Μπορεί ο αναβρασμός στην εκπαίδευση να μην έχει ακόμη κοπάσει, υπάρχουν όμως κάποια πανεπιστήμια που δεν κλείνουν ποτέ, οι φοιτητές τους δεν κάνουν καταλήψεις και οι καθηγητές δεν προκηρύσσουν απεργίες.

Πολύ απλά διότι τα ιδρύματα αυτά… δεν υπάρχουν –για την ακρίβεια είναι εικονικά. Τα «ψηφιακά πανεπιστήμια» ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια τα τελευταία δύο χρόνια: πρόκειται για τα λεγόμενα MOOCs (massive open online courses –μαζικά ανοικτά διαδικτυακά μαθήματα), τα οποία προσελκύουν εκατοντάδες χιλιάδες φοιτητές από όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και εκατοντάδες Ελληνες.

Τα δωρεάν μαθήματα πανεπιστημιακού επιπέδου που προσφέρουν εκπονούνται από ορισμένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου και οι διαλέξεις δίνονται αποκλειστικά στο Διαδίκτυο.

Μέχρι τώρα, τα μεγαλύτερα ψηφιακά πανεπιστήμια βρίσκονταν στις ΗΠΑ. Τους τελευταίους μήνες όμως έχουν κάνει την εμφάνισή τους αντίστοιχα ιδρύματα στην Ευρώπη.

Το έναυσμα για τη δημιουργία τους ήταν η διαπίστωση ότι εκατομμύρια άνθρωποι δεν θα μπορέσουν ποτέ να αποκτήσουν πρόσβαση στην «κλασική» Τριτοβάθμια Εκπαίδευση –είτε επειδή στις περιοχές όπου κατοικούν δεν υπάρχουν ανώτατες σχολές, είτε επειδή οι γονείς τους δεν έχουν χρήματα για να τους στείλουν στο πανεπιστήμιο. Σήμερα, μπορεί ο καθένας να παρακολουθήσει μαθήματα πανεπιστημιακού επιπέδου, αρκεί να έχει μια σύνδεση στο Ιντερνετ.

Ενα από τα πρώτα συμβατικά ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά ιδρύματα που επεκτάθηκαν στον ψηφιακό κόσμο ήταν το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών Bielefeld, ένα δημόσιο τεχνολογικό ίδρυμα της Γερμανίας, το οποίο έχει αναρτήσει στο Διαδίκτυο διαλέξεις από τα περισσότερα προπτυχιακά μαθήματα που προσφέρει.

Μάλιστα, ορισμένοι καθηγητές του είχαν αρχίσει να ανεβάζουν τις διαλέξεις τους στο YouTube από το 2009. Μέχρι σήμερα έχουν ανέβει τουλάχιστον 2.000 βίντεο με διαλέξεις στα μαθήματα των Μαθηματικών και της Επιστήμης των Υπολογιστών, τα οποία έχουν αναπαραχθεί περισσότερες από 10,6 εκατ. φορές.

Ο καθηγητής που τα διδάσκει δημιούργησε το δικό του ψηφιακό πανεπιστήμιο χρησιμοποιώντας μια πλατφόρμα μετάδοσης βιντεοδιαλέξεων και διενέργειας τεστ. Παράλληλα, διδάσκει στην online πλατφόρμα εκπαίδευσης Udacity και σύντομα πρόκειται να συνεργαστεί με ένα νέο ευρωπαϊκό ψηφιακό πανεπιστήμιο με την ονομασία Iversity, με έδρα τη Γερμανία.

Αντίστοιχα εγχειρήματα υλοποιούνται στη Φινλανδία, τη Βρετανία και την Ισπανία, ενώ πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε τη δική της online εκπαιδευτική πλατφόρμα.

Τα πρώτα «ψηφιακά πανεπιστήμια» (MOOCs) ιδρύθηκαν – πού αλλού; – στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό το φθινόπωρο, όμως, φαίνεται ότι ανήκει στην Ευρώπη. Η γηραιά ήπειρος αντεπιτίθεται ιδρύοντας τα δικά της διαδικτυακά πανεπιστήμια, τα οποία παρέχουν υψηλού επιπέδου εκπαίδευση.

