Σκηνή πρώτη. Είναι 16 Απριλίου του 2012, λίγες ημέρες πριν από τον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών. Ο υποψήφιος των Σοσιαλιστών, Φρανσουά Ολάντ, απευθύνεται στους Γάλλους στημένος μπροστά σε ένα πελώριο άγαλμα του Ζαν Ζορές, στη γη με την οποία ταύτισε αυτός το όνομά του, στο Καρμό. Η σκηνοθεσία είναι άψογη, η εικόνα της Αριστεράς που οδεύει προς τη νίκη. Στο ίδιο αυτό σημείο είχε βρεθεί, παραμονή του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών του 1981, ο Φρανσουά Μιτεράν. Ο Μιτεράν που θα πήγαινε λίγες ημέρες αργότερα, την ημέρα της μεγάλης νίκης, να αποθέσει ένα τριαντάφυλλο στον τάφο του Ζορές στο Πάνθεον. Στην πραγματικότητα, ο «Φρανσουά που θέλει να γίνει Φρανσουά» δανείζεται ολόκληρα κομμάτια της παλαιότερης ομιλίας του Μιτεράν. Χαιρετίζει στο πρόσωπο του Ζορές τον εκπρόσωπο της «δίκαιης οργής» των ανθρακωρύχων του Καρμό, τον υπερασπιστή του λοχαγού Ντρέιφους, τον πολιτικό που κατάφερε να ενσαρκώσει ως επικεφαλής του Γαλλικού Τμήματος της Εργατικής Διεθνούς, την οποία ίδρυσε το 1905, «τη σύνθεση ανάμεσα στον ριζοσπαστισμό και την υπευθυνότητα». Το κοινό παραληρεί. Η αλλαγή έρχεται. Η Γαλλία ελπίζει σε αυτόν τον «νορμάλ» υποψήφιο που τολμά να δηλώσει ότι ο πραγματικός του αντίπαλος δεν είναι ο τελειωμένος Νικολά Σαρκοζί αλλά «ο χρηματοπιστωτικός κόσμος».

Σκηνή δεύτερη. Είναι 23 Απριλίου του 2014, λίγες εβδομάδες μετά τις γαλλικές δημοτικές εκλογές. Ο γάλλος πρόεδρος, Φρανσουά Ολάντ, επιστρέφει στο Καρμό. Θέλει να σημάνει την έναρξη των τελετών μνήμης για τα 100 χρόνια από τη δολοφονία του φιλειρηνιστή Ζορές, στις 31 Ιουλίου του 1914, δύο ημέρες προτού μπει η Γαλλία στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, από έναν εθνικιστή που νόμιζε πως ήταν πατριώτης. Θέλει επίσης να υπενθυμίσει στους Γάλλους τις ρίζες του, τις αξίες του Σοσιαλιστικού Κόμματος, την ιστορία του. Οι συγκεντρωμένοι τον υποδέχονται όμως με γιουχαΐσματα. «Ποτέ δεν θα μιλούσε ο Ζορές όπως εσείς!». «Αν σας άκουγε, ο Ζορές θα στριφογύριζε μέσα στον τάφο του!». Ο Ολάντ πρέπει να διασώσει τα προσχήματα. Χαιρετίζει λοιπόν, αυτή τη φορά, έναν «άλλο» Ζορές. Εναν Ζορές πραγματιστή, που προτιμούσε να αντιμετωπίζει «τις αντιστάσεις της πραγματικότητας» παρά να περιορίζεται στην άνεση της ουτοπίας, έναν Ζορές πεισματάρη, που ενσάρκωνε «την υπομονή της μεταρρύθμισης, τη συνέπεια της δράσης, την επιμονή της προσπάθειας», έναν Ζορές ενωτικό, «που απευθυνόταν σε όλους, τους βιοτέχνες, τους εμπόρους, τους επιχειρηματίες», ακόμα και έναν Ζορές που «δεν φανταζόταν» τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις «χωρίς τη δημιουργία πλούτου». «Μήπως να τον πούμε και σοσιαλδημοκράτη τον Ζορές;» ειρωνεύεται μέσω του «Nouvel Observateur» ο Ρενό Ντεσί. «Γιατί όχι και σοσιαλφιλελεύθερο ή ορθά-κοφτά ολαντικό, φίλο του “καλού χρηματοπιστωτικού κόσμου”, κατά την έκφραση του [υπουργού Οικονομικών] Μισέλ Σαπέν και θιασώτη του συμφώνου ευθύνης, όπως το τολμά ο [γάλλος πρωθυπουργός] Μανουέλ Βαλς;».

