Το 2016 καταγράφηκε ως ένα από τα θερμότερα έτη τον τελευταίο αιώνα. Εως σήμερα, 16 από τις 17 θερμότερες χρονιές που έχουν καταγραφεί στα ιστορικά χρονικά, συνέβησαν τον τελευταίο αιώνα. Η κλιματική αλλαγή συμβάλλει δραστικά στη «φτωχοποίηση» της παγκόσμιας βιοποικιλότητας με τη συνεχή απώλεια ειδών και έχει πιθανή συνέπεια την αποσταθεροποίηση των ανθρώπινων κοινωνιών. Από την άλλη πλευρά, ο παγκόσμιος οικονομικός πλούτος καταγράφει συνεχή αύξηση από τη δεκαετία του ’60 έως σήμερα. Ωστόσο, η οικονομική ζημιά που ήδη προκαλείται και αναμένεται να αυξηθεί από τις κλιματικές αλλαγές δεν ενσωματώνεται επίσημα στους εθνικούς λογαριασμούς των κρατών.

Διάφορα μέτρα μετριασμού και προσαρμογής έχουν αναπτυχθεί μέχρι σήμερα σε διαφορετικές κλίμακες, ενώ συναντήσεις κορυφής υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών πραγματοποιούνται σε ετήσια βάση, με αποκορύφωμα τη Συμφωνία των Παρισίων. Η συμφωνία που μέχρι σήμερα έχει επικυρωθεί από 166 κράτη σε σύνολο 195, προβλέπει τη δραστική μείωση των παγκόσμιων εκπομπών με στόχο τη μέγιστη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη έως και 2° C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Ο απώτατος στόχος είναι ο περιορισμός της αύξησης στον 1,5° C, όπως εκφράζεται από το σενάριο «σταθεροποίησης» της κλιματικής αλλαγής (RCP 4.5) στη συμφωνία των Παρισίων. Η επιθυμία αποχώρησης των Ηνωμένων Πολιτειών που υποστηρίζεται έντονα από τη βιομηχανία του άνθρακα, μπορεί να ήχησε έντονα τις πρώτες ημέρες της ανακοίνωσης, αλλά υπήρξαν ήδη προτάσεις κυρίως από την πλευρά των ασιατικών χωρών να υπερκεράσουν τους στόχους τους και να μετριάσουν την πιθανή απώλεια των ΗΠΑ.

Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Κύπρου σημειώνει ότι ακόμη και στην περίπτωση που ο περιορισμός της αύξησης θερμοκρασίας στον 1,5° C επιτευχθεί σύμφωνα με το σενάριο «σταθεροποίησης», οι προγενέστερες εκπομπές θα έχουν ήδη έντονες επιπτώσεις σε περιφερειακό επίπεδο. Στην περιοχή της Μεσογείου για παράδειγμα, αύξηση της θερμοκρασίας μεγαλύτερη των 2 – 2,5° C αποτυπώνεται στην Ελλάδα, τη Μέση Ανατολή καθώς και στη Βορειοδυτική Αφρική τα επόμενα 30 με 60 έτη.

Διάφορα παραδείγματα περιβαλλοντικής μηχανικής έχουν ήδη εφαρμοστεί σε πιλοτικό επίπεδο για την πιθανή ανάσχεση των κλιματικών μεταβολών με σχετική επιτυχία. Ωστόσο, η εφαρμογή παρόμοιων πειραμάτων σε μεγάλη κλίμακα ίσως οδηγήσει σε σημαντική απορρύθμιση φυσικών μηχανισμών με απρόβλεπτες συνέπειες. Σημαντικό βήμα προς την οικονομική ενσωμάτωση της υπαιτιότητας της κλιματικής αλλαγής έγινε με τη δημιουργία εμπορεύσιμων αδειών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

H Συμφωνία των Παρισίων έληξε με την υπόσχεση ότι θα διατίθενται τουλάχιστον 100 δισ. δολάρια ετησίως από τις πλούσιες κυρίως χώρες για τη επίτευξη των στόχων, χωρίς ωστόσο να υπάρχει δεσμευτικό κείμενο ως προς την οικονομική υποστήριξη και σαφές χρονοδιάγραμμα. Η επιστημονική κοινότητα ήδη έχει διατυπώσει τη θέση ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν δύναται να αντιμετωπιστεί χωρίς ουσιαστικές επενδύσεις σε έρευνα με την παράλληλη εφαρμογή συντονισμένων μέτρων με μακροχρόνιο σχεδιασμό.

H Ελλάδα έχει επικυρώσει τη Συμφωνία των Παρισίων, καθώς και όλα τα δεσμευτικά κείμενα της ΕΕ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Επίσης, από ό,τι φαίνεται η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες της ΕΕ που καταφέρνουν να υλοποιήσουν τους στόχους – πλαίσιο για τη μείωση των αέριων ρύπων, όπως έχουν τεθεί από την ΕΕ με χρονικό ορίζοντα το 2030. Ωστόσο, η επίτευξη φαίνεται να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική κρίση και τη μείωση σημαντικών οικονομικών δραστηριοτήτων.

Σε μια χώρα όπου η τουριστική βιομηχανία θα αποτελέσει πιθανόν τον βασικό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης, δεν γίνεται πλέον οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής να αντιμετωπίζονται με ευχολόγια και αποσπασματικά μέτρα. Η Ελλάδα διαθέτει την τεχνογνωσία και τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει τις απαραίτητες αλλαγές για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε βάθος χρόνου. Οι πολιτικές αποφάσεις και οι σχετικοί μηχανισμοί πρέπει πλέον να ευθυγραμμιστούν εγκαίρως με τα νέα παγκόσμια δεδομένα.

Ο Στέφανος Ξενάριος είναι ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Κεντρικής Ασίας, Μπισκέκ, Κιργιστάν, επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ και του International Centre for Research on the Environment and the Economy (ICRE8)