Είναι ένα από τα διασημότερα και πλουσιότερα αλλά πλέον δυσανάγνωστα μουσεία της Αθήνας. Διότι ποιος μπορεί να βρει, αν όχι κατά τύχη, πού βρίσκεται το καθένα από τα περίπου 1.000 γλυπτά –τα περισσότερα είναι έργα τηνιακών μαρμαρογλυπτών –που έχουν βρει τη θέση τους στα 225 στρέμματα που καλύπτει η έκτασή του; Πόσοι μπορούν να ανακαλύψουν τα εξαιρετικά έργα τέχνης μέσα στο Α’ Νεκροταφείο, που ιδρύθηκε πριν από 180 χρόνια και μόλις τρία χρόνια μετά είχε κατακτήσει μια θέση στους ταξιδιωτικούς οδηγούς ως ένα από τα αξιοθέατα της πρωτεύουσας; Και πόσοι μπορούν να βρουν όχι μόνο τους σπουδαίους δημιουργούς πίσω από τα καμωμένα κυρίως από πεντελικό μάρμαρο έργα, αλλά και τους αγωνιστές της Επανάστασης και τους πολιτικούς, τους ευεργέτες, τους λογίους και τους κληρικούς, τους συγγραφείς και τους εικαστικούς, τους σκηνοθέτες, τους τραγουδιστές, τους συνθέτες και τους ηθοποιούς που έχουν ενταφιαστεί στους 10.500 οικογενειακούς τάφους και στους 2.120 τριετούς χρήσης;

Τον ρόλο του μίτου στον λαβύρινθο του Α’ Νεκροταφείου αναλαμβάνει ο οδηγός που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ολκός και την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, ο οποίος έρχεται να καλύψει ένα σοβαρό κενό καθώς μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει συστηματική καταγραφή όλων των μνημείων του κοιμητηρίου. Ενα βιβλίο που χωράει στην τσέπη και με τα κείμενά του, που έχουν συντάξει η ομότιμη καθηγήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Μάρω Καρδαμίτση- δάμη και η αρχιτέκτων Μαρία Δανιήλ και έχει ντύσει φωτογραφικά ο Γιώργης Γερόλυμπος, δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να γνωρίσει βήμα βήμα αυτό το πολύτιμο αλλά ουσιαστικά άγνωστο υπαίθριο μουσείο της Αθήνας. Στα πλεονεκτήματα της έκδοσης είναι οι δέκα χάρτες στους οποίους είναι καταγεγραμμένα και αριθμημένα τα περισσότερα από τα μνημεία (η καταγραφή ολοκληρώθηκε στα τέλη του 2015), ο κατάλογος των ενταφιασμένων βάσει της ιδιότητάς τους μαζί με σύντομα βιογραφικά τους, η παρουσίαση των καλλιτεχνών που δημιούργησαν τα συγκεκριμένα μνημεία-έργα τέχνης, αλλά και η ομαδοποίηση των μνημείων ανά κατηγορία (επιτύμβιες στήλες, σαρκοφάγοι, τεφροδόχοι, προτομές, ολόσωμες γλυπτές μορφές κ. α.).

Ακόμη όμως κι αν κάποιος δεν έχει τη διάθεση να περπατήσει ανάμεσα στα μνήματα και να γνωρίσει την ταυτότητά τους, ο οδηγός μπορεί να διαβαστεί και ως ενδιαφέρον βιβλίο καθώς περιλαμβάνει πλήθος πολύτιμων πληροφοριών, οι οποίες συγκεντρωμένες επιτρέπουν στον αναγνώστη να γνωρίσει το Α’ Νεκροταφείο από την ίδρυσή του. Να μάθει ότι για τη χωροθέτησή του πιθανόν να συνετέλεσε το γεγονός ότι υπήρχε ήδη χαραγμένη εκεί η σημερινή οδός Αναπαύσεως, η οποία ταυτίζεται με την αρχαία οδό που οδηγούσε από τις Διόμειες Πύλες προς το Σούνιο και ότι στους πρώτους τοπογραφικούς χάρτες δεν απεικονιζόταν επειδή βρισκόταν εκτός των ορίων της πόλης. Οτι έως το 1851 ήταν το μοναδικό κοιμητήριο της Αθήνας, οπότε και ιδρύθηκε το Β’ Νεκροταφείο στην περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος. Οτι τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του οι οδοί του έφεραν ονόματα ηρώων και πολιτικών –Καραϊσκάκη, Μπότσαρη, Καποδίστρια, Τρικούπη. Οτι οι πρώτοι τάφοι του ήταν απλές μαρμάρινες πλάκες, αλλά μετά την ανακάλυψη του σημαντικότερου νεκροταφείου της αρχαίας Αθήνας, του Κεραμεικού το 1868, οι ανθεμωτές στήλες αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους. Οτι λειτούργησε ανεξίθρησκα αφού στον ίδιο χώρο υπάρχουν μνήματα ορθοδόξων, καθολικών όπως της οικογένειας Φιξ που ίδρυσε την πρώτη βιομηχανία μπίρας στην Ελλάδα επί Οθωνος, διαμαρτυρομένων –ανάμεσά τους του γερμανού αστρονόμου και γεωφυσικού και επί εικοσιπενταετία διευθυντή του Αστεροσκοπείου Αθηνών Ιούλιου Σμιτ ή του ανασκαφέα της περίφημης Σφίγγας της Αίγινας, αρχαιολόγου Αντολφ Φουρτβένγκλερ –και Εβραίων όπως της οικογένειας Γιουσουρούμ από την οποία πήρε το όνομά της η εμπορική περιοχή κάτω από το Μοναστηράκι. Οτι ο ανδριάντας του Μιχαήλ Τοσίτσα, έργο των γλυπτών Γεώργιου και Λάζαρου Φυτάλη, είναι ο πρώτος που φιλοτεχνήθηκε μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους και ότι στο μνήμα του Αδαμάντιου Κοραή φυλάσσεται η τέφρα του που μεταφέρθηκε από το Παρίσι. Και ότι στο Μαυσωλείο των καλλιτεχνών έχουν ενταφιαστεί, από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τον Μιχάλη Σογιούλ έως τη Ελένη Χατζηαργύρη και τον Τίτο Βανδή.

Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη, Μαρία Δανιήλ

Το Α’ Κοιμητήριο της Αθήνας

Οδηγός των Μνημείων και της Ιστορίας του

Εκδ. Ολκός και Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, 2017,

σελ. 168

Τιμή: 18 ευρώ

Τελευταία Νέα