Τον Ιανουάριο του 2009 το ποσό δεν είχε καν θεωρηθεί εντυπωσιακό ούτε είχε κάμψει το αγωνιστικό φρόνημα των αγροτών. Παρέμειναν άλλες δύο εβδομάδες στους αποκλεισμένους κόμβους της εθνικού δικτύου και η αποχώρησή τους από τα μπλόκα υπήρξε περισσότερο αποτέλεσμα της κόπωσης και του εκφυλισμού των κινητοποιήσεων. Πέντε χρόνια μετά, όμως, 424 εκατομμύρια ευρώ μετρώνται με άλλη μεζούρα: σχεδόν προσεγγίζουν τα κέρδη του κρατικού ταμείου από το τελευταίο μεγάλο ψαλίδι στις συντάξεις, τον Δεκέμβριο του 2012. Και έχουν εξελιχθεί σε μεγάλο αγκάθι για την παρούσα κυβέρνηση, την ώρα που επιχειρεί να κλείσει τον κύκλο του Μνημονίου. Το λεγόμενο πακέτο Χατζηγάκη για τις αποζημιώσεις αγροτών, στις αρχές του 2009, έχει καταγραφεί ως απόδειξη της αλόγιστης σπατάλης κατά την περίοδο της διακυβέρνησης Καραμανλή, επιταχύνοντας μια προδιαγεγραμμένη πορεία της χώρας προς την ξέρα του Μνημονίου. Ισως αποτελεί σταγόνα στον ωκεανό των δανείων και των ελλειμμάτων της χώρας την ίδια περίοδο, αλλά εμπεριέχει τα περισσότερα από εκείνα τα στοιχεία στα οποία αποδίδουν σήμερα οι πολιτικοί και οι οικονομικοί αναλυτές την πολυετή κρίση: μια πελατειακή αντίληψη γύρω από τα δημόσια οικονομικά, συνδικαλιστικά αιτήματα χωρίς όρια και μια αντιπολίτευση χωρίς αυτοσυγκράτηση δημιούργησαν ένα κοκτέιλ που λειτουργεί πλέον ως παράδειγμα προς αποφυγήν.

Μέχρι το 2009 το σκηνικό ήταν μάλλον συνηθισμένο: μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων και το μάζεμα της σοδειάς οι αγρότες έδιναν το ετήσιο ραντεβού στους δρόμους, στήνοντας οδοφράγματα με τα τρακτέρ και ρίχνοντας αναθέματα κατά της κυβέρνησης στα τηλεοπτικά παράθυρα. Συνήθως ήταν δίπλα τους και στελέχη της αντιπολίτευσης, ενώ οι κυβερνητικοί αναζητούσαν τρόπους να αποτρέψουν την κλιμάκωση ή να αποδομήσουν τις κινητοποιήσεις. Ηταν μια τακτική που ακολούθησε και ο Σωτήρης Χατζηγάκης, ο οποίος ως αντιπολιτευόμενος σκαρφάλωνε στα τρακτέρ του θεσσαλικού κάμπου και έδινε πολιτική υπόσταση και νομιμοποίηση στο σύνθημα «όλα τα κιλά, όλα τα λεφτά». Η εικόνα του αστού Χατζηγάκη στην πρώτη γραμμή των μπλόκων ξένιζε, αλλά το τίμημα το πλήρωσε την περίοδο της θητείας του στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης.

Την ίδια τακτική είχε ακολουθήσει το 2009 και ο Γιώργος Παπανδρέου, κατεβαίνοντας στο λιμάνι του Πειραιά για να προϋπαντήσει τους αγρότες που έφθαναν από την Κρήτη για να αποκλείσουν το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Για τον τότε αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης τα δακρυγόνα των ΜΑΤ ήταν εύσημα του φιλολαϊκού αγώνα του –αλλά και αυτός την περίοδο της πρωθυπουργίας του τις σκηνές αυτές τις βρήκε μπροστά του.

