνες γίνεται πρόεδρος.

* 1979. Κεντροδεξιά συμμαχία κερδίζει τις εκλογές.

* 1982. Καταργείται το στρατιωτικό συμβούλιο της επανάστασης.