Τα πιο δημοφιλή αμερικανικά πανεπιστήμια του Διαδικτύου είναι το Coursera και το Udacity, τα οποία προσφέρουν μαθήματα από καθηγητές ορισμένων από τα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο. Το πρώτο συγκεντρώνει πλήθος ελλήνων φοιτητών, οι οποίοι μάλιστα είναι οι ένατοι πιο δραστήριοι στον κόσμο στη σελίδα της πλατφόρμας στο facebook.

Το Coursera ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2012 από την Ντάφνι Κόλερ και τον Αντριου Ινγκ, καθηγητές της Επιστήμης των Υπολογιστών στο Στάνφορντ. Σήμερα προσφέρει μέσω του Διαδικτύου περισσότερα από 460 μαθήματα. Συνεργάζεται με 91 πανεπιστήμια, μεταξύ αυτών το Στάνφορντ, το Πρίνστον και το Κολούμπια, και έχει πάνω από 5 εκατ. φοιτητές από όλο τον κόσμο.

Το Udacity ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του 2012 από τον καθηγητή Σεμπάστιαν Θραν. Εχει περίπου ένα εκατ. φοιτητές και προσφέρει 28 μαθήματα με βασικό αντικείμενο τις θετικές επιστήμες και κυρίως την πληροφορική.

Τα μαθήματα διδάσκονται με βιντεοδιαλέξεις, ενώ οι σπουδαστές εκπονούν εργασίες και γράφουν τεστ. Οι παραδόσεις γίνονται μέσω βίντεο διάρκειας λίγων λεπτών. Για κάθε μάθημα δημιουργείται ένα φόρουμ συζητήσεων και ένα wiki. Στο τέλος του μαθήματος οι φοιτητές εξετάζονται σε αυτά που διδάχθηκαν.

Οι ενστάσεις. Η αύξηση του αριθμού των online εκπαιδευτικών προγραμμάτων, των πανεπιστημίων που τα εκπονούν και των φοιτητών που τα παρακολουθούν έχει οδηγήσει σε μια συζήτηση στους κόλπους της εκπαιδευτικής κοινότητας: κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι δωρεάν εικονικές διαλέξεις θα μπορούσαν να αλλάξουν για πάντα τη φύση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ άλλοι προειδοποιούν ότι τα μαθήματα αυτά δεν είναι τόσο αποτελεσματικά όσο οι πραγματικές διαλέξεις και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να υποκαταστήσουν το πανεπιστήμιο.

Είτε έτσι είτε αλλιώς, η διείσδυση αυτών των προγραμμάτων είναι καλπάζουσα: εσχάτως έχουν αρχίσει να γίνονται «της μόδας» και στην Ευρώπη, όπου τα πανεπιστήμια αναζητούν τρόπους για να εξοικονομήσουν πόρους και να προσεγγίσουν ένα ευρύτερο κοινό φοιτητών, ενώ παράλληλα αρκετοί επιχειρηματίες έχουν οσφρανθεί νέες εμπορικές ευκαιρίες.

Φέτος άρχισαν να λειτουργούν πολλές ψηφιακές πλατφόρμες εκπαίδευσης στην Ευρώπη, ενώ δημιουργήθηκε μια κοινοπραξία ανοικτών πανεπιστημίων η οποία προσφέρει μαθήματα μέσω Ιντερνετ. Τα διαδικτυακά μαθήματα ανώτατης εκπαίδευσης παραδίδονται από καθηγητές γνωστών πανεπιστημίων σε ειδικές διαδικτυακές πλατφόρμες. Οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν υψηλής ποιότητας διαλέξεις και σεμινάρια, να συμμετάσχουν σε online συζητήσεις και να συμπληρώσουν τεστ αξιολόγησης.