Οι αγρότες, άλλοτε λιγότερο άλλοτε περισσότερο, έφευγαν κερδισμένοι από τα μπλόκα. Το παιχνίδι με τις επιδοτήσεις και τις ετήσιες αποζημιώσεις παιζόταν στον κόμβο της Βιοκαρπέτ και σε άλλα τέσσερα-πέντε σημεία της Αθηνών – Θεσσαλονίκης. Ακόμη και τις χρονιές που τα ΜΑΤ έσκιζαν τα λάστιχα των τρακτέρ, όπως τον Φεβρουάριο του 1997, ή κυνηγούσαν με εισαγγελική εντολή τους αγροτοσυνδικαλιστές στους παράδρομους του εθνικού δικτύου, οικονομικά κέρδη υπήρχαν. Οι διώξεις, εξάλλου, ακόμη και οι καταδίκες, διαγράφονταν τα επόμενα χρόνια με νομοθετική ρύθμιση διακομματικής στήριξης.

ΑΔΙΕΞΟΔΟ. Κάπως έτσι είχαν εξελιχθεί τα πράγματα και στις αρχές του 2009. Μόνο που τότε η εποχή δεν ήταν αθώα: τα καμπανάκια από τους ξένους οίκους αξιολόγησης για την πορεία της ελληνικής οικονομίας είχαν αρχίσει να ηχούν δυνατά από το καλοκαίρι του 2008, ενώ πριν από τα Χριστούγεννα είχαν αρχίσει να διαφαίνονται το αδιέξοδο και η προοπτική του ΔΝΤ. Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση Καραμανλή συνθλιβόταν κάτω από το βάρος των σκανδάλων (Βατοπέδι, Παυλίδης, γαλάζιοι κουμπάροι) και ο ανασχηματισμός στις 7 Ιανουαρίου 2009 ήταν το μοναδικό χαρτί για μια πολιτική ανάσα. Ηταν ο ανασχηματισμός που έδιωξε τον Αλογοσκούφη από το υπουργείο Οικονομικών και έφερε τον Χατζηγάκη στο Αγροτικής Ανάπτυξης (από το Δικαιοσύνης).

Οι αγροτοσυνδικαλιστές, καταρχήν της Θεσσαλίας, με πρωταγωνιστές και τους γαλάζιους Νασίκα και Κοκκινούλη, ποντάρισαν στην αλλαγή φρουράς στο υπουργείο και έπιασαν τον νέο υπουργό απροετοίμαστο.

Επειτα από δεκαήμερο αποκλεισμό 45 κόμβων πανελλαδικά, το πακέτο ανακοινώθηκε στις 30 Ιανουαρίου, σχεδόν σε πανηγυρικούς τόνους: «Επειτα από προσωπική εντολή του πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή προς το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης, οι ενισχύσεις για τη στήριξη του αγροτικού εισοδήματος, που θα δοθούν άμεσα, ανέρχονται σε 500 εκατ. ευρώ. Ετσι, αν στο ποσό αυτό προστεθούν και τα 500 εκατ. ευρώ που έχουν δοθεί μέχρι τώρα (άτοκα δάνεια σε κτηνοτρόφους, άτοκα δάνεια στους συνεταιρισμούς), το συνολικό ποσόν που παίρνουν οι αγρότες αγγίζει το 1 δισ. ευρώ…».

Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση Καραμανλή προχωρούσε αθόρυβα σε έναν υπερδανεισμό άνω των 40 δισ. ευρώ, που εκτόξευσε το δημόσιο έλλειμμα σχεδόν στα 300 δισ. ευρώ, καθώς διέβλεπε ότι μια σταδιακή δανειοδότηση της χώρας μέσα στο 2009 θα ήταν ανέφικτη με λογικά επιτόκια.

Το πρόβλημα με την Κομισιόν το είχαν διαγνώσει από την πρώτη στιγμή, αν δεν το προεξοφλούσαν, στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Από το πακέτο του 1 δισ. που κατέληξε στους αγρότες, τα 424 εκατ. ευρώ δόθηκαν μέσω ΕΛΓΑ ως αποζημιώσεις για φυσικές καταστροφές. Ο ΕΛΓΑ είχε πάρει δανεικά για το πακέτο, αλλά για τις Βρυξέλλες ανέκυπτε ζήτημα παραβίασης της κοινοτικής νομοθεσίας, αφού ουδέποτε αιτιολογήθηκε μια γενικευμένη καταστροφή της ελληνικής αγροτικής παραγωγής που έπληξε δεκάδες χιλιάδες αγρότες. Συνεπώς, για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω ΕΛΓΑ δόθηκαν –παράνομα και παράτυπα –κρατικές ενισχύσεις που νοθεύουν τον ανταγωνισμό και πρέπει εντόκως να επιστραφούν.

Τελευταία Νέα