Το ίδιο σκηνικό, ο ίδιος πρωταγωνιστής, τόσο, μα τόσο διαφορετικές αντιδράσεις. Τίποτα δεν θα μπορούσε να αποτυπώσει καλύτερα την επικαιρότητα του Ζαν Ζορές, σε μια εποχή που η Αριστερά διέρχεται κρίση ταυτότητας, που η γαλλική δημοκρατία αμφισβητεί τον εαυτό της, που τα ιδανικά υποκύπτουν τόσο πρόθυμα στην πραγματικότητα, που οι εθνικισμοί απειλούν την παγκόσμια ειρήνη. Υπήρξε βέβαια μια περίοδος στο πρόσφατο παρελθόν που ακόμα και η γαλλική Ακροδεξιά τον διεκδικούσε. Αλλά αυτή είναι μια άλλη (ντροπιαστική) ιστορία. Υπήρξε επίσης μια περίοδος στο ίδιο πρόσφατο παρελθόν που ο Νικολά Σαρκοζί μνημόνευε τον Ζορές μέρα παρά μέρα. Ηταν στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του 2007. Σύμφωνα μάλιστα με μια έρευνα του γλωσσολόγου Ζαν Βερονί, ο τότε υποψήφιος πρόεδρος της Γαλλίας είχε «τσιτάρει» μέσα σε ενάμιση μήνα τον Ζορές συνολικά 88 φορές, σε 17 από τις 63 ομιλίες του. Τσιτάτα σύντομα, γενικόλογα και στερεότυπα, ώστε να κόβονται και να ράβονται κατά βούληση: «Θάρρος σημαίνει να επιλέγεις ένα επάγγελμα και να το κάνεις καλά, όποιο και αν είναι αυτό» – «Πρέπει να σεβόμαστε το παρελθόν» – «Η Γαλλία είναι ανθρώπινη» – «Ο εργαζόμενος στην κοινωνία μας στερείται τα δικαιώματά του».

Παιδί της μπουρζουαζίας. Ηταν οι εποχές που τους λόγους του Σαρκοζί τούς έγραφε ο Ανρί Γκενό. Ο ίδιος επιμένει ακόμη πως «είμαστε όλοι παιδιά του Ζαν Ζορές». Εχει ένα δίκιο. Διότι ο Ζορές ενδιαφερόταν περισσότερο για τον εκδημοκρατισμό της Γαλλίας παρά για τη νίκη του σοσιαλισμού, από αυτή την έννοια λοιπόν η δράση του δεν μπορεί να περιοριστεί σε ένα στρατόπεδο. Και δεν γεννήθηκε σοσιαλιστής. Υπήρξε παιδί της μπουρζουαζίας αλλά και της εκπαιδευτικής αξιοκρατίας α λα γαλλικά, φοίτησε στην École Normale Supérieure, πήρε πτυχίο Φιλοσοφίας, υπηρέτησε ως καθηγητής Φιλοσοφίας σε λύκειο, ετοίμασε τις διδακτορικές του διατριβές στη Σορβόννη, ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής το 1885 με το ψηφοδέλτιο των δημοκρατικών.