Η εισαγωγή στα ψηφιακά πανεπιστήμια είναι ελεύθερη και η φοίτηση, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι δωρεάν. Υπάρχει όμως ένα μειονέκτημα: οι φοιτητές δεν λαμβάνουν τίτλους σπουδών – σε ορισμένες περιπτώσεις, απλώς τους χορηγούνται πιστοποιητικά παρακολούθησης.

Ωστόσο, αυτό είναι πιθανό να αλλάξει στο προσεχές μέλλον. Το ψηφιακό πανεπιστήμιο Iversity, με έδρα το Βερολίνο, χρηματοδοτείται από το γερμανικό κράτος και από επιχειρηματικά κεφάλαια. Τον τελευταίο καιρό προσπαθεί να βρει τρόπους για να πιστοποιεί την επιτυχή ολοκλήρωση ενός κύκλου σπουδών από τους φοιτητές.

Πρόσφατα ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει να εκδίδει τίτλους επιτυχούς παρακολούθησης για δύο από τα μαθήματα που προσφέρει, υπό την προϋπόθεση ότι οι φοιτητές θα συμμετέχουν σε εξετάσεις μέσα στα ιδρύματα, τα οποία θα είναι υπεύθυνα για τη βαθμολόγηση των γραπτών. Επί του παρόντος, αυτοί οι τίτλοι δεν θα είναι ισότιμοι με αυτά των συμβατικών πανεπιστημίων. Στο μέλλον, όμως, το τοπίο στην ανώτατη εκπαίδευση ενδέχεται να αλλάξει άρδην.

Υπάρχουν και άλλα ευρωπαϊκά ψηφιακά πανεπιστήμια: στις αρχές του περασμένου έτους, μια ομάδα στελεχών της Nokia στη Φινλανδία ίδρυσε το Eliademy (το όνομά του προέρχεται από την ελιά κάτω από την οποία θεωρείται ότι δίδασκε ο Πλάτων τον 5ο αιώνα π.Χ.).

Επιπλέον, πρόσφατα άρχισε να λειτουργεί η πλατφόρμα FutureLearn στη Βρετανία, με την ευθύνη του Ανοικτού Πανεπιστημίου της χώρας. Στην Ισπανία, η πλατφόρμα Miriada X συνεργάζεται με διάφορα πανεπιστήμια που προσφέρουν μαθήματα στα ισπανικά, ενώ η France Télécom ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να δημιουργήσει τη δική της εκπαιδευτική πλατφόρμα.

e-Παράθυρο στη γνώση και στα ελληνικά

Οι πρωτοβουλίες στην ψηφιακή εκπαίδευση δεν προέρχονται μόνο από επιχειρηματίες και εκπαιδευτικούς: πριν από λίγες εβδομάδες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε τον ιστότοπο Openeducationeuropa.eu, μια ανοικτή πηγή εκπαίδευσης που επιτρέπει σε μαθητές, επαγγελματίες και εκπαιδευτικά ιδρύματα να μοιραστούν δωρεάν εκπαιδευτικούς πόρους. Το υλικό διατίθεται και στα ελληνικά.

Η ψηφιακή εκπαίδευση στην Ευρώπη…

– Iversity (Iversity.org). Ψηφιακή εκπαιδευτική πλατφόρμα με έδρα το Βερολίνο

– Eliademy (Eliademy.com). Online μαθήματα από τη Φινλανδία

– FutureLearn (Futurelearn.com). Ψηφιακά μαθήματα από το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Βρετανίας

– Miriada X (Miriadax.net). Εκπαιδευτική πλατφόρμα από την Ισπανία

– Open Education Europa. (Openeducationeuropa.eu) Ανοικτή πηγή εκπαίδευσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

… και στην Αμερική

– Coursera (Coursera.org). Πλατφόρμα στην οποία συμπράττουν δεκάδες κορυφαία πανεπιστήμια

– Udacity (Udacity.com). Μαθήματα με αντικείμενο τις θετικές επιστήμες και την πληροφορική

– edX (Edx.org). Ψηφιακή εκπαιδευτική σύμπραξη του Χάρβαρντ, του ΜΙΤ και του Μπέρκλεϊ