Πέντε χρόνια αργότερα, συναντήθηκε στην Τουλούζη με τον Ζιλ Γκεντ, τον μαρξιστή ηγέτη του Εργατικού Κόμματος, δεν προσχώρησε όμως στον σοσιαλισμό εκφράζοντας αντιρρήσεις για τον «δογματισμό» του. Θα προσχωρούσε, τελικά, το 1892, επηρεασμένος αφενός από τις συζητήσεις του με τον Λισιέν Χερ, τον βιβλιοθηκάριο της École Normale Supérieure, ο οποίος τον έπεισε ότι ο σοσιαλισμός βρίσκεται υπό συνεχή διαμόρφωση, και αφετέρου, κυρίως ίσως, από τη μακρά απεργία των ανθρακωρύχων στο Καρμό. Ηταν μια σκληρή διαμάχη, διήρκεσε τρεις μήνες φέρνοντας αντιμέτωπους 1.500 στρατιώτες και 3.000 εργάτες, θύματα μιας βίαιης και αρχαϊκής εργοδοσίας. Η διαχειρίστρια εταιρεία είχε απολύσει έναν από αυτούς, τον Καλβινιάκ, επειδή είχε εκλεγεί δήμαρχος του Καρμό. Το γεγονός προκάλεσε την οργή του Ζορές, εγκλείοντάς τον οριστικά στο στρατόπεδο της υπεράσπισης των εργαζομένων.

Ανθρώπινα δικαιώματα. Ο σοσιαλισμός που επιλέγει ο Ζορές, όμως, είναι περισσότερο ο σοσιαλισμός των αξιών παρά εκείνος του δόγματος. Ή, όπως είχε πει ο Πιερ Μεντές Φρανς στις 20 Ιουνίου του 1959, με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από τη γέννησή του, «ο σοσιαλισμός ήταν, ακριβώς, για αυτόν η δικαιοσύνη». Ο Ζορές υπήρξε διακαής υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας του Τύπου και της εκπαίδευσης των μαζών. Συνεισέφερε ενεργά στην εγκαθίδρυση της κοσμικής Γαλλίας στηρίζοντας τον νόμο του 1905 που διαχώρισε την Εκκλησία από το Κράτος. Υπήρξε, μαζί με τον Ζολά, ο δυναμικότερος υπερασπιστής του λοχαγού Ντρέιφους, αξιώνοντας την αποκατάστασή του σε μια περίοδο που ένα μεγάλο τμήμα του εργατικού κινήματος παρακολουθούσε απαθές «μια μάχη μπουρζουάδων που δεν αφορά τους προλετάριους». Υποστήριξε, το 1899, κόντρα στους περισσότερους συντρόφους του, τη συμμετοχή των σοσιαλιστών στην κυβέρνηση «δημοκρατικής άμυνας» του Βαλντέκ-Ρουσό, κρίνοντας πως η απειλή του εθνικισμού και του αντισημιτισμού επέβαλλε στην αγνότητα του δόγματος τον δημοκρατικό συμβιβασμό. Εγινε απόστολος της ενότητας των σοσιαλιστών, κατορθώνοντας να τους συνασπίσει το 1905 υπό τη σκέπη του Γαλλικού Τμήματος της Εργατικής Διεθνούς. Εδωσε μάχη, μια μεγάλη μάχη, υπέρ της ειρήνης, εναντίον του πολέμου και το πλήρωσε τελικά με τη ζωή του, πολλοί τον θεωρούν ως το πρώτο θύμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γαλλία.

Αυτός που βρέθηκε όμως εν ζωή στο επίκεντρο τόσο σκληρών πολιτικών μαχών και προκάλεσε τόσα μίση, κατάφερε μετά θάνατον να μετατραπεί σε ένα εθνικό είδωλο, ένα σύμβολο συναίνεσης και ενότητας. Ή περίπου. Στην Αριστερά της Αριστεράς, ο Ζορές ενθαρρύνει σφοδρά πυρά εναντίον της κυβέρνησης Ολάντ. «Ζορές, γύρνα πίσω, έχουν τρελαθεί!» εξεγέρθηκε την άνοιξη ο Ζαν-Λικ Μελανσόν, ένας άνθρωπος τον οποίο δεν μπορείς εύκολα να χαρακτηρίσεις υπεράνω δογμάτων… Η Γαλλία διέρχεται σήμερα κρίση, οικονομική και πολιτική, κοινωνική και υπαρξιακή. Γι’ αυτό τον έχει ανάγκη, γι’ αυτό τον συζητά και τον αναλύει τόσο τον Ζαν Ζορές, την πορεία και τα πιστεύω του. Γι’ αυτό τον θεωρεί «πιο επίκαιρο από ποτέ».